محمود رستمی‌تبار / ابهامات ثبت جهانی اورامانات و لزوم مشارکت مردمی در یک سال اخیر خبر تلاش در جهت ثبت جهانی اورامانات در رسانه های استانی داغ شده و نماینده محترم و جناب استاندار با جدیت نسبت به تشکیل کارگروهی بدین منظور اقدام نموده اند.
اما ثبت جهانی چیست؟
عهدنامه بین المللی است که در سال ۱۳۵۱ شمسی به تصویب اجلاس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسانهای زمین فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می باشد.
بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند این آثار پس از ثبت ضمن باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
مکان های ثبت شده در یونسکو بعنوان میراث جهانی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است. هرچند کسب حمایت های جهانی برای حمایت از یک اثر طبیعی، فرهنگی، تاریخی و … ارزشمند است، اما پرسشهای فراوانی برای طرح یک موضوع کلی و گسترده و مبهم به نام ثبت جهانی اورامانات وجود دارد و لازم است از هرگونه شتاب زدگی و عجله برای دستیابی احتمالی به رویاهای مدنظرجدا خود داری نمود.
آثار مثبت و منفی و اثر آن بر زندگی مردم ارزیابی گردد و در یک طرح تحقیقی علمی میزان حمایت جامعه بومی را – البته بعد از تشریح کامل پروژه – سنجید، چرا که بدون مشارکت آگاهانه مردم هیچ طرحی ولو جامع و کامل و علمی به سرانجام نمی رسد.
اورامانات در معنی رایج امروز در سطح کشور یعنی چهار شهرستان پاوه، جوانرود، ثلاث باباجانی، روانسر که در سه دهه قبل همگی در حیطه حوزه استحفاظی شهرستان پاوه بوده اند و بدینسان اصطلاح غلط اورامانات به آنها اطلاق شده است. در حالیکه محدوده زندگی هورامی ها معین و مشخص است و شامل این محدوده نمی گردد.
بنابراین اصل اول تعریف درست و جامعی از اورامانات و محدوده جغرافیایی آن است. آنچه عیان است، اکوسیستم هورامان که شامل جغرافیای اطراف رشته کوه شاهو است امروز چه از نظر سیاسی و چه از نظر طبیعی دچار انفکاک شده است. بخشی در آن سوی مرز و جزء خاک عراق و بخشی در حوزه استحفاظی استان کردستان واقع شده است. از نظر جغرافیایی نیز سدسازی و جاده کشی در چند ناحیه موجبات گسست جدی این اکوسیستم را فراهم آورده است.
گام دوم تعیین هدف است. اصولا منظور از ثبت جهانی برای این حوزه چیست؟ آیا منظور ثبت جهانی از نظر طبیعی، فرهنگی، تاریخی و یا تلفیقی از آنهاست؟ اگر چه از نظر تاریخی و آثار برجایی مانده هنوز اثر قابل توجهی در منطقه یافت نشده و یا حداقل آنکه کشف نشده است، از نظر فرهنگی و طبیعی منطقه دارای ارزشهای قابل دفاعی است.
حداقل از نظر بافت طبیعی و تنوع زیستی حتی می توان برای حفاظت از گونه های مشخصی چون کبک، عقاب، شوکا، بزکوهی، سمندر خالدار و دهها گونه دیگر و در گونه های گیاهی از علوفه های مغذی و کاملی چون «بنا»، «لو»، «به هک»، «کَما» که در مراتع منطقه نجات بخش حیات دامی و در نتیجه انسانی مردمان این دیار بوده اند، نام برد. از «چنور» و «سوره هراله» نیز نباید گذشت. «هه راله برم» یا بقول غربی ها« تاج پادشاه» و یا همان لاله واژگون؛ این تاج پادشاهی که خداوند بر سر ما در جای جای اورمانات نهاده است در خطر انقراض است و شاید بتوان کمکی برای حفظ آن نمود.
در حوزه درختان جنگلی گونه هایی در خطر نابودی و انقراض هستند. تلاشی برای احیای «بنه» این سرمایه ارزشمند جهانی صورت نمی گیرد. منطقه از نظر بافت فرهنگی و گویش و پوشش و نوع سکونت گاه نیز سخن بسیار دارد. نوع پوشش و نوع گویش از هر روستا به روستایی دیگر هرچند جزئی دارای تفاوت است. آواز سنتی هورامی ها «سیاچمانه» است ولی آواز ایل جاف بعنوان بخش گسترده ای از اورامانات «هوره» است.
گام برداشتن برای ثبت جهانی نیازمند همراه ساختن مردمان این دیار برای «تغییر ندادن» است. تغییر ندادن طبیعت و حفظ و احیای گونه های گیاهی و جانوری و ژنتیکی است. تغییر ندادن و یا اصلاح وضعیت ایجاد سکونتگاه انسانی و بافت روستا و شهر است.
گیوه بافی و «دوار» یا سیاه چادر، سجاده های دست بافت و انواع دیگر صنایع دستی ارزشمند و حتی «لباس مَرَز»… از لازم های یک کار مهم در حوزه ثبت فرهنگ یک جامعه است. حتی نوع و کیفیت پخت «نان ساجی» نیز خود می تواند به نام این مردم ثبت شود.
خلاصه آنکه ثبت جهانی یعنی ایجاد محدویت در هر نوع تغییر و اعمال هرگونه کار توسعه ای نوین است و اگر این هدف یعنی حفظ بافت فعلی و یا نوسازی بافت سنتی مراعات نگردد، بکارگیری ثبت جهانی با اهداف یونسکو سازگار نبوده و بی معنی است.
آیا سرعت گرفتن انقراض گونه ها و بی توجهی کامل به آنها از جانب عامه مردم و مسئولان، تغییرات مایوس کننده در نوع مصالح روستایی و معماری روستایی و حتی شهری, علم شدن آپارتمانهای بدقواره در دل طبیعت زیبا و تخریب چهره زیبای یک شهر چون پاوه، گسترش بدون نقشه شهرها و روستاها می تواند ما را در حفظ آنچه بدنبال ثبت جهانیش هستیم موفق کند؟
فراموش نکنیم ثبت جهانی یعنی خود و مردم را ملزم به رعایت الزامات یونسکو ساختن و در صورتی که تعریف جامع و هدفمندی از آنچه می خواهیم نداشته باشیم با شکست مواجه می گردیم و ممکن است این شکست سیر تحولات منهدم کننده آنچه بدنبال حفظش و سهیم نمودن جهانیان هستیم را تسریع بخشد.
شاید تعجیل در یک امر مهمی بیش از آنکه ما را از کمک های بین المللی برخوردار سازد بعلت مقاومت جوامع بومی و یا عدم همراهی در مراعات الزامات برای ما دردسرآفرین و خسارت بار باشد.
چاپ شده در شماره ۲۸۷۸ روزنامه باختر
ثبت دیدگاه