آلودگی هوا، تاثیرات گسترده‌ای بر روند جوّیِ آب‌ها گذاشته و در پی آن تغییر و تحولات فراوانی در لایه‌های مختلف زمین ایجاد می‌شود که نهایتا به زمین‌لرزه می‌انجامد.
سیل، زمین لرزه، آلودگی هوا و برخی دیگر از انواع تغییرات جوی، مدتی است که گریبان‌گیر کشورمان شده و خسارات مالی و جانی فراوانی را به همراه داشته است. ۲۱ آبان ماه سال جاری بود که زلزله‌ی ۷/۳ریشتری کرمانشاه را به لرزه درآورد. این زمین لرزه به قدری گسترده و قدرتمند بود که یکی از پس لرزه‌های آن ۵/۴ ریشتر ثبت شده است. این زلزله که یکی از پرآسیب‌ترین زلزله‌های ایران شناخته شد، بیش از ۵۷۰ قربانی داشت.
زلزله‌ی تهران
قریب به ۴۰ روز از زلزله‌ی کرمانشاه گذشته بود که زلزله‌ای با ۵/۲ ریشتر ،تهران و حومه را به لرزه درآورد. تهرانی‌ها که هنوز درگیر افزایش روزافزون آلاینده‌های هوا و غلظت ذرات سمی بودند به یک‌باره با شوک بزرگی مواجه شدند. زلزله‌ی تهران به سرعت با واکنش‌های داخلی و خارجی همراه بود. این زمین لرزه به سرعت، حواشی و گمانه‌زنی‌هایی را با مضمون رابطه آلودگی هوای تهران و زلزله اخیر مطرح کرد. از این رو بر آن شدیم تا اجمالا به بررسی رابطه‌ی این دو جریان بپردازیم.
زنجیره‌ی بی‌انتهای عوامل زلزله
محققان معتقدند که بروز تغییراتی در صفحات تکتونیکی با اثرگذاری بر پوسته‌ی زمین می‌تواند یکی از عمده دلایل بروز سیل و زلزله باشد. صفحه‌های تکتونیکی (plate tectonics) اصطلاحی است که به حرکت‌های عظیم بخش‌هایی از کره‌ی زمین گفته می‌شود. به بیان دیگر، "تکتونیک صفحه‌ای" نظریه‌ای علمی است که حرکت در مقیاس بزرگ لیتوسفر (قشر زمین و بخش فوقانی جبه زمین) را توصیف می‌کند.
لیتوسفر از چندین صفحه عظیم تشکیل شده است. این صفحات قاره‌ها و کف دریاها را می‌سازند. این صفحات بر روی یک لایه زیرین چسبناک نیمه‌جامد به نام آستنوسفر قرار دارند. این صفحات نسبت یکدیگر در یکی از سه نوع "مرز صفحه‌ای" در حرکت هستند. مرزهای همگرا یا تصادمی، مرزهای واگرا یا مراکز انتشار، و مرزهای دگرگونی تدریجی. زلزله‌ها، فعالیت‌های آتشفشانی، کوه‌سازی و ایجاد حفره‌های اقیانوسی در امتداد مرزهای این صفحات رخ می‌دهد.(۱)
باید توجه داشت که حرکت این صفحات نیز دلایل خاصی دارند که مهم‌ترین آن‌ها تفاوت استحکام لایه‌ها و عدم توانایی لایه‌های زیرین عنوان شده است. حائز اهمیت آن که این تغییر استحکامات هم خود معلول دیگری دارد که حاصل از نحوه گردش خورشید و ماه و به تبع آن، تغییر در آب و هوا و در تحریکات جَویِ اقیانوس‌ها و دریا است. در واقع یک زنجیره‌ی بی‌نهایتِ طبیعی، مسیر را برای ورود یک زلزله‌ی مهیب هموار می‌کند.
تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی یکی دیگر از علل اصلی وقوع زلزله محسوب می‌شوند. "تغییرات اقلیمی" (Climate change) به هرگونه به هم ریختگی الگوریتم آب و هوایی گفته می‌شود که تاثیرات گسترده‌ای بر لایه‌های زمین و آب‌ها می‌گذارد. باید توجه داشت که هرچه سیکل زمانی این تغییرات بیشتر باشد احتمال وقوع سیل و زلزله نیز افزایش می‌یابد، در واقع این دو متغیر رابطه مستقیمی با یکدیگر دارند. در این میان نکته‌ی قابل توجه آن است که "تغییرات اقلیمی" به دو عامل بستگی دارد:
– عامل انسانی
عواملی که بر اثر فعالیت‌های بشری منجر به تغییرات اقلیمی می‌شود عبارتند از: افزایش سطح CO2 ، تخریب جنگل‌ها، افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای و … .
– عامل غیرانسانی
به آن دسته از تغییرات که بر اثر نوسانات تابش خورشید، انحراف مسیر حرکت زمین، برخورد صفحات و لایه های زمین و … باشد عامل غیر انسانی گفته می‌شود.
نتیجه گیری
در آخر باید متذکر شویم که درباره‌ی رابطه‌ی میان زلزله و آلودگی هوا، نظریه‌های مختلفی وجود دارد که هیچ یک به صورت کامل و قطعی به اثبات نرسیده است اما احتمال آن‌ها نیز به قوت خود باقی است. آنچه که در این میان واضح و مبرهن است؛ ارتباط نسبی تغییرات اقلیمی و حرکت لایه‌های زمین (زمین لرزه) می‌باشد. پس تا روز اثبات قطعیِ فرضیه‌های مذکور، باید تمام جهانیان تلاش خود را به کار گیریم تا در حد امکان از ایجاد انواع آلودگی‌ها و تخریب و تحریکات زمین خودداری کنند تا از میزان احتمال وقوع این قبیل بلایای طبیعی جلوگیری شود.
پی‌نوشت:
۱. تکتونیک صفحه‌ای چیست؟، همشهری آنلاین، ۱۳۹۰
ثبت دیدگاه