معجزه ای به نام قرآن

لازم به ذکر است که برای درک هرچه بهتر و کامل این مطلب باید  مطلب قبلی را هم مطالعه نمود چرا که این بخش برپایه اصول و مفاهیم مطرح شده در بخش قبلی، بنا و نوشته شده.
لذا از خوانندگان گرامی تقاضامندم قبل از مطالعه این بخش، دو مطلب پیشین بنده در همین زمینه(با عنوان های «معجزه چیست و اعجاز بلاغی قران یعنی چه؟» و « مقدمه ای بر بحث اعجاز علمی قرآن») را مطالعه فرمایند تا نکات و نقاط مبهم به حداقل برسند.

اعجاز بلاغی قرآن:

بخش دوم

معجزه ای به نام قرآن

اکنون با علم به مفاهیم و مبانی اساسی و مورد نیاز در بخش قبل، به بررسی و تشریح ظروف و شرایط زمانی و مکانی دوره نزول قرآن می پردازیم:
قرآن حدود ۱۴قرن پیش در عربستان نازل شد. در آن زمان بالاترین توانایی ها و فنون مورد ادعا و افتخار عرب آن زمان، قدرت شعرگویی و بلاغت و بیان شیوا بود.
شعر و بلاغت در این دوره به اوج شکوفایی تاریخ خود رسیده بود؛ تا جایی که بهترین و بزرگ ترین راه های تفاخر قومی و تبلیغات و نیز موثرترین سلاح جنگ روانی میان اشخاص یا قبایل، همین شعرگویی بود.

برای درک بهتر تصویر آن زمان، مثالی ذکر می کنم: در این دوران هرساله همزمان با برگزاری مراسم حج در مکه(این مراسم اگرچه در زمان جاهلیت هم برگزار می شد اما با مناسک و عقاید خرافی و شرک آلود هم آمیخته شده بود) که بزرگ ترین اجتماع شبهه جزیره عربستان بود بازاری به نام عکاظ(okaz) برگزار می شد که در آن تجار تمامی قبایل، کالاهای خویش را به معرض فروش می گذاشتند. هرساله دقیقا همزمان با همین بازار و در همان محل، بزرگ ترین شاعران عرب سرزمین حجاز و سایر قبایل، در این بازار بهترین شعر خویش را به حضار عرضه می کردند که در پایان هر دوره بهترین شعر، انتخاب شده و بر درب کعبه آویزان می شد و به همین دلیل معلقات نامیده شدند(البته درمورد دلیل نامگذاری معلقات اختلافاتی وجود دارد که محل بحث ما نیست).
 از این اشعار برگزیده امروزه تا حدود ۱۲تا به دست آمده که البته ۷تای آنها از بقیه مشهورترند و برترین و قوی ترین شاعر درمیان اینها«اِمرُؤُالقیس» می باشد. امروزه این گونه متون و اشعار پیش از ظهور اسلام مبنای سنجش دستورزبان اصیل عربی هستند و علمای لغت عربی جهت رفع اشکالات و اختلافات و یا احیانا کشف قواعد جدید، فقط به همین متون مراجعه می کنند و ادبیات عربی بعداز اسلام، جایگاهی در این علم ندارد؛ چراکه به اعتقاد علما و کارشناسان لغت عربی، بعداز ورود اسلام، چون اعراب با جوامع غیرعرب آمیخته شدند احتمال تغییر در زبان آنان وجود دارد، لذا نمی توانند مبنایی برای شناخت قواعد اصیل عربی باشند.

در جای دیگر، در میادین جنگ، مهم ترین عامل تاثیر و تحریک مردان جنگجو به جنگیدن و استقامت، اشعار حماسی بود.
دراین شرایط بود که قرآن بر پیامبر اسلام نازل شد و او کسی بود که نه سوادی داشت و نه سابقه سرودن حتی یک بیت شعر.
قرآن نازل شد و با نزول قرآن، دیگر خبری از این ادعاهای مبارزطلبی شاعران و خطبا در میدان فصاحت و بلاغت و شعر و شاعری نماند، چراکه تمامی این فنون و آرایه های ادبی، در کمال قوت و قدرت و زیبایی، در این کتاب جمع شده بودند و دیگر هیچ کس را یارای مقابله با آن نبود.
بنابراین منظور از اعجاز بلاغی قرآن، کاربرد بی نظیر صنایع و آرایه های ادبی عربی در قرآن است که از یک طرف، هیچ گونه ایراد و اشکال فنی و تخصصی منصفانه در آن وارد نیست و از طرف دیگر، نظیر این قوت و آرایش ادبی، در هیچ جای دیگر گنجینه زبان عربی یافت نخواهد شد.
باید تاکید کنم که وجود این توانایی در قرآن، نه تنها یک ادعای صرف از جانب مسلمانان، بلکه یک مساله اثبات شده است و تمامی لغت شناسان عربی، چه عرب چه غیرعرب و چه مسلمان چه غیرمسلمان به این موضوع معترفند. حتی باید گفت که بسیاری هنوز هم فکر می کنند که تنها وجه اعجازی قرآن همین اعجاز بلاغی است، و این مبارزطلبی قرآن را که می گوید: «اگر تمامی جن و انس دست به دست هم دهند تا همانند این قرآن بیاورند، بازهم نخواهند توانست» مربوط به همین جنبه اعجاز بلاغی قرآن می دانند.

در نتیجه همین بلاغت بی نظیر بود که نثر آهنگین و پرمعنای این آیات، چنان جذابیت و تاثیری در دل ها داشت که سران مخالفین پیامبر( یعنی کفار و مشرکین) مردم را حتی ازگوش دادن به آن هم منع می کردند.؛ اما کافی بود تا کسی فقط و فقط یک بار چند آیه از این کتاب را بشنود تا مشتاق شنیدن دوباره آنها گردد. در این راه حتی آزار و اذیت و یا تهمت پراکنی هایی همچون شاعر یا دیوانه یا ساحر بودن پیامبر هم در دورکردن مردم از این دعوت و یا بدبین کردن و بازداشتن آنان از تاثیرپذیری از این آیات، کارآیی چندانی نداشت. برای تفهیم بهتر این تاثیر بی مانند و عجیب، می توانید به داستان هایی که در کتب سیرت پیامبر اسلام روایت شده اند مراجعه نمایید؛ داستان هایی همچون اولین اظهارنظر ولیدبن مغیره و یا عتبه بن ربیعه(از سران کفار قریش) درمورد قرآن، یا رفتن مخفیانه این دو نفر به اضافه ابوجهل به نزدیکی های منزل پیامبر در نیمه های شب برای شنیدن این آیات و … .
بدینگونه بود که این معجزه هم همانند معجزات اصلی سایر پیامبران، از نظر نوع، با نوع فن شاخص و متمایز قوم خود همگونی دارد.

وجه تمایز قرآن با معجزات پیامبران پیشین چیست؟…

اولین وجه تمایز قرآن، عقلی بودن این معجزه است.
با بررسی معجزات غیر از قرآن متوجه خواهیم شد که این معجزات، عموما معجزاتی حسی و مادی بوده اند درحالیکه قرآن معجزه ای است که عقل مخاطبین را مورد خطاب قرار داده و آنان را به تفکر فرا می خواند.
دومین وجه تمایز قرآن با سایر معجزات، ماندگار و ابدی بودن قرآن است درحالیکه هرکدام از معجزات غیر از آن معجزاتی مقطعی و تمام شدنی بوده اند. مسلمانان مدعی اند که قرآن معجزه ای است برای تمامی بشر در تمامی دوران.
وجوه دیگری را هم می توان ذکر نمود که البته به مراتب از این دو مورد، جزئی ترند اما موردی که می خواهم روی آن متمرکز شوم همین وجه تمایز دوم است. از این مساله، نتیجه ای عقلی حاصل می شود که باید به آن توجه نمود.
برای رسیدن به این نتیجه، باید به سه نکته مذکور در این وجه تمایز توجه نمود:

۱-    قرآن معجزه است.
۲-    قرآن کتابی است ماندگار و ابدی.
۳-    قرآن معجزه ای است برای تمامی بشر در تمامی دوران.

با توجه به این موارد و نیز آنچه در بخش پیشین در مورد ضرورت همنوعی معجزات با فن شاخص هر قوم، به این نتیجه خواهیم رسید:
قرآن باید در تمامی دوران پس از نزول و در میان تمامی اقوام، جنبه معجزه بودن خود را حفظ نماید. پس باید در هر دوره و در میان هر قوم، همان نوع برتری خویش را نسبت به فن متمایر آن قوم- آن گونه که در مکه داشت- حفظ نماید.
بنابراین به عبارت دیگر قرآن باید در هر زمان به گونه ای باشد که به تناسب شرایط زمانی و مکانی، توانایی جدیدی در حد عالی و بالاتر از توان ممکن بشر آن زمان از آن استخراج شود تا معجزه بودن خود را ثابت نماید. البته این بدین معنی نیست که قرآن باید در هر دوره تمامی فنون شاخص و متمایز را از رده خارج نموده و خود جای آن را گرفته و تمامی نیاز ها را از آن جنبه پوشش دهد؛ بلکه کافی است با نشان دادن چند مورد از توانایی های فوق بشری اش، معجزه بودن خویش را اثبات نماید. برای مثال قرار نیست قرآن برای اثبات معجزه بودن خود، در عصر حاضر که عصر علم و تکنولوژی است و از این میان، علمی به نام جنین شناسی مطرح است تمامی جنین شناسان را از میدان به در کند و خود جای آن بنشیند, و هرگز چنین نیست، چون هدف از نزول قرآن این نبوده؛ بلکه کافی است با اثبات یک یا چند مورد از از محتویات فوق بشری خود در این زمینه، مخالفان و متخصصین این عرصه را به حقانیت معجزه بودن خود قانع نماید. همانگونه که ما امروز قسمت هایی از این ویژگی را دیده ایم.
بر همین اساس باید انتظار داشته باشیم که در آینده هم یافته های جدیدی از این کتاب استخراج شود.
در پایان، امیدوارم این نوشته ها در مبحث اعجاز قرآن مورد استفاده خوانندگان قرار گرفته باشد. در نظر دارم در آینده با توفیق خداوند، یک یا دو مطلب دیگر در رابطه با موضوع اعجاز قرآن و البته این بار از زوایایی دیگر، نوشته و در معرض نقد شما عزیزان قرار دهم.