نویسنده : محمد محمودی /// جغرافیا علمی مرتبط با فضا و مکان است که به مطالعه و بررسی روابط بین جوامع انسانی و محیط زندگی آنها می پردازد.
لذا بنای محوری جغرافیا، شناخت عوامل طبیعی، فرهنگی و فیزیکی مؤثر در مکانها، بر روی کره زمین است. به بیانی دیگر، جغرافیا دانشی است که درباره سطح زمین و پدیده‌های طبیعی، آب و هوا، رستنی‌ها، خاک، پراکندگی آنها بر روی زمین و روابط انسان با آنها گفتگو می‌کند.
بازشناسی جغرافیائی مناطق مختلف نه تنها به لحاظ برنامه ریزی های توسعه ای (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) مهم بوده، بلکه به جهات اصولی دیگری از جمله مسائل هویتی امری ضروری می باشد. به همین دلیل پرداختن به جغرافیای مناطق مختلف، ضامن ماهیت وجودی و هویت سرزمینی آن منطقه و مردمانش می باشد. به بیانی دیگر برای خودشناسی و خود فهمی، دانش جغرافیا می تواند گامهای مؤثر و استواری برداشته و با تشریح و شناخت بهتر وضعیت جغرافیایی هر منطقه، می توان برنامه ها و سیاستهای بهتری برای توسعه آن منطقه در نظر گرفت. در این میان یکی از سیاستهای اصلی در ایران که علاوه بر مسائل هویتی از نظر برنامه ریزی های توسعه ای ( اجتماعی، اقصتادی و سیاسی) اهمیت فراونی دارد، آمایش سرزمین و تقسیمات کشوری است.
نظام تقسیمات کشور بستر شکل‌یابی نظام مدیریتی سرزمین و تشکیلات اداری، تقسیم سرزمین به واحدهای کوچک تر اداری و اختیارات نسبی نظام های اداری است که به منظور اداره آسان تر سرزمین از ابعاد مختلف مدیرتی، امنیتی، برنامه ای و توسعه ای است.
سازماندهی سیاسی فضای هر کشور در قالب تقسیمات کشوری به اجرا در میآید. در واقع تقسیمبندی اداری- سرزمینی در هر کشوری، اساسی برای سازماندهی سیاسی و مدیریت آن کشور است. سیستم تقسیمات بهینه و کارآمد یک عاملی مهم در افزایش کارآیی سیستم مدیریت سیاسی فضا در کل کشور است.
از مهمترین اهداف مدیریت سیاسی فضا، ایجاد یک توسعه متوازن در سطح سرزمین است؛ توسعه‌ای که از طریق ارائه بهینه خدمات در سطح سرزمین، باعث کاهش نابرابریها و ایجاد یک عدالت فضایی در سطح سرزمین شود.
مدیریت سیاسی فضای یک کشور از طریق تقسیمات اداری – سیاسی صورت میگیرد؛ از این رو تقسیمات کشوری از مهمترین مسایلی است که به منظور هرگونه برنامه‌ریزیهای مدیریتی در سطح کشور و یا نواحی به منظور کاهش نابرابریها و توسعه متوازن همه نواحی یک کشور صورت میگیرد و کارآمدی آن زمانی محقق خواهد شد که بتواند بستر مناسبی را برای رشد و توسعه متوازن همه نواحی فراهم نماید که این امر در صورت وجود ظرفیتهای قانونی، دستیابی به توسعه محلی از طریق تقسیمات سیاسی بهینه امکانپذیر خواهد بود.
در واقع مدیریت یک کشور نیازمند یک سیستم اداری – سرزمینی قوی می باشد که از طریق آن بتوان بر روی کل افراد جامعه نظارت داشت و برنامه های توسعه را در ابعاد گوناگون، در قالب این سیستم بر روی نواحی مختلف کشور اجرا کرد.
به منظور رسیدن به یک وضعیت مطلوب در امر تقسیمات کشوری، میتوان اصلاحات و تغییراتی را در این تقسیمات به وجود آورد. در این تغییرات اعم از ارتقای سطح سیاسی، الحاق و انتزاع، تغییر محدوده ها و مرزها و… سعی بر این است تا بر اساس ضوابط و معیارهای مشخص، تقسیمات جدیدی ایجاد شود که مبتنی بر نیازهای در حال رشد نواحی و به منظور از بین بردن نواقص تقسیمات قبلی باشد و زمینهای را برای برنامه ریزی های آینده فراهم آورد. از طرف دیگر تعیین درجه توسعه یافتگی مناطق مختلف که بتواند چارچوب مؤثری برای توزیع متعادل جمعیت، فعالیت‌ها و کارکردها در سطوح مختلف باشد، در برنامه‌ریزی‌ها ضروری است.
لذا ابتدا با به بررسی شرایط تشکیل شهرستان در قانون تقسیمات ایران می پردازیم و سپس با بررسی ویژگی های جغرافیایی هورامان به پتانسلهای تشکیل شهرستان هورامان از دید قانونی و سپس مختصرا به ضروت تشکیل آن می پردازیم.
شرایط تشکیل شهرستان در قانون تقسیمات ایران :
شهرستان واحدی از تقسیمات کشوری است با محدوده جغرافیایی معین که ار بهم پیوستن چند بخش همجوار که از نظر عوامل طبیعی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی واحد متناسب و همگنی را به وجود آورده‌اند.
تبصره ۱: حداقل جمعیت شهرستان با در نظر گرفتن وضع پراکندگی و اقلیمی کشور به دو درجه تراکمی به شرح زیر تقسیم می‌شود.
الف – تراکم زیاد ۱۲۰۰۰۰ نفر.
ب – تراکم ۸۰۰۰۰ نفر.
تبصره ۲: در نقاط کم تراکم، دورافتاده، مرزی، جزایری و کویری با توجه به کلیه شرایط اقلیمی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تا حداقل ۵۰ هزارنفر با تصویب هیأت وزیران و در موارد استثنائی با تصویب مجلس شورای اسلامی میتواند کمتر از ۵۰ هزار نفر باشد.
شرایط و ویژگی های هورامان جهت تشکیل شهرستان:
آنچه که از لحاظ جغرافیایی و سیاسی به هر منطقه ای موجودیت و هویت می بخشد تقسیمات سیاسی کشور در چهارچوب استان و شهرستان است. منطقه هورامان با وسعتی برابر با ۱۳۴۰ کیلومتر مربع، در نوار کوهستانی غرب ایران واقع شده است. این منطقه از شمال به روستاهای سوران شهرستان سروآباد و سنندج، از غرب به روستاهای هورامی کوردستان عراق، از جنوب به روستاهای سوران شهرستان پاوه و کامیاران، از شرق به روستاهای سوران شهرستان کامیاران و سنندج محدود می گردد. ( آنچه که در اینجا بعنوان جغرافیای هورامان آمده، بحث در مورد منطقه ای است که به هورامی سخن می گویند.)
در کوردستان ایران با وجود وسعت کم هورامان، این منطقه در میان دو استان کرماشان(پاوه) و کردستان(سروآباد سنندج و کامیاران) تقسیم گشته که شامل۲۱ سکونتگاه در پاوه، ۴۹ سکونتگاه در سروآباد، ۱۷سکونتگاه در سنندج و ۸ سکونتگاه در کامیاران می باشد.
منطقه هورامان کوردستان ایران بر اساس سالنامه آماری سال ۱۳۹۰ دارای ۴ نقطه شهری، ۸۲ آبادی دارای سکنه و ۹ آبادی خالی از سکنه است. این منطقه در سال ۱۳۹۰ دارای ۷۸۴۳۰ نفر جمعیت بوده است که از این تعداد جمعیت ۲۶۵۳۱ (۳۳٫۸۳%) نفر در نقاط شهری و ۵۱۸۹۹ ( ۶۶٫۱۷%) نفر در نقاط روستایی سکنی یافته اند. (باید اشاره شود که جمعیت هورامی ها در شش شهر سنندج، مریوان، کامیاران، کرمانشاه، سروآباد و تهران، چند برابر جمعیت ساکن در منطقه هورامان است).
تعداد کل خانوارهای منطقه هورامان در سال ۱۳۹۰، برابر با ۲۲۱۹۱ خانوار بوده است که ۷۵۷۵ خانوار آن در نقاط شهری و ۱۴۶۱۶ خانوار آن در نقاط روستایی می باشند. میانگین بعد خانوار در منطقه هورامان ۳٫۵۳ نفر است که نسبت به بعد خانوار در دو استان کردستان و کرمانشاه پایین تر می باشد. (نکته: ۸۰ درصد جمعیت شهر پاوه به عنوان جمعیت هورامان محاسبه گشته است)
لذا با مقایسه ای ما بین شرایط قانونی تشکیل شهرستان و ویژگی های هورامان، می توان دریافت که هورامان از لحاظ قانونی شرایط تبدیل شدن به یک شهرستان مستقل را داراست. حال علاوه بر برسی شرایط قانونی ، مختصرا به بررسی ضرورت تشکیل آن از دیدگاه آمایش سرزمین می پردازیم به امید اینکه در مقالات بعدی بتوانم، به شیوه کامل ضرورت تشکیل آن را تشریح نمایم.
با نگاهی به نظریه ها و برنامه های توسعه در ایران می توان دریافت که برنامه های توسعه ایران از نظریه قطب رشد پیروی کرده اند که مهمترین ویژگی این نظریه تمرکز در نقطه مرکزی و شروع توسعه از حلقه های اطراف خود می باشد. لذا با نگاهی به نقشه تقسیمات سیاسی هورامان ایران که ما بین دو استان و چهار شهرستان تقسیم گشته است می توان پی برد که مناطق هورامی نشین ( به استثناء پاوه ) در مناطق حاشیه ای شهرستان واقع شده اند و با توجه به دو ویژگی نظریه قطب رشد که در بالا ذکر گردید، می توان پی برد که این مناطق نسب به سایر مناطق دو استان از توسعه بازمانده اند که اصلی ترین دلیل آن نداشتن مرکزیت واحد در هورامان می باشد.
همچنین از دید آمایش سرزمین علاوه بر عقب ماندگی توسعه ای این مناطق که سبب تخلیه شدید جمعیتی آن گشته می توان دلایل زیر را برشمرد:
- کارایی و بازدهی اقتصادی
- وحدت و یکپارچگی سرزمین هورامان ( برای حفاظت از ماهیت وجودی آن)
- گسترش عدالت اجتماعی و تعادل های منطقه ای
- حفاظت محیط زیست و احیای منابع طبیعی
- حفظ هویت و حراست از میراث فرهنگی
- رفع محرومیت ها خصوصاً در مناطق روستایی کشور
سازماندهی سیاسی فضا دارای نقش مؤثری در توسعه کشورها است زیرا تقسیمات کشوری میتواند بستر مناسب را برای توسعه سرزمین فراهم نماید؛ با تقسیم فضای ملی به واحدهای کوچکتر، امکان برنامه ریزی در سطح نواحی ایجاد میگردد. از همین جهت، تقسیمات کشوری (سیاسی) از مهمترین مسائلی است که برای انجام هرگونه برنامه ریزی در سطح کشور و در نواحی به منظور اداره بهتر و بهره برداری بیشتر از امکانات موجود و استعدادهای ملی صورت میگیرد. لذا منطقه هورامان با توجه به اینکه از تمام ابعاد فرهنگی، اقتصادی و طبیعی همگن می باشند، با تبدیل آن به شهرستان ، طرح ها و پروژه ها را می توان با بیشترنی کارایی عملیاتی کرد و از تمام امکانات و پتانسیل های آن جهت توسعه منطقه بهره جست.
منابع:
احمدی پور؛ زهرا، تقسیمات سیاسی و بی ثباتی سیاسی در ایران( ۱۲۸۵- ۱۳۵۷)، فصلنامه ژئوپلتیک، ۱۳۸۵
احمدی پور؛ زهرا، نقش نظام تقسیمات کشوری در توسعه ملی ( مورد مطالعه: ایران)، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، ۱۳۹۲
حافظ نیا، محمد رضا، جغرافیای سیاسی ایران، نشر سمت ، ۱۳۹۱
محمودی، محمد، فرهنگ جغرافیایی هورامان، نشر کردستان، ۱۳۹۵
مرکز پژوهش های مجلس، قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری، ۱۳۸۲
ودیعی، کاظم، مقدمه ای بر جغرافیای انسانی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۵۴
یدالله، کریمی پور، مقدمه ای بر تقسیمات کشوری، نشریه انجمن جغرافیدانان ایران،۱۳۸۱
محمد محمودی، دانشجوی دکترای جغرافیای دانشگاه تهران
منبع : پاوه پرس
ثبت دیدگاه