در مسیر کسب عقیده

نکته: به منظور ارجاع و استفاده آسان تر از مراجع و همچنین به منظور تشویق بیشتر برای مطالعه کتب دینی اسامی کتاب ها در قسمتی از متن که از آنها استفاده شده آورده شده است.
هر مجتمعی دارای بنیان و اساسی است و هیچ بنایی بدون زیربنا و فنداسیون ساخته نمی شود.بنیان و شالوده دین اسلام، عقیده اسلامی است. بدین صورت که ادای شعائر، برپایی فروع و شاخه های دین بدون وجود عقیده و اصول دین مفهومی ندارد. دو مثال زیر در درک بیشتر این مفهوم ما را کمک می کند. ۱) ساخت دیوار، سقف، پنجره و … برای یک خانه بدون وجود زیر بنا (در اصطلاح هورامی: بینچین) امکان پذیر نیست.
۲) وجود مشتق وابسته به وجود پیوستگی است و وجود پیوستگی وابسته و وجوب پیوستگی وابسته به وجود حد است و وجود حد وابسته به وجود مقدار تابع است. پس بنیان مشتق و پیوستگی و حد، وجود مقدار تابع است و تا مقدار تابع وجود نداشته باشد، سخن به میان آوردن از مشتق بی معنی است.

وجود سوال های بنیادین و دغدغه جواب به آنها هرچند که ما در ظاهر به آنها اهمیت ندهیم و برای مدتی آنها را پشت گوش بیاندازیم، باعث می شود که ما به دنبال جواب این سوال ها که همان عقیده و روش تفکر است بگردیم.سوال هایی راجع به وجود خدا، یکتایی او، صفات او، غیب (فرشتگان، جن، شیطان) ، نبوت و آخرت .

نقطه شروع در مسیر عقیده (کتاب بنیان ایمان؛دکتر عمر سلیمان اشقر)
به شکل خیلی مختصری سه روش اصلی که برای کسب مسائل اعتقادی تاکنون مطرح شده عبارتند از:

۱) روش فلاسفه: صرفا تفکر ژرف
در این روش اساس تفکرات بر نظریات و ضروریات ( وجدانیات، محسوسات و بدیهیات ) است. که خود نظریات و ضروریات صرفا نشات گرفته از فکر آدمی است و چه بسیار که فکر آدمی دچار اشتباه شده و می شود. همچنین « تکامل نظر انسان راجع به هر مساله ای » دلیلی است بر عدم اطمینان به نظریات و ضروریات،به صورت مطلق.

۲) روش کشف و شهود: دریافت عقیده فقط از راه تصدیق دل و به دور از روایات معتبر
در این روش توجه به قلب عمل، بیشتر از حد اعتدال و توجه به قالب عمل، کمتر از حد اعتدال است. همچنین باید توجه داشت که دل انسان،محل دریافت نیروهای خیر و شر و یا الهامات الهی و نداهای شیطان است و تشخیص این دو است که بعضی مواقع بسیار سخت می شود و در صورت عدم استفاده انسان از منبعی خارجی، این دوراهی به راه صحیح نمی انجامد.

۳) روش پیروی قرآن و سنت: برگرفته از منبع علم مطلق و خطاناپذیر
 برای درک خطاناپذیر بودن سنت،(به صورت تام) در اصل و (به صورت نسبی) در واقعیت، مطالعه بیشتر راجع به علم حدیث (ضعیف و صحیح بودن،متواتر،حسن و …) و مسیر انتقال احادیث از زمان پیامبر(ص) تا زمان حاضر ضروری است.
علوم الحدیث (نوشته صبحی صالح) – مقدمه اکثر کتب حدیث ویا مرتبط با آن،ازجمله ریاض الصالحین و لؤلؤ و المرجان-گزیده گزیده ها(تالیف صلاح الدین توحیدی) از جمله منابع مورد نظراند.
در ادامه مختصری از عقیده اسلامی با استفاده از روش سوم و بر گرفته از کتاب عقیده اسلامی (نوشته سید سابق) مطرح می شود.
اسلام به دو قسم ایمان و عمل تقسیم می شود. ایمان،عقیده و اصول دین است (عقیده: تصدیق قطعی چیزی بدون شک و تردید) و عمل،شریعتی است که در راستای ایمان و عقیده معتبر است.این تقسیم بندی را قرآن در آیات مختلفی تایید می کند.از جمله:
وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ(بقره/۸۲)
مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ(نحل/۹۷)
بسیاری از آیات قرآن،از جمله آیه ۱۷۷ سوره بقره به تبیین ایمان پرداخته اند و هنگامی که در مورد ایمان از پیامبر(ص) پرسیده می شد، می فرمود: أن تؤمن بالله وملائکته وکتبه ورسله والیوم الآخر وتؤمن بالقدر خیره وشره (بخاری و مسلم)

بر اساس این تعریف جامع ایمان به شش دسته زیر تقسیم می شود:
۱) شناخت خداوند: شناخت اسماء حسنی،صفات عالی و شناخت دلایل وجود و مظاهر عظمت در جهان هستی و طبیعت.
۲) شناخت جهان ماورای طبیعت یا جهان غیبی و نیروهای خیر و شر  موجود در آن چون فرشتگان،ابلیس و لشکریانش و شناختن ارواح و پریانی که در این جهان وجود دارند.
۳) شناخت کتاب هایی که خداوند برای مرزبندی نشانه های حق و باطل،خیر و شر،حلال و حرام و حسن و قبح نازل فرموده است.
۴) شناخت پیامبران خدا و فرستادگانی که برگزیده شده اند تا پیشوای هدایت و رهبر مردم به سوی حق باشند.
۵) شناخت روز آخرت و حوادثی که در آن رخ می دهد از قبیل: برانگیختن مردگان،جزا و پاداش،مجازات و بهشت و دوزخ.
۶) شناخت قدر و سرنوشتی که تدبیر و خلقت نظام هستی در آن روان است.

شناخت خداوند
خداشناسی بالاترین و برترین شناخت است و اساس همه شناخت ها می باشد
وسایل خداشناسی به دو دسته تقسیم می شود:

۱) اندیشیدن و تدبر در آفریده های خدا
قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَهٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا.. (سبأ/۴۶)
أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی أَنفُسِهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَإِنَّ کَثِیراً مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاء رَبِّهِمْ لَکَافِرُونَ (روم/۸)

چند نکته راجع به تفکر:
الف) دوری از تقلید (حجاب عقل) : خداوند از کسانی که تحقیق و جستجو می کنند تمجید (۱۷و۱۸/زمر) و به تقلیدکنندگان (در زمینه عقاید) هشدار می دهد (بقره/۱۷۱).
…فَبَشِّرْ عِبَادِ (۱۷) الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ (۱۸/زمر)
وَمَثَلُ الَّذِینَ کَفَرُواْ کَمَثَلِ الَّذِی یَنْعِقُ بِمَا لاَ یَسْمَعُ إِلاَّ دُعَاء وَنِدَاء صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ (بقره/۱۷۱)

ب) عرصه تفکر محدود به آفریده های خداوند است نه ذات خداوند .
پیامبر(ص): تفکروا فی خلق الله و لا تفکروا فی الله فإنکم لن تقدروا قدره .
تفکر در آفریده های خدا در صدها آیه قرآن از جمله: بقره/۲۱۹ ، فصلت/۵۳ تاکید شده است. دو گستره اصلی تدبر و تعقل،آفاق و أنفس است.در این زمینه مطالعه کتاب های شگفتی های خداوند در جهان آفرینش و بدن انسان (دو جلد) توصیه می شود.

ج) اهداف اندیشیدن درک هدایت انسان با قوانین زندگی،علت وجود،روش آفرینش و حقیقت اشیا است تا بدین وسیله انسان بتواند خالق و مبدع هستی را بیابد و کم کم با فعالیت فکری خود به آن حقیقت بزرگ،یعنی شناخت خدا نایل گردد. آیات بسیاری در این زمینه جای تفکر عمیق دارند. به عنوان مثال ۵۹ تا ۶۴ سوره نمل.

۲) از راه اسماء و صفات
قُلِ ادْعُواْ اللّهَ أَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَنَ أَیّاً مَّا تَدْعُواْ فَلَهُ الأَسْمَاء الْحُسْنَى… (إسراء/۱۱۰)
وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا… (أعراف/۱۸۰)
إن لله تسعه و تسعین إسما من حفظها دخل الجنه و إن الله وتر یحب الوتر (بخاری-مسلم)
کتاب های زیادی در این زمینه با اسم أسماء الحسنی نوشته شده.از آن جمله است کتاب های نوشته عمر سلیمان اشقر،عمرو خالد و … .در زمینه شناخت خداوند کتاب «ایمان به الله» نوشته علی محمد محمد الصلابی از موارد فوق العاده است.
کسب عقیده، صرفا مطالعه چند جلد کتاب و خواندن چند آیه از قرآن نیست و بحثی نیست که بتوان آن را در چند روز و یا حتی چند ماه کسب کرد،بلکه پروژه ای است طولانی که نتیجه آن شکل گیری فکر آدمی در جهتی خاص و جهتگیری های او منجر به اعمال خاصی  میشود. همان طور که می بینیم پیامبر(ص) در پروزه ای بزرگ در سیزده سال دوران مکه عقیده صحابه(رض) را شکل داد.