هویت شهری

نویسنده : عظیم عثمانیان_ دانشجوی شهر سازی  /  هویت از ریشه لغوی ما هو(چیستی) از سه عنصر روانشناختی،ژنتیکی و محیطی نشات می گیرد

امروزه بسیاری از شهر ها و شهروندان شهری ما از نداشتن هویت شاخص شهری که تضمین کننده تعلق خاطر شهروندان به حوزه شهری شان هست، رنج می برند و همین موجب کمرنگ شدن توسعه اجتماعی و فرهنگی شهر و عدم مشارکت شهروندان در فعالیت های مدنی ، اجتماعی و همگانی می باشد و این موضوع چنان حاد می نمایاند که بسیار از مسولین شهری به عنوان معضلی، بسیاری از انرژی خود را در اصطکاک در این رابطه از دست می دهند در حالی که شهروندان با تقویت هویت شهری و حس شهروندی می توانند سهم بسیاری در توسعه اجتماعی شهرشان و زندگی هرچه زیباتر شهری را برعهده گیرند.لذا لازم می نمایاند چند سطری ساده در این ارتباط مطالبی را خدمت شهروندان عزیز مهر شهر کشورمان عرض نمایم.
مولفه های سازنده هویت و شخصیت شهر عبارتند از :
۱.مولفه های مصنوعی
۲.مولفه های طبیعی
۳.مولفه های انسانی
مولفه های مصنوعی: منظور از هر آن چه که در شهر ساخته ی دست و عقل بشری باشد. مانند منظر عمومی شهر(با دید پرنده)،عناصر ساختاری _خطی(خیابان ها)، تک بنا های شاخص شهری(نمادهای شهری از قبیل میدان ، مجسمه،ساختمان های خاص و یا قدیمی و…)شاخص های کانونی(مانند دروازه ها،مساجد کلیساها و پارک ها و…)توده ها و حوزه های فضاهای شهری(محلات قدیمی، محوطه ها و مجموعه ساختمانها)
وظیفه ی ماشهروندان برای تقویت هویت شهری در این حوزه ،ابتدا شناخت این فضاها در شهرمان و سپس سعی در حفظ وتقویت کیفیت آن ها و سعی در شناساندن آن ها به سایرین می باشد.
به عنوان مثال : مسجد سرخ مهاباد(مزگوتی سور)عاملی برای هویت بخشی به شهری در ابعاد مهاباد می باشد و یا میدان ومسجد جامع هر شهر، مانند میدان التحریر و یا رابعه در قاهره ،میدان آزادی در تهران نمادهایی مصنوع در آن شهر ها برای هویت بخشی به شهرها می باشند.
برای مثال شهر تبریز با داشتن بزرگترین بازار سرپوشیده جهان دارای هویت شهری خاص خود می باشد که در جهان نیز منحصر به فرد است و یا بافت تاریخی شهر کاشان و معماری های خاص اسلامی و یا خیابان لاله زار تهران که از صد سال پیش تا به الان خود هویتی خاص به شهرها بخشیده اند البته به شرطی که به وجود و ارزش های آنها توجه شود و سعی در بهره وری آنها به نفع شهر و شهروندان گردد.
مولفه های طبیعی: دومین عامل و البته عاملی که به آن در شهرها کمتر توجه می کنیم و کمترین تلاش ها در راستای حفظ و تقویت طبیعت در شهرها رخ می دهد. شامل: جایگاه طبیعی شهرها(طول و عرض جغرافیایی) که باغث اقلیم خاص هر شهری می شود و تصویر ابتدایی هر شهر در ذهن مخاطب همین مورد است.
ساختار جغرافیایی(توپوگرافی و هیدروگرافی که همانا عوامل ارتفاع و آب می باشند) به عنوان نمونه شهرهای کوردستان مانند بانه ،پاوه و مریوان بخاطر عامل ارتفاع شاخص می باشند.
امروزه شهری پر سابقه و زیبا چون ارومیه که یدک کش باغشهری نیز هست به علت خشکی دریاچه اش تمام مولفه های هویتی اش در معرض تهدید بسیار جدی می باشد.شهری که از قدیم تا به کنون به شهرت دریاچه اش شناخته شده و امروزه به علت ضعف مدیریتی شهروندان حوزه های اطراف و مسولین مربوطه در خطر نابودی کلی هست و این خود موجب از بین رفتن هویت می باشد. و یاجنگل هایی که هرروزه در غرب شاهد سوخته شدن آنها هستیم در آینده ای نه چندان دور شاهد تاثیر سوء آن بر شهرها خواهیم بود.
و در ادامه عوامل مولفه های طبیعی اضافه می گردد،ساختار های طبیعی(رودها و دره ها)مولفه های نقطه ای مانند(تنوع خاک و پوشش گیاهی و سرریز حوزه ها) و مولفه های نقطه ای_خطی(مسیر آبها) که امروزه مورد دستبرد بشر قرار گرفته اند که دارد بصورت افراطی از محیط زیست استفاده و موجب تخریب آن می گردد به عنوان مثال از شهری مانند سردشت ، جنگل هایش را بگیریم برای هویت شهریش چه باقی می ماند؟
مولفه های انسانی: که مهم ترین عامل و مولفه نیز می باشد شامل سه پارامتر:
۱.اعتقادات و باور ها
۲.عرف جامعه،آیین ها  و آداب و رسوم
۳.نظم های اجتماعی
می باشد. شهرها و اجتماعات انسانی هویت اصلی شان را از اعتقادات و ایدوولوژی حاکم بر شهرشان  می گیریند چنان چه مبانی پیدایش بسیاری از شهرها نیز بر همین مبنا می باشد.
مثال در شهر اسلامی در صورت رعایت فاکتورهای اسلامی در ساخت فیزیکی و تعاملات اجتماعی بر اساس آیین اسلام دارای هویت می شود.در ساخت فضاهای اسلامی رعایت عدالت و یکسان بودن در نظر بوده است یعنی تمام خانه ها روبه کوچه باید یک طبقه نمایش داده شوند هرچند که در داخل حیاط نیز چنین نبوده باشد.خانه ی اسلامی باید دارای فضای مابین باشد که مهمان به صورت ناگهانی از فضای عمومی وارد فضای خصوصی و محرمیت منزل نگردد و مابین حیاط و کوچه فضای مابینی باشد که شخص ابتدا از کوچه وارد آن جا سپس وارد حیاط گردد و همچنین محله و فضای شهری هم بدون فضای مابین در هم داخل نشوند تا اینکه محله نیز خود محرمیت خاص خود را داشته باشد و غریبه گاه و بیگاه وارد محله نشود که امروزه در مباحث شهرسازی نوین در جهان این فاکتور مورد توجه است و همچنین محرمیت در فضاهای داخلی منزل که در این بحث نمی گنجد.
تعاملات سلام و علیک و دعای خیر شهروندان در حق یکدیگر شرکت در نمازهای جمعه و عید از دیگر هویت های شهر اسلامی و ناشی از اعتقادات است که به عنوان نمونه در مثال اعتقادات و باور ها در هویت شهری ذکر شد.
دومین پارامتر عرف ها و آداب و رسوم هویت ساز هستند که به عنوان مثال ،جشن های ملی_میهنی مثل نوروز که با تفاوت منحصربه فرد در شهرهای مختلف برگزار می شوند و لباس های محلی هر شهر،نحوه تعاملات کوچه بازاری ، زبان مورد تکلم،خلق و خوی شهروندان،مهمان نواز بودن و علایق وسلایق مشترک شهری و امروزه که باید شبکه های مجازی را نیز بر آنها بیفزاییم، هریک در هویت بخشی به شهر موثر هستند که امروزه نیاز به توجه بیشتر دارند تا باعث شکوفایی هویت شهری گرددند و در نهایت نظم های اجتماعی حاکم بر جامعه که شهروند فهیم و قانون مدار خود را ملزم به رعایت آنها می داند همگی از آن ابعاد هویت شهری هستن که امروزه در سایه تکنولوژی و پیشرفت های عمده مجالی برای خود نمایی ندارند و این چنین است که ما امروزه در اثر بیگانه بودن با عناصر هویت ساز شهری خود ، دچار از خودبیگانگی و بی هویتی شده ایم و در تلاشیم که با جایگزینی عناصر آنی و نابجا ،هویت از دست رفته را بازگردانیم که تا بحال راه به جایی نبرده ایم.
امروزه علیرغم درصد بالای طی مراتب و مدارج دانشگاهی بسیاری از این واقعیت هویت شهری به دور مانده اند و چقدر غافلیم که هویت شخصی ما و فرزندان مان تا چه حد متاثر از همین هویت شهریست!!