شاعر نابغه کرد ملای جزیری

شفیع صادقی

شاعر بزرگ ملا احمد جزیری در رده ی اول شعرای کلاسیک کُرد قرار دارد، و در فرهنگ کُرد دارای جایگاه بسیار بلندی است . این شاعر بزرگ وقتی بحثی از او به میان بیاید همیشه با احمد خانی و فقیه طیران به مانند یکی از بارزترین سردمداران شعرای کُرد یاد می شود . حقیقتاً این شهیر بزرگ تأثیر بسیار بزرگ و عمیقی بر شاعران هم عصر خود چون فقیه طیران و غیره و بر بسیاری از ادبا و شعرای بزرگ کُرد که پس از او به عرصه شعر و ادب پا گذاشته اند داشته است .  شیخ احمد جزیری متولد ۹۷۵ میلادی از عشیره کرد بُختی و از خاندان علم و فضیلت،در شهر جزیر، متولد شده است. ملا احمد مشهور به « مه لای جه زیری » منسوب به جزیره ابن عمر واقع در ساحل رود دجله و نزدیک کوه مشهورجودی ( آرارات – جزیره بوتان ) و نیز ملقب به ( نیشانی( Nîşanî می باشد.

مه لای جزیری در دوران خردسالی در مساجد و مدارس جزیره نزد بزرگان دین به تحصیل علوم دینی و حفظ قرآن و ریاضی پرداختند.  بعد از اتمام دروس ابتدائی در جزیره برای ادامه تحصیل علوم ومعرفت به نقاط مختلف کردستان، حکاری، عمادیه ، دیاربکر و حصن کیفا مسافرت کرده تا نزد علما و مشایخ بزرگ آن مناطق اصول الدین و فقه و حدیث و فلسفه ( علم کلام، النحو و الفلک ) کسب فیض نماید .

مه لای جزیری در کنار زبان کردی بر زبانهای عربی و ترکی و فارسی نیز مسلط بود، زبان عربی را بخاطر آنکه زبان قرآن بود به آن اهمیت فراوان می دادند و در نظم و اشعار خود از آیات قرآن استفاده می نمود .

و فارسی را نیز به خاطر آنکه زبان ادب و کتابت و انشاء است آن را به خوبی فرا گرفت و در خلال یادگیری آن به فرا گیری اشعار فارسی امثال شیرازی و جامی را نیز فرا گرفت . و بعد از ان که اجازه ی نامه تدریس و تعلیم را دریافت نمود به زادگاهش شهر جزیره برگشت و در مدرسه الحمراء به معلم و مدرسی توانا تبدیل شد. ملای جزیری شاعری پایه بلند بوده، بیشتر اشعار او غرامی و عرفانی و به لهجه کرمانجی است.

عصری که در آن می زیست 

مورخین در این باره آراء مختلفی دارند مثلاً دکتر بلیج شیرکو معتقد است که ملای جزیری متوفی ۱۱۶۰ می باشد و محمد امین بگ زکی نیز او را همزمان با عمادالدین زنگی حاکم موصل در اواخر سال ۹۰۰ هجری در کتاب خودش ( خلاصه تأریخ الکرد و الکردستان ) آورده است . و مستشرق روسی ( میلو لوگست یابا ) در کتاب خود ( بحثی از کردها ) سال ۵۴۰ – 556 را عنوان کرده و بسیاری از آراء دیگر نیز به ثبت رسیده اند .

ولی آنچه به حق نزدیک می باشد این است با توجه به اینکه ملای جزیری در اشعارش از چنگیز خان مغول متوفی ۶۲۴ و تیمور لنگ متوفی ۸۰۷ و حافظ شیرازی متوفی ۷۹۲ و سعدی متوفی ۶۹۱ و عبد الرحمن جامی متوفی ۸۹۸ سخن به میان می آورد و نیز در دیوان خود به ذکر مناظره با فقیه طیران به سال ۱۰۴۱ اشاره می کند معلوم می گردد که ملای جزیری در اواخر سال ۹۰۰ هجری به دنیا آمده و به احتمال قوی تا بعد از سال ۱۰۵۰ نیز زیسته است و علامه سجادی عمر وی را ۷۵ سال عنوان کرده است .

تحصیلات و درجه علمی او 

بنا بر عادت قوم از دیر باز معلوم می شود که ملای جزیری نیز مانند سایر اعلام در همه علوم اسلامی ید طولائی داشته و همانطور که از اشعارش فهمیده می شود به زبان ترکی و عربی نیز کاملاً تسلط داشته است .

مهمترین اثر وی دیوان ملای جزیری می باشد که بی شک در رتبه ی دیوان حافظ شیرازی است و در بلندترین جایگاه فصاحت و بلاغت قرار گرفته است که حتی غربی ها و از جمله مستشرقین روسی و آلمانی را نیز به اهتمام ورزیدن به این اثر بی نظیر واداشته است.

دیوان ملا در برلن، روسیه، آلمان و سوریه به چاپ رسیده است. در سال ۱۳۶۱ شمسی دیوان ملای جزیری همراه با مقدمه و شرح مفصلی که استاد عبدالرحمن شرفکندی « هه‌ژار » بر آن نوشته توسط مؤسسه سروش در تهران به چاپ رسیده است.

ایشان بعد از ۷۵ سال سعی و تلاش در عرصه فرهنگ وادبیات دینی و ملی دار فانی را وداع و در جنوب مدرسه حمراء واقع در جزیره بوتان دفن گردیدند. 

منبع : مدرسه صلاح الدین