پیدایش و تاریخچه ی حجاب + تاریخچه تصویری

گردآورنده : کوثر ویسمرادی

آغاز و پیدایش حجاب و پوشش مربوط می‌شود به دوران زندگانی حضرت آدم و حوا علیهم السلام. هنگامی که آن دو بزرگوار مرتکب آن خطا شدند و از درختی که خداوند میوه‌اش را ممنوع نموده بود چون از آن درخت تناول کردند زشتی‌هایشان آشکار شد و بر آن شدند تا از برگ درختان بهشت خود را بپوشانند .
« فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَهَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّه » اعراف
در تفسیر آیه فوق آمده است که آدم و حوا علیهم ‌السلام ، قبل از ارتکاب این خلاف ، برهنه نبودند بلکه پوششی داشتند که در قرآن ، نامی از چگونگی این پوشش برده نشده ، اما هر چه بوده نشانه‌ای بر شخصیت آدم و حوا و احترام آنها محسوب می‌شده که با نافرمانی ، از اندامشان فرو ریخته است .به این ترتیب خوردن از میوه ممنوعه توسط آدم و حوا علیهم ‌السلام صرف نظر از فلسفه و حکمت آن در نظام آفرینش ، نخستین تحولی که در آنها بوجود آورد، این بود که آنها را در حریم «ستر» و عفاف با حقیقت برهنگی روبرو کرد و بلافاصله با برگ درختان بهشت خود را پوشاندند.

این واقعیت تاریخی به سادگی نشان می‌دهد که حجاب و پوشش بعنوان یکی از مظاهر حیا و عفت ، امری فطری و طبیعی بوده و برای تامین سلامت روح و روان فرد و جامعه از کمال اهمیت برخوردار است . اطلاع تاریخى ما آنگاه کامل است که بتوانیم درباره ی همه ی مللى که قبل از اسلام بوده اند اظهار نظر کنیم. قدر مسلّم این است که قبل از اسلام در میان بعضى ملل حجاب وجود داشته است

حجاب در یونان :
مترقی ترین وباشکوه ترین ملت های پیشین تاریخ از لحاظ ترقیات علمی و اجتماعی ملت یونان است.در ابتدای عصر ترقی این ملت ، زن از نظر اخلاق و حقوق قانونی و رفتار اجتماعی در اوج بدبختی و تیره روزی به سر می برد. زیرا برای این موجود ارزشمند ، در اجتماع متمدن یونان هیچ گونه مقام آبرومندی وجود نداشت و بهترین شاهد این مطلب این است که داستان های یونانی از یک زن خیالی به نام (پاندورا) ساخته می شد. این بانوی خیالی در نظر یونانیان سرچشمه ی همه ی دردها و مصیبت های انسانیت به شمار  می آمد. همان گونه که داستان های ملت یهود پیکره حوا را ، سرچشمه همه ی دردهای بی درمان و اندوه های جانگذار بشریت معرفی می کرد. زن در این تمدن نه احترامی داشت و نه مقام آبرومندی و در این جامعه از چهار طرف هدف تیر ذلت و حقارت قرار می گرفت . بعد از مدتی و براثر تابش علم و دانش و از برکت پرتو تمدن ، ارج و عظمت زن اندکی اوج گرفت و از آن تنگنا دوزخی و رکود نکبت بار سابق ، دگرگون گردید. کم کم حال زن رو به بهبودی نهاد و ارجی پیدا نمود. این جا بود که زن یونانی از حالت رکود برهوتی خود درآمد و رئیس خانه شد، و وظایفش فقط در میان مرزخانه و کاشانه محدود گردید.و پاکدامنی ،از گرانبهاترین سرمایه زن به حساب آمد.خانه های اشرافی از دو قسمت ساخته می شد. بیرونی و اندرونی،یکی حرمسرا و دیگری ویژه پذیرایی عمومی بود.زن هرگز در شب نشینی ها شرکت نمی کرد. و در اماکن عمومی پدیدار نمی گردید.ازدواج و شوهرداری برای زن یکی از آثار نجابت و شرف بشمار می آمد.

حجاب در روم :
در ابتدای مجد و عظمت روم  ،حجاب نزد رومیان مانند یونانیان معمول نبود،اما باز هم زنان و جوانان را به طور عموم به قیدهای سنگین نظام خانوادگی مجبور می کردند.زیرا پاکدامنی در نظر این ملت،خیلی مورد احترام بود. بخصوص درباره زن؛ و میزان شخصیت و جوانمردی را پایه پرهیزگاری می سنجیدند.

تاریخچه حجاب در دین یهود :
دین یهود با قدمت ۳۳۰۰ ساله از قدیمی ترین ادیان صاحب شریعت محسوب می‌شود. در تعالیم یهود، اعم از کتاب آسمانی و سنت و سیره پیامبران و بزرگان بنی اسرائیل، علاوه بر اشاره به رعایت عفاف و پاکدامنی و تاکید بر حجاب زنان، همواره قوانینی برای حفظ عفت عمومی وجود داشته است و اگرچه در اثر پراکندگی قوم یهود، تفاوت هایی در کیفیت رعایت آن مشاهده می‌شود، اما به هر حال می توان از متون مقدس این آئین، قاعده اصلی و روش کلی را بدست آورد.
در تورات بر اهمیت رعایت عفت دختران چنین آمده :
« دختر خود را بی عصمت مساز و او را به فاحشگی وا مدار. مبادا زمین مرتکب زنا شود و زمین پر از فجور گردد» (تورات، سفر لاویان:۱۹/۳۰) .
علاوه بر این عباراتی در تورات و نیز کتب انبیا وجود دارد که رواج استفاده از حجاب سر و اندام و حتی صورت با روبند یا برقع را در قوم حضرت ابراهیم (ع) و نیز بنی اسرائیل نشان می‌دهد؛ چنان که در نقل ماجرای ازدواج اسحاق(پسر ابراهیم (ع) یا رفقه یا به زبان لاتین ربکا) در سفر پیدایش آمده است: « رفقه چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر فرود آمد، زیرا که از خادم پرسید، این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می‌آید و خادم گفت آقای من است. پس برقع خود را گرفته خود را پوشانید».(تورات، سفر پیدایش: ۲۴/۶۵-۶۴)
ویل دورانت مى نویسد: اگر زنى به نقض قانون یهود مى پرداخت چنانکه مثلاً بى آنکه چیزى بر سر داشت به میان مردم مى رفت و یا با هر سنخى از مردان درد دل مى کرد یا صدایش آنقدر بلند بود که چون در خانه اش تکلم مى نمود همسایگانش مى توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد.

حجاب در ایران :
درایران پس از داریوش مقام زن مخصوصاً در طبقه ی ثروتمندان تنزل پیدا کرد. زنان فقیر چون براى کارکردن ناچار از آمد و شد در میان مردم بودند آزادى خود را حفظ کردند ولى در مورد زنان دیگر گوشه نشینى زمان حیض که برایشان واجب بود رفته رفته امتداد پیدا کرد و سراسر زندگى اجتماعى شان را فرا گرفت، و این امر خود مبناى پرده پوشى در میان مسلمانان به شمار مى رود. زنان طبقات بالاى اجتماع جرأت آن را نداشتند که جز در تخت روان روپوش دار از خانه بیرون بیایند . زنان شوهردار حق نداشتند هیچ مردى را ولو پدر یا برادرشان باشد ببینند. در نقش هایى که از ایران باستان بر جاى مانده هیچ صورت زن دیده نمى شود و نامى از ایشان به نظر نمى رسد.
چنانکه ملاحظه مى فرمایید حجاب سخت و شدیدى در ایران باستان حکمفرما بوده، حتى پدران و برادران نسبت به زن شوهردار نامحرم شمرده مى شده اند.

حجاب در هند :
در هند نیز حجاب سخت و شدیدى حکمفرما بوده است ولى درست روشن نیست که قبل از نفوذ اسلام در هند وجود داشته است و یا بعدها پس از نفوذ اسلام در هند رواج یافته است و هندوان غیرمسلمان تحت تأثیر مسلمانان و مخصوصاً مسلمانان ایرانى حجاب زن را پذیرفته اند. آنچه مسلّم است این است که حجاب هندى نیز نظیر حجاب ایران باستان سخت و شدید بوده است. از گفتار ویل دورانت در جلد دوم تاریخ تمدن برمى آید که حجاب هندى به وسیله ی ایرانیان مسلمان در هند رواج یافته است.

حجاب در میان اعراب :
 در جاهلیت عرب حجاب وجود نداشت و به وسیله ی اسلام در عرب پیداشد.
ام المومنین عایشه رضی الله عنها  همواره زنان انصار را اینچنین ستایش مى کرد:
مرحبا به زنان انصار. همین که آیات سوره ی نور نازل شد یک نفر از آنان دیده نشد که مانند سابق بیرون بیاید. سر خود را با روسریهاى مشکى مى پوشیدند.
« وَ قُل لِلمُؤمِناتِ یَغضُضنَ مِن أَبصارِهِنَّ وَ یَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنها وَ لیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَو آبائِهِنَّ أَو آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبنائِهِنَّ أَو أَبناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخوانِهِنَّ أَو بَنی‏ إِخوانِهِنَّ أَو بَنی‏ أَخَواتِهِنَّ أَو نِسائِهِنَّ أَو ما مَلَکَت أَیمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعینَ غَیرِ أُولِی الإِربَهِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفلِ الَّذینَ لَم یَظهَرُوا عَلى‏ عَوراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبنَ بِأَرجُلِهِنَّ لِیُعلَمَ ما یُخفینَ مِن زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمیعاً أَیُّهَا المُؤمِنُونَ لَعَلَّکُم تُفلِحُون ‏» (النور)

ام سلمه می گوید: پس از آنکه آیه ی سوره ی احزاب (یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلابیبِهِنَّ) نازل شد،زنان انصار چنین کردن.
«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِأَزواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤمِنینَ یُدنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدنى‏ أَن یُعرَفنَ فَلا یُؤذَینَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً» (الاحزاب)

دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران ما قبل از تاریخ و عصر حجر نسبت می‏دهند، کتاب «زن در آینه تاریخ» پس از طرح مفصل علل و عوامل تاریخی حجاب، می‏نویسد: با توجه به علل ذکر شده و بررسی آثار و نقوش به دست آمده، پیدایش حجاب به دوران پیش از مذاهب مربوط می‏شود، و به این دلایل، عقیده عده‏ای که می‏گویند «مذهب» موجد حجاب می‏باشد، صحت ندارد، ولی باید پذیرفت که در دگرگونی و تکمیل آن بسیار موثر بوده است .
آنچه مسلم و کاملا واضح است،این است که پدیده ی برهنگی تقریبا مختص شصت ،هفتاد سال اخیر است.یعنی در قرن گذشته،در هیچ کجای دنیا نه شرق و نه غرب،نه در جوامع یهودی،زرتشتی ،مسیحی،مسلمان،حتی قبائل دور افتاده،پدیده ای به نام برهنگی مرد و زن ،بخصوص برهنگی زن،تقریبا وجود نداشته است.
در همین سیر تاریخی تصاویر می بینید،مسأله برهنگی اجتماعی و بخصوص برهنگی زن،حداکثر مربوط به ۱۰۰سال اخیر است.به خصوص از جنگ جهانی دوم به بعد،در غرب و اروپا برهنگی زن به جای یک ضدارزش و توهین،تحت عنوان آزادی به اسم یک ارزش مطرح شد و بعد از آن به کل جهان سرایت کرد.
به خاطر سلطه ی نظامی،فرهنگی و اقتصادی اروپای غربی و آمریکا در یکی دو قرن اخیر،این فرهنگ به همه جای دنیا،منتقل شد.در ایران در قالب کشف حجاب توسط رضاخان و به دستور انگلیس و غرب با زور انجام شد و حالا بدون نیاز به زور ،با تدبیر رسانه ای فرهنگ سازی و تبلیغات ،کاری می کنند که بی حجابی با انگیزه ی درونی مورد استقبال واقع می شود.برخی می گویند علت تقید مردم ایران به حجاب،قانونی بودن حجاب در ایران است،که این سخن بی دلیل و مدرک غلط است.
 
********************************************************
منابع :

۱. قرآن کریم آیات سوره اعراف، احزاب، نور
۲. جامعه شناسی تاریخی زن
۳. عفاف نماد هویت انسانی
۴. تاریخچه حجاب در دین یهود    http://opiran.blogfa.com/page/jud.aspx
۵. پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری     http://www.mortezamotahari.com
۶. درگاه پاسخگویی به مسائل دینی     http://www.porsojoo.com

تاریخچه تصویری :