گردآورنده : میثم قانع
إن الحمد لله؛ نحمده و نستعینه و نستهدیه و نستغفره؛ و نعوذ بالله من شرور أنفسنا و من سیئات أعمالنا؛ من یهده الله فهو المهتدی؛ و من یضلل فلن تجد له ولیا مرشدا؛ و أشهد أن لا إله ألا الله وحده لا شریک له و أشهد أن محمدا عبده و رسوله؛ اما بعد: همه ما در زندگی خود، بارها و بارها، با واژه های ناخوشایند فقر و فقیر و مصادیق گوناگون آنها برخورد کرده و چه بسا خود نیز در شمول آنها قرار گرفته ایم و طعم نامطلوبشان را در درون خود احساس نموده ایم. فقر اقتصادی یکی از مسائلی است که در تمام جوامع بشری مشاهده میشود و در سرتاسر تاریخ جز موارد معدودی نمیتوان یافت که در آنها جامعه تحت سرپرستی حکومتی به طور کامل از این مشکل و درد رنج آور آسوده بوده باشد و جامعه اسلامی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و نیست. فقر مسئله ایست که در اسلام بسیار به آن پرداخته شده و از همان آغاز ظهور این دین سعادت آفرین راه حلهای مؤثری برای آن پیشنهاد شده است که هرگاه به مرحله اجرا و تطبیق در آمده اند موفق بوده و توانسته اند این مشکل عظیم و مانع بزرگ سعادت دنیوی و اخروی بشریت را برطرف سازند.
خطرات و پیامدهای فقر:
رسول خدا(ص) در یکی از دعاهای مشهور خود میگفت: «أللّهُمَّ إنِّی أعُوذُ بِکَ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْفَقْرِ / خداوندا من از کفر و فقر به تو پناه می آورم.» و این به روشنی بیانگر اهمیت پرداختن به مسئله فقر و راههای ریشه کن کردن آن است؛ چرا که در کنار کفر آورده شده و میتواند مقدمه ای برای آن به شمار رود.
تهدید دیگری که فقر آن را متوجه جامعه میگرداند تباهی و نابودی اخلاق، کرامت و حرمت انسانی است؛ با نگاهی گذرا به آمارهای جهانی در رابطه با این مسئله به سادگی میتوان دریافت که جامعه ای که فقیرتر است و اختلاف طبقاتی در آن بیشتر به چشم میخورد، به میزان بیشتری در فساد و بی اخلاقی فرو رفته و نیز برای این امر و فاجعه آمیزتر شدن قضیه مستعدتر می باشد. اگر از میان تمام مصادیق و پیامدهای بی بندوباری و فساد در یک جامعه، تنها به آمار مبتلایان به ایدز در کشورهای مخلف جهان نگاهی بیندازیم مشاهده میکنیم که چگونه تعداد قربانیان این بیماری کشنده (و غیر قابل درمان تا به امروز) که ارتباط تنگاتنگی با اخلاق و کرامت انسانی نیز دارد، در کشورهای فقیر و جوامع فقر زده آفریقایی سر به فلک کشیده و در مقایسه با سایر کشورها بیشتر است! و دیگر شاید به بررسی سایر معضلات ناشی از فقر نیازی نبینیم از جمله: دزدی، خیانت، بیماری، میزان طلاق، مرگ و میر کودکان و تمام مسائل مربوط به بهداشت فردی و اجتماعی و هزاران مشکل و درد و رنج انسانی دیگر…!
خطر دیگری که شاید در مقایسه با مطالب گفته شده، به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردار باشد، ایجاد نظام طبقاتی و تولید و شدت گرفتن تفرقه و کینه میان افراد جامعه و در خطر جدی افتادن وحدت جامعه انسانی است که خود میتواند زمینه مشکلات و معضلات مذکور را بیشتر و بهتر فراهم نماید.
در مورد ارتباط فقر و توانایی تفکر و آرامش ذهنی نیز همه ما به تجربه چیزهای زیادی می دانیم و این سخن امام محمد بن حسن شیبانی (شاگرد امام ابوحنیفه) نیز نمونه ای بارز را در این ارتباط بیان میدارد. روزی کنیزش به او گفت: آرد خانهمان تمام شده است. وی در پاسخ کنیز گفت: خدا کارت را سر و سامان دهد؛ چهل مسئله از مسائل فقهی را از سرم پراندی!۱ از امام ابوحنیفه نیز روایت شده که با کسی که در خانه خود آرد ندارد مشورت مکن!۲
روشهای درمان:
روش های درمان فقر و فرار از آن را شاید به طریقی بتوان به دو دسته تقسیم کرد؛ دست های متوجه خود فرد فقیر هستند و دسته دیگر را حکومت، جامعه اسلامی و افراد آن باید دریابند. لازم است فقیر از رحمت خداوند ناامید نشده و به فقر و تنگدستی که در آن گرفتار آمده راضی نگردد؛ از سعی و تلاش لحظهای باز نایستد و چشم به راه باریدن روزی از آسمان نباشد. یکی از کارهایی که میتواند انجام دهد مسافرت کردن در زمین و تغییر محل سکونت است و این کاری است که پیام آور رحمت و سعادت(ص) نیز به آن تشویق و ترغیب کرده است. پیامبر(ص) میفرماید: «مسافرت کنید؛ بی نیاز میشوید»3
به عنوان نمونه ای دیگر، روایتی را که از عبدالله بن عمر(رض) نقل شده می آوریم که گفت: «مردی که در مدینه متولد شده بود در مدینه در گذشت. رسول خدا(ص) بر او نماز خواند و فرمود: کاش در شهری که در آن متولد شده بود نمیمرد. مردی پرسید: چرا ای رسول خدا؟ فرمود: هنگامی که فرد در غربت بمیرد، از محل تولد او تا آخرین جایی که در آن بسر برده است اندازه گرفته می شود و به همین اندازه جایگاه او در بهشت بالا میرود.»4 چه کلامی تا این اندازه می تواند انسان را به گشتن در زمین و رفتن به دنبال رزق و معرفت تشویق کند؟!
اما آن دسته از امور و راه حل هایی که خارج از دست خود فرد فقیر هستند و حکومت و سایر افراد جامعه ملزم به پرداختن به آنها هستند، در ادامه می آید.
نخستین راه حلی که به ذهن میرسد ایجاد فضای شغلی و بازار تولید و رشد اقتصادی مناسب از جانب دولت است و این شاید اساسی ترین روش برای ریشه کن کردن فقر در یک جامعه و کشور باشد. این مسئله را با نقل قولی از مرحوم نجمالدین اربکان، رهبر فقید حزب سعادت ترکیه، بهتر میتوانیم توضیح دهیم. هنگامی که از وی درباره بهترین روش اصلاح وضع اقتصادی کشورش و متوقف ساختن استقراض و جریان سود و فایده پرسیده شد، اینگونه پاسخ داد: «به وسیله تلاش بیشتر و بالا بردن تولید؛ این راه حل را اسلام نهاده است و به آن تشویق کرده و حق هر انسان قرار داده است و از جامعه مسلمان و دولت آن خواسته است تا کار را برای فرزندان مسلمان تهیه کند و فرصتها را میان آنان به طور مساوی تقسیم نماید.»
…………………………………………………………………………………………….
پی نوشت:
۱. به نقل از شخصیت مسلمان معاصر، طحان، مصطفی محمد، ص۲۳۳.
۲. همان.
۳. روایت از طبرانی است.
سلامل وه نه کا میثم!
اولا که منتظر ادامه مطلبتان هستیم!
دوما که ده سل وه ش بو!
همراه آمدن کفر و فقر بسیار جالب توجه و مایه تلنگر است، اگر وظیفه ما مقابل با کفر است چرا با فقر نباشد؟
مهندس مهدی بازرگان بحث های جالبی در مورد ارزش کار در اسلام دارد ، به نظرم جالب بود.
و در نهایت در مورد مسئولیت های خود فقیر یک جمله از چارلی چاپلین هست که خیلی به دلم نشسته ” آدم فقیر حق بی شعور و بی عقل بودن را ندارد”.
من فقیر قبل از همه باید محدودیت ها و خطر هایی که متوجه من می شوند و بیشتر از بقیه هم هستند را بشناسند.
روایتی که از عبدالله بن عمر (رض) نقل کردید بسیار زیبا بود. فکر کنم منبعش تو قسمت دوم نوشتی، ولی اگه اینجا باشه بسیار بهتره و اگر متن عربیش رو هم بزاری که عالی میشه!!!
سپاس کاک میثم
اگه متن عربی احادیث رو بیارید به نظر من خیلی تاثیر گذارتره
ممنون
سلا میثم جان خیلی ممنون به موضوع بسیار مهمی اشاره فرمودید در مورد وظایف خود شخص فقیر خیلی خوب نوشتی البته کاک خالد هم(سلامئت وه نه) خیلی خوب اشاره فرمودند اما من دوست دارم در مورد کارهایی که در زمان مثلا عمر بن عبدالعزیز انجام شده و کارهایی که در کشورهای حوزه ی اسکاندیناوی مثلا سویس (به عنوان کشورهایی که در مبارزه با این موضوع موفق بوده اند) انجام شده و می شود و شاید ارتباط کارهای آنها بیشتر بنویسی تا ما رو در باب این موضوع و راه حل های آن بیشتر کمک کنی با کاک ارشد هم موافقم متن عربی هرگز از یادت نره. بازهم متشکرم
میثم جان مطلب مفیدی بود دستت درد نکنه
بر کسی پوشیده نیست که فقر اقتصادی دردی است ناخوشایند و وضعیتی است مشقت بار که لازم است همگان نهایت تلاش خود را به کار بندند تا نه فرد نه جامعه دچار فقر و تنگدستی نشود.متاسفانه فقر اقتصادی تبعات زیادی به همراه دارد که از مهمترین آنها فقر فرهنگی است.کاک خالد جملات زیبایی را در این باره نقل کردند که با خواندن آنها به یاد یادداشتی از دکتر شریعتی افتادم که شکوای خود را از فقر فرهنگی بیان میکند :
{ فقر شب را “بی غذا” سرکردن نیست ، فقر روز را “بی اندیشه” سر کردن است }
کاک میثم گیان دستت درد نکنه، خیلی مختصر و مفید بود. منتظر ادامه ی مطلبت هستم.همیشه موفق باشی.
با سلام و تشکر از نظرات همه عزیزان.
قبل از همه چیز بابت اینکه خیلی دیر دارم جواب میدم از همه عذرخواهی میکنم.
تشکر ویژه از کاک خالد برای دقت جالب توجهش در خوندن مطلب(سلامل وه نه!!) البته فکر میکنم کاک خالد این دقت رو تو همه کارش به خرج میده. زنده باد…!
راجع به منبع روایت از عبدالله بن عمر(رض): راستش من همه مطلب رو تو یه قسمت نوشته بودم و همه منابع رو هم انتهای مطلب آورده بودم. زحمت دو (یا شایدم چند) قسمت کردن مطلب رو مدیر محترم سایت (که شدیدا عزیز دل بنده هستن!) کشیدن؛ که ظاهرا یادشون رفته منبع شماره ۴ رو هم بنویسن. منبعش همون منبع شماره یکه ص۲۳۴. البته اینم بگم که کتاب منبع حدیث رو ذکر نکرده بود؛ که البته با توجه به این نکته که کتاب از روی سخنرانی های استاد محمد طحان نوشته شده ذکر نشدن منبع بعضی احادیث و نقل قول ها ممکنه طبیعی باشه و قابل انتظار؛ و من با توجه به اعتمادی که به نویسنده کتاب داشتم این نقل قول رو ازش آوردم.
راجع به متن عربی احادیث: شاید دوستان هم بدونن که من خودم یکی از طرفدارای دو (یا شایدم چند) آتیشه متون عربی احادیث شریف و آیات کریمه هستم ولی متأسفانه نتونستم برای این مطلب پیداشون کنم. إنشاءالله تو مطالب بعدی (اگه قسمت شد) بیشتر برای پیدا کردن متون عربی سعی خواهم کرد. ممنون از تذکرتون، کاک خالد، کاک ارشد و کاک عبدالله عزیز.
.
.
.
.
.
أللهم إنی أعوذ بک من الکفر و الفقر؛ أللهم إنی أعوذ بک من عذاب القبر؛ لا إله إلا أنت.(دعای مأثور)
درمکتب ما درکوچه های بن بست سیاست سخن از فقر “سفره های کم رونق نمی گویند تا شاید در خانه سائلی باز شود و او را به بام قدرت برساند.بلکه در اوج قدرت و عمارت مشک بینوائی را به دوش می گیرد.وبرای کاهش درد ودادن لحظه ای شادی کودکان یتیم را بر پشت سوار می کند.
اینجا نیاز سائلان کرامت انسان را هویدا می کنند وگوهر پاک سالکان راه طریقت را از سارقان ظاهر شریعت تفکیک می هد،اهالی صفه بودند خانه فاطمه(ص) در افق تاریخ بعد از سه روز روزه داری روشن کردند
در این مکتب هرکس درکار مسلمانی اهتما م نورزد؛فریاد واستغاثه او را بشنود و اجابتش ننماید مسلمان نیست (پیامبر اکرم اصول کافی جلد۳ )
اینجا باید به افراد ناتوان ونیازمند فرصت برابر به منظور شرکت در اموزشها وتحصیلات رایج اعطاء شودتا بتواند در بازارهای ازاد کار به جستجوی مشاغل مولد و سودمند بپردازد و به شبکه تامین اچتماعی مناسب از لحاظ درامد وخدمات دسترسی داشته باشند
در این مکتب فرزند کارمند،رئیس،کارگر،مدیرعامل،فقیر وغنی شانس یکسانی برای رشد وترقی دارند و رسیدن انها به جایگهای اچتماعی،علمی،تجاری وسیاسی همه مساوی است .ضریب بیکاری در کارگر زاده ومدیرزاده نباید تفاوتی داشته باشد و دریافت مدارج علمی در غنی زاده وفقیرزاده یکسان است،با ارتقاء مهارتهای شغلی وحذف موانع قانونی افراد نیازمند،شانس همه را برای رسیدن به فرصتهای شغلی هم سطح می نمایند وحتی انسانهایی که از مشکلات ذهنی رنج می برند مانند سایر انسانها از حق تحصیلات،مراقبتهای پزشکی ،امنیت اقتصادی ،پرستار واجد شرائط در صورت نیاز ، برخورداری از حمایت درمقابل استثماروبهره کشی وهرگونه سو استفاده را دارند وباید مانند سایر انسانها بتونند ازمحبت پدر،مادر،اقوام وسایر اشناها بهره مند باشند ودر زندگی اچتماعی مشارکت داشته باشند.اینجا اجازه داده نمی شودحقوق این انسانها محروم به علت فقر روزگار گذشته مبتلا به این مشکل شده اند از بین برود کسی که به رحمانیت خدا دارد رحم ومروت را محور کارهای خود قرار داده ونمی تواند از کنار نیاز دیگران بی تفاوت عبور کند