‏ملاک قرآنی

نویسنده : عبدالله شهریاری

الحمد لله رب العالمین، و الصلاه و السلام على سیدنا محمد إمام المتقین، و على آله و صحبه و من تبع هداه و دعا بدعوته إلى یوم الدین و أما بعد:
در این مقاله می خواهیم با سیری در آیات قرآن و احادیث نبوی، بازنگری مختصری در باب ملاک های انتخاب  در زندگی خود، داشته باشیم.
در جریان داستان حضرت موسی در سوره ی قصص که در مقاله پیشین تحت عنوان « قلب موسایی» به آن اشارتی شد، یکی از آن دو دختر با حیا و شرم خاصی نزد موسی آمد و گفت: «پدرم می خواهد تو را ببیند و برای کاری (کشیدن آب از چاه برای گوسفندان) که برای ما انجام دادی به تو پاداش دهد.» هنگامی که موسی نزد پدر دو دختر رفت، یکی از آن ها به پدرش چنین می گوید:﴿ یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ ﴾ [ای پدر من! او را استخدام کن. چرا که بهترین کسی را که باید استخدام کنی شخصی است که نیرومند و درستکار باشد. قصص۲۶]

در زمان حضرت موسی(علیه السلام) کسی که زور بازوانش بیشتر بود، بهتر می توانست کارهایش را انجام دهد. قوی بودن یا قدرت داشتن در این آیات نماد «تخصص» است و این تخصص در هر زمان و مکانی می تواند مصداق متفاوتی داشته باشد. امین بودن نیز بیانگر تقواست. پیامبر گرامی اسلام(علیه الصلاه و السلام) نیز مؤمن قوی را نزد خداوند بهتر و محبوب تر می داند: «الْمُؤْمِنُ الْقَوِیُّ خَیْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ الْمُؤْمِنِ الضَّعِیفِ وَ فِی کُلٍّ خَیْرٌ احْرِصْ عَلَى مَا یَنْفَعُکَ وَ اسْتَعِنْ بِاللَّهِ وَ لَا تَعْجَزْ وَ إِنْ أَصَابَکَ شَیْءٌ فَلَا تَقُلْ لَوْ أَنِّی فَعَلْتُ کَانَ کَذَا وَ کَذَا وَ لَکِنْ قُلْ قَدَرُ اللَّهِ وَ مَا شَاءَ فَعَلَ فَإِنَّ لَوْ تَفْتَحُ عَمَلَ الشَّیْطَانِ» [در نزد خدا مؤمن قوی و نیرومند از مؤمن ضعیف بهتر و محبوب تر است، و در هر کدامشان خیر وجود دارد. تلاش کن و حریص باش بدانچه برایت نفع می رساند، و از خداوند یاری خواسته و ناتوان مشو. هرگاه ترا چیزی برسد، مگو اگر من چنین می کردم چنین و چنان می شد، ولی بگو خدا مقدر ساخته بود و آنچه خداوند بخواهد انجام می دهد. زیرا کلمهء "اگر" دروازهء وسوسهء شیطان را باز می کند. رواه مسلم باب فی الامر بالقوه و ترک العجز و الاستعانه جز ۱۳ ص ۱۴۲]

در ضمن از این حدیث می توان نتیجه گرفت که ایمان به قدر، (که جزو شش رکن ایمان است) به مؤمن قوت می دهد.

رسول خدا (علیه الصلاه و السلام) در حدیثی دیگر می فرماید که پاداش مؤمنی که با مردم مخالطه (خلط: اجزاء دو یا چند چیز را بهم آمیختن اعم از اینکه مایع و یا جامد، یا یکی مایع و دیگری جامد باشد. میگویند: « اِختَلَطَ الشَیءُ» یعنی آن چیز مخلوط شد) می کند و بر آزار و اذیت آنان صبر می کند بسی بزرگتر از مؤمنی است که با مردم مخالطه نمی کند و بر آزار و اذیت آنها صبر نمی کند: « الْمُؤْمِنُ الَّذِی یُخَالِطُ النَّاسَ وَیَصْبِرُ عَلَى أَذَاهُمْ أَعْظَمُ أَجْرًا مِنْ الَّذِی لَا یُخَالِطُهُمْ وَلَا یَصْبِرُ عَلَى أَذَاهُمْ» [مؤمنى که با مردم درآمیزد (منظور برخورد و روابط اجتماعی است) و بر آزارشان صبر کند از مؤمنى که با مردم درنیامیزد و بر آزارشان صبر نکند پاداش بس بزرگتری دارد. مسند امام احمد، مسندعبدالله بن عمر بن الخطاب رضی الله عنهما جزء ۱۰ ص ۳۱۶]

یعنی مخالطه با مردم و صبر بر آزار و اذیت آنان کار مؤمن قوی است. و همانگونه که در آیه ۲۶ سوره ی قصص بیان کردیم برای اینکه مردم آن کردار و گفتار مؤمن قوی را (منظور مخالطه با مردم و صبر بر آزار آنهاست) برگیرند باید امین هم باشد. امین که از ریشه «امن» است در اصل به معنی طمأنینه و آرامش و زوال ترس و خوف است و امین یعنی کسی که مردم چنین احساسی نسبت به او داشته باشند.

از وزیران نیست شاهان را گزیر               لیک دانا و امین باید وزیر

«عبدالرحمن جامی»

در ضمن سلیمان نبی هنگامی که از یارانش (از جنیان و انسیان و دیگر موجودات) درخواست کرد که تخت بلقیس را قبل از آمدنش نزد وی (سلیمان) بیاورند کسی انتخاب می شود که دو ویژگی قوی و امین بودن را داشت: ﴿قَالَ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ أَیُّکُمْ یَأْتِینِی بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَنْ یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ ‏* ‏قَالَ عِفْرِیتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقَامِکَ وَإِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمِینٌ﴾ [(سلیمان خطاب به حاضران ) گفت: ای بزرگان ! کدام یک از شما می‌تواند تخت او را پیش من حاضر آورد ، قبل از آن که آنان نزد من بیایند و تسلیم شوند ( تا بدین وسیله با قدرت شگرفی رویاروی گردند و دعوت ما را بپذیرند) * عفریتی از جنّیان گفت: من آن را برای تو حاضر می‌آورم پیش از این که ( مجلس به پایان برسد و ) تو از جای برخیزی . و من بر آن توانا و امین هستم‏‏. نمل ۳۸و۳۹]

یعنی قرآن ملاک انتخاب را بازهم قوی و امین بودن می داند

الهامی که می توان از این آیات و احادیث گرفت چنین است که در همه­ی امور، برای تمام پست های مادی و معنوی، به طور مثال از انتخاب استاد راهنما گرفته تا یک بنایی که ساختمان می سازه و حتی در مسأله­ی ازدواج نیز این دو ملاک را به معنای گسترده­ی آنها در نظر بگیریم.

﴿رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ﴾

منابع:

۱- خرم دل، مصطفی، تفسیر نور، چاپ دوم- تهران؛ انتشارات احسان ۱۳۸۰

۲- امام ابی زکریا یحیی بن شرف نووی دمشقی، ریاض الصالحین من احادیث سید المرسلین، چاپ اول- تهران؛ انتشارت حیدری ۱۳۶۸

۳- اصفهانی، راغب، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول- تهران؛ انتشارات سبحان ۱۳۸۶