اسراء بدر / ترجمه: اقبال جهانگیری
چند صباحی پیش،خبر رحلت عالمی فرزانه و فقیهی بلندپایه،ابرهای غم را مهمان آسمان دنیای اسلام کرد.دانشمندی که آثار و تألیفات وی،رونق بخش مکتب فقهی اسلام بود.تقدیرش چنین رقم خورد که دور از وطن و خویشانش دار فانی را وداع گوید و به دیار صالحان بشتابد.
او « دکتر عبدالکریم زیدان»،دبیر کل سابق جماعت اخوان المسلمین عراق است که روز دوشنبه، ۲۶ربیع الأول ۱۴۳۵هـ ، مصادف با ۲۷ ژانویه ۲۰۱۴م ]۷ بهمن ۱۳۹۲ هـ .ش[،پس از سال ها درگیری با بیماری،]در سن ۹۷سالگی[در شهر «صنعا»ی یمن وفات یافت.
«علامه عبدالکریم زیدان»(رح)،لحظه ای از فراگیری علم و تعلیم آن باز نماند.حکومت مستبد و زورگوی بعث، سختی و مشقت های بسیاری به وی تحمیل کرد و او را از فعالیت هایش منع نموده بود و تمام حرکات و سکناتش را به دقت زیرنظر داشت.تا اینکه در سال ۱۹۹۲م، زیر بار این فشارها و برخلاف میل باطنی اش،ناچار شد به یمن سفر کند. درآنجا مشغول تدریس شد و تا زمانی که از دنیا رفت،همانجا ماند.
وی علیرغم رنج بیماری و محنت دوری،هموطنانش را از خاطر نبرد و همواره دل در گرو میهن داشت. از احوالشان جویا می شد و اخبارشان را پیگیری و در خصوص اوضاع آنان بیانیه هایی صادر می کرد.او حامی تظاهرکنندگان استان «انبار» و سایر استان های سنّی نشین بود.در ۳ ژانویه ی سال جاری،طی نامه ای خطاب به آنها چنین نوشت:« استفاده از ابزارها و راهکارهای قانونی،در راستای ریشه کن کردن ظلم و سرنگونی ظالمان به منظور تحقق خواسته های مشروع یک ملت ،از مقدّرات پروردگاراست که بایست در مسیر آن حکیمانه گام برداشت و از تعجیل پرهیز نمود.نیل به اهداف بزرگ،مستلزم تلاش بسیار و صبر فراوان است چراکه خداوند صابران را،به واسطه ی شکیبایی شان،وعده ی تحقق خواسته هایشان ارزانی داشته است.پروردگار می فرماید:«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ» محمّد/۷.یعنی:«ای مؤمنان!اگر (دین) خدا را یاری کنید، خدا نیز شما را یاری می کند (و بر دشمنان پیروز می گرداند) و گام هایتان را استوار می دارد.» مقصود از عبارت «إِن تَنصُرُوا اللَّهَ»،یاری دین خدا و دفاع از احکام آن و اجرا کردن آنهاست و مفهوم واژه ی «یَنصُرْکُمْ»،پشتیبانی و حمایت شما از سوی خدا در راستای رسیدن به اهدافتان می باشد.و در واقع یکی از بزرگترین رسالت های دین اسلام، مبارزه با ظلم ظالمان و سرنگون کردن آنهاست.»
زندگی «دکتر زیدان»(رح)،قصه ی رنج و دشواری،صحنه ی اراده و نبرد و عرصه و نماد توفیق و پیروزی است.او در سال ۱۹۱۷م]در شهر بغداد[دیده به جهان گشود.۳سال بیشتر نداشت که از سایه ی محبّت پدر محروم شد و یتیم ماند.تحصیلات ابتدایی را در محل تولّدش گذراند.پس از اتمام مقطع متوسطه،وارد دانشسرای آموزش ابتدایی شد.بعد از فراغت،در مدارس ابتدایی شروع به تدریس کرد.سپس در دانشکده ی حقوق بغداد پذیرفته شد و با موفقیت از آن فارغ التحصیل گشت.مدتی نیز به مدیریت یکی از دبیرستان های علوم دینی گماشته شد.
چند سال بعد،به دانشسرای شریعت اسلامی دانشگاه قاهره راه یافت و با رتبه ی ممتاز،مدرک کارشناسی ارشد را دریافت کرد.در سال ۱۹۶۲م،]با تألیف اثر ارزشمند «احکام الذمیین و المستأمنین فی الشریعه الإسلامیه» – مترجم[موفّق به اخذ گواهی دکترا با نمره ی بسیار عالی از دانشگاه قاهره شد.
«دکتر زیدان»(رح) از محضر بسیاری از اساتید برجسته ی عراقی و مصری از جمله:«شیخ امجد زهاوی»،«شیخ عبدالقادر خطیب»،«شیخ نجم الدین واعظ»،«شیخ محمّد محمود صواف»]بنیان گذار اخوان المسلمین در عراق و اولین امین عام آن ازسال ۱۹۴۴تا سال ۱۹۵۹م- مترجم[،«شیخ علی خفیف»،«شیخ محمّد ابوزهره» و «شیخ حسن مأمون» کسب فیض و دانش کرده است.
منصب و مسئولیت ها:
مهمترین مسئولیت هایی که «دکتر زیدان»(رح) در زمان حیات به عهده داشته است:
– استاد و رئیس گروه شریعت اسلامی در دانشکده ی حقوق دانشگاه بغداد
– استاد شریعت اسلامی و رئیس گروه ادیان در دانشکده ی هنر دانشگاه بغداد
– مدیر تحصیلات تکمیلی در دانشگاه بغداد
– استاد شریعت اسلامی و ریاست دانشکده ی مطالعات اسلامی بغداد
– استاد شریعت اسلامی و رئیس گروه مطالعات اسلامی و مسئول تحصیلات تکمیلی دانشگاه صنعای یمن از سال ۱۹۹۲م تا هنگام وفاتش
– استاد فقه و اصول در دانشگاه ایمان شهر صنعا
او در بسیاری از مجامع علمی- اسلامی عضو بوده و مشارکت فعّالی داشته است.از جمله:
– عضو مجلس علمای مدینه ی منوره از دهه ی ۷۰
– عضو مجمع فقهی وابسته به اتحادیه ی جهان اسلام از سال ۲۰۰۰م
– عضو مجلس مجمع فقه اسلامی در دانشگاه ایمان شهر صنعا
– عضو مجلس شورای فقه اسلامی وابسته به انجمن ارتباطات جهان اسلام در مکه ی مکرمه
– عضو کمیته ی داوران برای بخشش جایزه ی «هائل سعید»(رح) در زمینه ی علوم و هنر
تخصّص و توانمندی همزمان وی در دو رشته ی حقوق و شریعت اسلامی،ویژگی بارز و قابل ملاحظه ای است که دیدگاه و نگرش استاد را منحصر به فرد و از سایرین متمایز می گرداند.
وی در همایش ها و سمینارهای فقهی مختلف نیز حضوری پررنگ داشته و در این زمینه آثار ارزنده ای از خود به یادگار گذاشته است:
– مشارکت و ایراد سخنرانی در مراسم بزرگداشت «هفته ی فقه اسلامی» کشور کویت در دهه ی ۶۰ میلادی.در این دهه،از وی جهت همکاری و نویسندگی در برخی از موضوعات،برای نگارش «دایره المعارف فقه اسلامی» در کشور کویت دعوت به عمل آمد.
– در سال ۱۹۶۲م در بخش سوم همایش «قانون و علوم سیاسی» که با حمایت اتحادیه ی عرب در بغداد برگزار شد،شرکت و بحثی ماندگار تحت عنوان «الشریعه الإسلامیه و القانون الدّولی العام» ارائه نمود.
– در دهه ی ۷۰ میلادی به عنوان یکی از اعضای هیئت امنای مجلس علمای مدینه ی منوّره برگزیده شد.
– در همایش «هفته ی فقه اسلامی» که اوایل دهه ی ۷۰ میلادی در شهر ریاض برگزار شد،شرکت کرد و سخنرانی نمود.
– در همایش «هفته ی فقه اسلامی» کشور قطر ،در سال ۱۹۹۵- ۱۹۹۶م ، نیز مشارکت داشت.
«دکتر عبدالکریم زیدان»(رح) با تألیف اثر گرانمایه ی «المفصل فی احکام المرأه و البیت المسلم »،جایزه ی جهانی «ملک فیصل» را از آن خود کرد.]در سال ۱۴۱۷هـ ،۱۹۹۷م[. این اثر در ۱۱جلد تألیف و در آن دیدگاه فرقه های متعدد اسلامی]در خصوص احکام مربوط به زن[به تفصیل بیان شده است.
آثار و تألیفات:
«دکتر زیدان»(رح) از هر خوشه ی علم توشه ای برگرفته و در زمینه های مختلف،دارای تألیفات متعددی است.از جمله ی این آثار:
– بحوث فقهیه معاصره
– الوجیز فی اصول الفقه [توسط «دکتر فرزاد پارسا» ترجمه شده و انتشارات کردستان آن را به چاپ رسانده است- مترجم]
– موجز الأدیان فی القرآن
– المفصل فی احکام المرأه و البیت المسلم (۱۱جلد)
– المستفاد من قصص القرآن للدعوه و الدعاه [۲ جلد]
– الإیمان بالقضاء و القدر
– اصول الدعوه
– اللقطه و احکامها فی الشریعه
– مجموعه بحوث فقهیه
– القیود الوارده علی الملکیه الفردیه للمصلحه العامه فی الشریعه الإسلامیه
– القصاص و الدیات فی الشریعه الإسلامیه
– المدخل لدراسه الشریعه الإسلامیه
– الوجیز فی شرح القواعد الفقهیه
– نظرات فی الشریعه الإسلامیه مقارنه بالقوانین الوضعیه
– نظام القضاء فی الشریعه الإسلامیه
– [ و آثار بسیار دیگر]
استاد فقید،«دکتر عبدالکریم زیدان»(رح)،جمع غریبانه ی ما را وداع گفت ؛ لیکن میراث فقهی و علمی بسیار گرانبهایی از خود برجای گذاشت که بر نسل های طالب و علاقه مند به علوم دینی، لازم است از آن استفاده کنند و بهره ببرند.دوری از میهن بسیار دلش را آزرده بود و جز با دیدار دوباره ی آن،خاطر رنجورش تسلّی نمی یافت.ولی افسوس که عمر گرانمایه اش کفاف نداد. جنازه ی آن مرحوم(رح) پس از مرگ،به وطنش بازگردانده شد تا در خاک آن آرام گیرد.
روحش قرین رحمت و راهش پر رهرو باد –آمین
سلام علیکم. با تشکر فراوان خدمت مترجم محترم. واقعا باید قدر چنین علمایی را دانست و از آثار آنان نهایت استفاده را برد
هوالمستعان*سلام علیکم؛کاک اقبال خیلی ممنون،استاد زیدان از علمای برجسته ای بودند که آثارشان همواره گواه بر شخصیت اندیشمندشان دارد،یکی از درسهای تخصصی رشته ی ما کتاب اصول نوشته ی این عالم گرانمایه است،براستی ظریف و محققانه است،خدای بزرگ در بهشت برین جایشان دهد.جزاکم الله خیرا