خون چگونه ساخته می شود؟

روندی که سلول های خونی در بدن ساخته می شود، هماتوپوئیز نام دارد. در یک فرد سالم همه اجزای سلولی در خون از سلول های بنیادی خون ساز منشا می گیرند. بزرگسال حدود در هر روز صد میلیارد تا یک تریلیون سلول خونی جدید تولید می شود تا شمار این سلول ها را در گردش خون محیطی ثابت نگه دارد.  

سلول های بنیادی خون سا : سلول های خونی به سه تیره یا دودمان تقسیم میشوند: سلول های اریتروسیت که شامل سلول های قرمز حامل اکسیژن در خون می شود. در خون محیطی معمولا می تواندو نوع از این سلول ها یکی رتیکولوسیت ها (سلول های قرمز هسته دار) و اریتروسیت (سلول های قرمز بی هسته که اکثریت سلول های قرمر را تشکیل می دهند) را دید. در واقع شمار رتیکولوسیت ها در خون بیانگر میزان تولید سلول های قرمز (اریتروپوئیز) در بدن است. لنفوسیت ها که اساس دستگاه ایمنی تطبیقی بدن را تشکیل می دهند. این سلول ها از سلول های پیش ساز مشترک لنفوئیدی منشا می گیرند. دودمان سلولی لنفوئیدی عمدتا از دو نوع سلول t و سلول b (دو نوع از سلول های سفید خون) تشکیل شده است. روند تولید آنها را را لنفوپوئیز می گویند.

۳- میلوست ها که شامل گرانولوسیت ها، مگاکاریوسیت ها و ماکروفاژها می شوند و از سلول های پیش ساز مشترک میلوئیدی منشا می گیرند و نقش های گوناگونی از جمله ایمنی ذاتی، ایمنی تطبیقی و لخته شدن خون را به عهده دارند. روند تولید این سلول ها را میلوپوئیز می نامند.

محل های خون سازی
تشکیل خون در رویان در حال رشد انسانی، در توده هایی از سلول های خونی در کیسه زرده به نام "جزایر خونی" انجام می گیرد. با پیشرفت رشد و نمو جنین، تشکیل خون در طحال، کبد و عقده های لنفاوی نیز رخ می دهد. نهایتا هنگامی مغز استخوان در جنین ایجاد می شود.

این اندام وظیفه تولید اغلب سلول های خونی در بدن را به عهده می گیرد. با این حال بالغ شدن، فعال شدن و نیز تکثیر برخی از سلول های لنفوئیدی در اندام های لنفاوی ثانوی (طحال، تیموس و گره های لنفاوی) همچنان ادامه می یابد.

خون سازی در کودکان در مغز استخوان های دراز مانند استخوان ران و استخوان درشت نی در ساق پا انجام می گیرد. این روند در بزرگسالان عمدتا در استخوان های لگن، جمجمه، مهره ها و جناغ صورت می گیرد.

خون سازی خارج از استخوان
در برخی از موارد، کبد، تیموس و طحال ممکن است دوباره کارکرد خون سازی را به دست آورند. این وضعیت را خون سازی خارج از مغز استخوان می نامند. این خون سازی باعث می شود که اندازه این اندام ها به طور قابل توجهی افزایش یابد.

در طول تکامل جنینی، از آنجایی که استخوان ها و در نتیجه مغز استخوان در مراحل انتهایی تکامل پیدا می کنند، کبد به عنوان اندام اصلی خون ساز عمل می کند. برای همین است که کبد در طی این دوره بزرگ می شود.

تعیین نوع سلول های خونی
ظاهرا تعیین نوع سلول های خونی ناشی از محلی از بدن است که در آن تمایز پیدا می کنند. برای مثال تیموس محلی ایدآل برای تمایز یافتن تیموسیت ها به انواع گوناگون سلول t است.

تعیین سلولی در مورد سلول های بنیادی و سایر سلول های تمایزنیافته در مغز استخوان معمولا این صورت توضیح داده می شد که عوامل محرک رشد گروه های معین سلولی و سایر عوامل موثر بر محیط خونسازی این سلول ها را متعهد می کنند که مسیر معینی از تمایز سلولی را دنبال کنند.

این نظریه کلاسیک برای توصیف خونسازی است. اما امروزه بیشتر معتقدند که تعیین اینکه سلول های خونی تمایزنیافته به چه سلول های خاصی بدل شوند، به طور تصادفی صورت می گیرد. محیط خون سازی باعث می شود که برخی از این سلول ها زنده بمانند و برخی دیگر دستخوش مرگ سلولی شوند.

مغز استخوان با تنظیم تعادل میان انواع متفاوت سلولی، می تواند کمیت سلول های متفاوتی را که نهایتا تولید می شوند، تعیین کند.

عوامل رشد
تولید سلول های سفید و قرمز خون در انسان های سالم با دقت بسیاری تنظیم می شود، و تولید گرانولوسیت ها (نوعی از سلول های سفید) در حین دچار شدن به عفونت به سرعت افزایش می یابد.

تکثیر و بازسازی این سلول ها به "عامل سلول بنیادی" بستگی دارد. این عوامل رشد گلیگوپروتئینی تکثیر و بالغ شدن سلول هایی را که از مغز استخوان به جریان خون وارد می شوند، تنظیم می کنند، و باعث می شوند این سلول ها در یک یا چند رده سلولی متعهدشده تکثیر شوند و به بلوغ برسند.

سه عامل رشد دیگر که تولید سلول های بنیادی متعهدشده را تحریک می کنند عوامل تحریک دودمانی می نامند. این عوامل رشد گرانولوسیت ها و ماکرفاژها را تشدید می کنند.

برای تبدیل سلول های پیش ساز میلوئیدی به اریتروسیت (سلول قرمز) یک عامل رشد به نام اریتروپوئیتین لازم است. از طرف دیگر یک عامل رشد به نام ترومبوپوئیتین سلول های پیش ساز میلوئیدی را وادار می کند که به مگاکاریوسیت ها (سلول های تولیدکننده پلاکت) بدل شوند.