سنگ کلیه

سنگ کلیه ذرات کوچک و سخت که در یک یا هر دو کلیه تشکیل شده و گاهی به داخل حالب ها (لوله های عضلانی باریکی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند) انتقال یابند. سنگ کلیه از نظر اندازه از یک دانه شن تا حدود یک توپ گلف متغیر بوده و ممکن است منفرد یا متعدد باشد. سنگ کلیه معمولاً بزرگسالان بالای ۳۰ سال از هر دو جنس را مبتلا می سازد ولی در مردان شایع تر است .

علایم شایع:
دوره های درد شدید و پیچشی (متناوب ) به فاصله هر چند دقیقه . درد معمولاً ابتدا در ناحیه پشت ، درست پایین دنده ها، ظاهر می گردد. در طی چند ساعت یا چند روز، ناحیه درد از مسیر حرکتی سنگ از حالب به طرف کشاله ران پیروی می کند. با دفع سنگ درد بیمار متوقف می گردد.

علل :
دفع مقادیر بیش از حد کلسیم از ادرار در اثر اختلال غده پاراتیرویید ـ که تنظیم متابولیسم کلسیم را به عهده دارد ـ یا در اثر مصرف بیش از حد کلسیم و ویتامین ـ د
نقرس (در مورد سنگ های اسیداوریکی )
انسداد ادراری به هر دلیل

عوامل افزایش دهنده خطر :
کاهش حجم ادار ناشی از بی آبی یا آب وهوای گرم و خشک
رژیم غذایی نامتناسب (مصرف بیش از حد کلسیم )
سابقه خانوادگی سنگ کلیه
پرکاری پاراتیرویید
در بستر افتادن طولانی مدت به هر دلیل
سوء مصرف الکل

پیشگیری:
مصرف روزانه حدود ۳ لیتر مایعات و عمدتاً آب خالص
اجتناب از مصرف شیر و فرآورده های لبنی در صورتی که سنگ کلیه از نوع کلسیمی ـ فسفری باشد.
خودداری از شرایطی که با تعریق بیش از حد همراه است .

عواقب مورد انتظار :
سنگ های بزرگ معمولاً در کلیه مانده و بدون علامتند، هرچند که می توانند به کلیه آسیب بزنند. سنگ های کوچک به آسانی همراه ادرار از طریق حالب دفع می گردند. سنگ های بین این دو اندازه که از طرفی قابلیت ورود به حالب را داشته و از طرف دیگر به اندازه کافی کوچک نیستند تا عبور آنها از حالب به آسانی صورت گیرد باعث ایجاد درد شدید می گردند. این سنگ ها معمولاً در طی چند روز دفع می گردند. چنانچه حرکت سنگ متوقف شده و باعث انسداد ادراری گردد، برای پیشگیری از آسیب بیشتر کلیه باید خارج گردد.

عوارض احتمالی :
عفونت دستگاه ادراری آسیب به کلیه به طوری که عمل جراحی را ضروری سازد. عود سنگ

درمان :
اصول کلی
– هنگام ادرار کردن از کاغذ صافی یا گاز استفاده کنید تا دفع سنگ مشخص شود؛ یا داخل یک ظرف شیشه ای ادرار کرده ، وجود سنگ را بررسی کرده و در صورت وجود آن را جدا کرده ، ادرار را دور بریزید. برای مشخص شدن ترکیب سنگ ، آن را نزد پزشک ببرید.
– بررس های تشخیصی ممکن است شامل آزمایش کامل ادرار و کشت ادرا، عکس شکم ، سونوگرافی کلیه ، سی تی اسکن ، و اُروگرافی وریدی (روشی برای بررسی کلیه ها و مجاری ادرار با تزریق یک داروی قابل شناسایی توسط اشعه ایکس به داخل جریان خون )
– در صورت وجود سنگ کوچک منفرد بدون عارضه انسداد و عفونت ممکن است به درمان خاصی نیاز نباشد.
– در مورد سنگ های بزرگتری که خودبه خود دفع نشده و باعث ایجاد عوراض ، عفونت یا درد شدید شده اند اقدامات درمانی به منظور حذف آنها لازم است . روش های مختلف درمانی در این زمینه عبارتند از: حل کردن سنگ به طریق شیمیایی ، در آوردن سنگ با آندوسکوپ ، خارج کردن سنگ از طریق پوست ، سنگ شکنی با کمک امواج ماوراء صورت از خارج بدن [ESWL] ، و به ندرت جراحی باز.
– سنگ های ناشی از بالا بودن میزان کلسیم بدن ممکن است نیازمند برداشت جراحی بافت پاراتیرویید غیرطبیعی باشند.

داروها :

مسکن ها
داروهای ضداسپاسم برای شل کردن عضلات حالب و کمک به دفع سنگ
بسته به نوع سنگ (سنگ های حاوی کلسیم ، استروایت ، سیستینی ، اسیداوریکی یا سایر ترکیبات ) داروهایی به منظور متوقف کردن رشد سنگ های موجود یا تشکیل سنگ های جدید ممکن است تجویز شود. این نوع درمان مستلزم برنامه طولانی مدت بوده و پایبندی بیمار به اجرای آن در موفقیت آن مهم است .

رژیم غذایی
اگر نوع سنگ کلسیمی یا فسفری باشد، از مصرف فرآورده های لبنی ، شکلات و نارگیل خودداری کنید.
اگر نوع سنگ فسفاته باشد، رژیم غذایی حاوی اسیدها به اسیدی نگه داشتن مختصر ادرار کمک می کند.
اگر نوع سنگ ، اسیداوریکی یا سیستینی باشد، رژیم غذایی حاوی مواد قلیایی به قلیایی نگه داشتن مختصر ادرار کمک می کند.
در مورد همه انواع سنگ ، نوشیدن روزانه حداقل ۱۳ لیوان مایعات (و بیشتر از همه آب خالص ) ضروری است
رژیم غذایی کم چربی و پرفیر نیز توصیه می گردد.

در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید :
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان دارای علایم سنگ کلیه باشید.
– اگر افزایش درجه حرارت تا ۳/۳۸ درجه سانتیگراد
– اگر بروز علایم عفونت کلیه (سوزش و ناراحتی هنگام ادرار کردن یا احساس مکرر نیاز فوری به ادرار کردن )
– اگر دچارعلایم جدید و غیرقابل توجیه شده اید. داروهای تجویزی ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند.

عوامل زمینه ساز بروز سنگ های کلیه :

۱- کم تحرکی: کم تحرکی که مثلاً در هنگام بیماری یا ناتوانی رخ می دهد، می تواند سبب برداشت کلسیم بیشتری از استخوان شده ، لذا غلظت کلسیم در ادرار افزایش می یابد.

۲- پرکاری تیروئید: پرکاری تیروئید اولیه، سبب افزایش دفع کلسیم می شود. حدود دوسوم افرادی که بیماری غد د درون ریز دارند، مبتلا به سنگ کلیه می شوند. در عین حال این اختلال تنها ۵% موارد سنگ های کلسیمی را در بر می گیرد.

۳– مصرف زیاد نمک : براساس مطالعات، مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع کلسیم درادرار می شود.

۴– پروتئین حیوانی: رژیم غذایی پر پروتئین  همراه با افزایش دفع کلسیم، اگزالات و اورات است. در واقع مصرف زیاد پروتئین حیوانی با بار اسیدی آن (۱ میلی اکی والان هیدرژن در هر گرم پروتئین ) سبب افزایش دفع کلسیم می شود. لذا برخی محققان، رژیم های غذایی گیاهی را به افراد مستعد ابتلا به سنگ های کلیه توصیه می کنند.

۵- فیبر غذایی: افزایش فیبر غذایی، سبب کاهش عوامل خطر تشکیل سنگ به خصوص سنگ های کلسیمی می شود.

انواع سنگ های کلیه :

۱- سنگ های اگزالات و فسفات کلسیم :
حدود ۸۰% سنگ های کلیه، از جنس اگزالات کلسیم هستند و بروز این نوع سنگ کلیه بیشتر در سنین میانسالی است. از جمله علل دیگر، پرکاری تیروئید، افزایش اسید اوریک ادرار، اسیدوز توبولی کلیه، افزایش اگزالات ادرار و افزایش کلسیم ادرار می باشد. درمان اولیه شامل برطرف کردن عامل اصلی است. برای مثال در درمان پرکاری تیروئید، غده ی تیروئید برداشته می شود. در اسیدوز توبولی کلیه، درمان بیکربناتی و  پتاسیمی  است.

۲- سنگ های STRUVITE:
این سنگ ها از نظر شیوع، بعد از سنگ های کلسیمی هستند که حاوی آمونیوم، فسفات و منیزیم می باشند. در واقع این سنگ ها حدود ۱۵-۵% موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. این سنگ ها با عفونت های سیستم ادراری ارتباط دارند، به این علت به آنها سنگ های عفونی گفته می شود. عامل بیماری زایی که عفونت ایجاد می کند، PROTEUS MIRABILIS است. این عامل بیماری زا، یک باکتری حاوی اوره آز است که اوره را می شکند. این آنزیم، اوره را به آمونیاک تبدیل می کند. در نتیجه PH ادرار را قلیایی می نماید. در این محیط قلیایی، STRUVITE رسوب می کند و بزرگ می گردد. معمولاً این سنگ ها با جراحی برداشته می شوند.

۳- سنگ های اسید اوریکی :
این سنگ ها حدود ۴% موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. افزایش دفع اسید اوریک، در اثر اختلال در سوخت و ساز واسطه ای پورین ها رخ می دهد، که در بیماری نقرس دیده می شود. البته ممکن است در اثر بیماری های تحلیل برنده ی دیگر نیز، که سبب شکسته شدن سریع عضلات می شوند، هم به وجود آید.

۴- سنگ های سیستئینی :
این سنگ ها حدود ۱% موارد سنگ کلیه را تشکیل می دهند. این بیماری ژنتیکی نسبتاً نادر، در اثر اختلال ژنتیکی در بازجذب کلیوی اسید آمینه ی سیستئین رخ می دهد. لذا این ترکیب در ادرار تجمع می یابد. به این وضعیت، سیستینئوری ( وجود سیستئین در ادرار) گفته می شود. علت این اختلال ژنتیکی است. لذا در سنین کودکی بروز می کند و معمولاً سابقه ی خانوادگی نیز دارد. این بیماری یکی از معمول ترین علت های سنگ کلیه در دوران کودکی و قبل از بلوغ است.

علل بروز سنگ کلیه :
بررسی‌ها نشان می‌دهد، زمانیکه میزان نمک و مواد معدنی موجود در بدن افزایش یابد شرایط برای ابتلا به سنگ کلیه مساعد می‌شود.
از مهمترین عواملی که امکان ابتلای فرد را به سنگ کلیه افزایش می‌دهد، عبارتند از:
– قرار گرفتن فرد در رده سنی ۲۰ الی ۴۰سال
– مصرف داروهایی از قبیل داروهای ادرارآور، داروهای مربوط به ضدترشی معده و ….
– داشتن یک کلیه
– مصرف رژیم‌های غذایی غنی شده در پروتئین ولی ضعیف از لحاظ تامین میزان فیبر مورد نیاز بدن
– کم شدن میزان آب موجود در بدن به دنبال عدم مصرف مایعات و سکونت در محیط‌های گرم
– و در نهایت، عدم تحرک و فعالیت
در بسیاری از موارد سنگ‌های کلیوی قادر به حرکت نمی‌باشند و به این ترتیب نمی‌توانند نشانه‌ای مبنی بر وجود این بیماری در فرد ایجاد کنند. ولی اگر این سنگ‌ها قادر به حرکت باشند، باعث بروز نشانه‌های زیادی در فرد می‌شوند، نشانه‌هایی از قبیل،
– احساس درد در عضلات کمر
– وجود خون و تیرگی در ادرار
– حالت تهوع و استفراغ
– احساس سوزش به هنگام خارج شدن ادرار از بدن
راه‌های درمان سنگ کلیه، بسته به نوع سنگ و چگونگی متفاوت می‌باشد.
بیشتر سنگ‌های کلیه، بدون نیاز به جراحی قابل درمانند، یعنی در چنین مواردی نو شدن میزان زیادی مایعات و داشتن تحرک و فعالیت کافی است که بتوان به دفع سنگ از بدن کمک کرد. ولی زمانی هم هست که اگر سنگ کلیه به مدت طولانی در بدن باقی بماند، می‌تواند باعث بروز ایجاد عفونت‌ها و یا ناراحتی‌های حاد کلیوی شود، در چنین مواردی عمل جراحی توصیه می‌شود.

اثر رژیم‌های غذایی بر سنگ کلیه :
سنگ‌های کلیوی بسیار شایعند و قابلیت بازگشت و تولید درد زیادی دارند. بیشتر این سنگ‌ها از کلسیم اگزالات تشکیل شده‌اند و هنگامی که سطح کلسیم ادرار از سطح طبیعی بالاتر می‌رود تشکیل می‌شوند.
تحقیقات جدید نشان می‌دهند که برای جلوگیری از برگشت سنگ کلیه محدودیت در مصرف پروتئین‌های حیوانی و نمک نمک در رژیم غذایی موثرتر از کاهش مصرف کلسیم است. در یک بررسی مقایسه‌ای نشان داده شد که تنها ۲۰ درصد کسانی که در رژیم غذای خود از پروتئین‌های حیوانی و نمک کمتر استفاده می‌کردند دو بار مبتلا به سنگ کلیوی شدند. این در صورتی است که ۳۸ درصد از کسانی که محدودیت استفاده از کلسیم را داشتند دچار بازگشت سنگ کلیه شدند. نتایج به دست آمده از تحقیقات دانشمندان ایتالیایی نشان می‌دهد کاهش استفاده از کلسیم نه تنها موجب کم شدن درصد ابتلای دوباره به سنگ کلیه نمی‌شود بلکه باعث افت شدید کلسیم بدن و در نتیجه بیماری‌های استخوانی به خصوص در بانوان می‌شود.
یک رژیم غذایی با مقدار کاهش یافته از پروتئین‌های حیوانی و نمک می‌تواند از ترشح کلسیم در ادرار و منجر به ترشح مقادیر افزایش یافته‌ای از اگزالات در ادرار می‌شود. مصرف پتاسیم نیز در کاهش دفع کلسیم بسیار مؤثر است.