شرح سلسه احادیثی از کتاب اربعین/ حدیث دوم

 گردآورنده : بشری حیدری  /  شرح سلسه احادیثی از کتاب اربعین امام نووی 'رحمه ا…' ، حدیث دوم  /  إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ ، براستی دین نزد خدا فقط اسلام است و بس ….

‏"بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ"‏

‏"قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ وَإِنْ تُطِیعُوا اللَّهَ
وَرَسُولَهُ لَا یَلِتْکُمْ مِنْ أَعْمَالِکُمْ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ‏"(الحجرات :۱۴)

عربهای بادیه‌نشین می‌گویند : ایمان آورده‌ایم . بگو : شما ایمان نیاورده‌اید ، بلکه بگوئید : تسلیم ( ظاهری رسالت تو ) شده‌ایم . چرا که ایمان هنوز به دلهایتان راه نیافته است ( و نور ایمان سراچه‌ی قلوبتان را روشن نکرده است ) . اگر از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید ، خدا از ( پاداش ) کارهایتان چیزی نمی‌کاهد . بی‌گمان خداوند آمرزگار و مهربان است . (الحجرات:۱۴)
 

 قالَ جِبْرِیلُ یا محمَّدُ، أَخْبِرْنِی عَنِ الإسْلامِ:
فَقالَ رسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: الإِسْلاَمُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ، وَتُقِیمَ الصَّلاَهَ، وَتُؤْتِیَ الزَّکَاهَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ الْبَیْتَ إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلیْهِ سَبِیلاً!.
قالَ: فَأَخْبِرْنِی عَنِ الإیمانِ.
قالَ: أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَمَلاَئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالیَوْمِ الآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَیْرِهِ وَشَرِّهِ!.
قالَ: فَأَخْبِرْنی عَنِ الإحسانِ؟
قالَ: أَنْ تَعْبُدَ اللهَ کَأَنَّکَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فإِنَّهُ یَرَاکَ!.
قالَ: فَأَخْبِرْنی عَنِ السَّاعهِ.
قالَ: مَا الْمَسْؤُولُ عَنْها بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ!.
قالَ: فَأخْبِرْنی عَنْ أَمَاراتِها.
قالَ: أَنْ تَلِدَ الأَمَهُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الْحُفَاهَ الْعُرَاهَ الْعَالَهَ رِعَاءَ الشَّاءِ، یَتَطاوَلُونَ فِی الْبُنْیَانِ!.
قالَ: ثُمَّ انْطَلَقَ، فَلَبِثْتُ مَلِیًّا.

ترجمه حدیث:
جبرئیل گفت ای محمد!
مرا خبر ده درباره اسلام:
پیغمبر( ص) در جواب فرمود: اسلام عبارت از این است که گواهی دهی و یقین نمایی که معبودی به حق جز خدای یکتا نیست، و آن که محققاً محمد فرستاده خداست، و نماز را برپا بداری و زکات را بدهی و ماه رمضان را روزه بگیری و به حج به سوی خانه خدا بروی( اگر توانایی راه آن را از توشه و سواری و غیره داشته باشی. )

گفت: پس مرا از ایمان خبر ده:
حضرت فرمود: ایمان عبارت از ایمان به الله جل جلاله  , ایمان به فرشتگان خدا ,ایمان به کتب آسمانی(کتاب‌ها را یک صد و چهار گفته اند که چهار آن: توراه، زبور، انجیل، قرآن و یک صد آن «صحف» می‌باشد، پنجاه‌تا بر «شیث علیهم السلام » و سی‌تا بر «ادریس علیهم السلام » و ده‌تا بر «آدم علیهم السلام » و ده‌تا هم بر «ابراهیم علیهم السلام» نازل شده است.), ایمان به پیامبران علهیم السلام , ایمان به روز رستاخیز , ایمان به تقدیر اعم از خیر و شر آن. !(البقره: ۱۷۷ و ۲۸۵)

گفت مرا خبر ده از نکوکاری :
حضرت رسول(ص) فرموده اند: نکوکاری عبارت از این است که عبادت و بندگی کردنت را طوری انجام دهی که گویا خدا را می‌بینی؛ زیرا اگر غرق در توحید خدا گردی، او را می‌بینی ! و یکی از راه های از میان برداشتن پرده هایی که مانع رسیدن انسان به خدا می شود، اخلاص است و خداوند جمیل خود را به هر کسی نمی نمایاند مگر به بندگان واقعی!اما…
«رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند * بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت».سعدی

گفت مرا از روز قیامت خبر ده :
حضرت رسول فرمود: دانستن قیامت از جمله پنج مسأله‌ای است که دانایی آن به خدا تعلق دارد: دانایی به روز قیامت، نازل‌ساختن باران، دانایی به نطفه‌ای که در رحم مادر است، و این که کسی جز خدا نداند که فردا چه کاری می‌نماید و چه کسی کجا می‌میرد(لقمان :۳۴)

پس خبر ده مرا از نشانه‌های قیامت!
حضرت فرمودند : فرزندان به جای ادای حق فرزندی برای مادر و فرمانبری از او خود را آقای مادر خوانند، و به نافرمانی از او پردازند و به جای سپاسگذاری به کفران و به جای اطاعت به عقوق گرایند، مادران را خار و حقیر بشمارند و بجای اینکه مادران فرزندان را پند دهند و تربیت کنند، فرزندان به مادران پند می دهند و معنی دیگرش هم می تواند این باشد که کار به جایی می رسد که فرزندان از پدر و مادر حرف شنوی نخواهند داشت و بر پدران و مادران خود حکم می رانندو آن که ببینی پا و تن برهنگان بینوا و چوپان گوسفندان را که به برافراشتن کاخ و زیاده‌روی در بنیان پردازند، یعنی به دگرگونی اوضاع و زمامداری و زیاده‌روی در بنیان پردازند؛ یعنی دگرگونی اوضاع و زمامداری سفلگان و دورساختن شایستگان نشانه نزدیکی قیامت خواهد بود.

شرح حدیث :
اسلام در لغت به معنی طاعت و فرمانبری است، و در شریعت فرمانبری در اجرای اعمال ظاهره است که شهادتین و نماز و روزه و زکات و حج و غیره می‌باشد.
با شرمندگی و اعتراف به قصور طلب مغفرت می‌نماید.
و جمله: أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ می‌رساند که لفظ «أشهد» در ثبوت اسلام لازم است و آوردن لفظ «أشهد» به احتیاط نزدیکتر است.
جمله: وَتُقِیمَ الصَّلاَهَ: یعنی نماز را برپا بداری می‌رساند که مقصود انجام نماز بر وجه اکمل آن است زیرا نماز یک عبادت روح افزا و توان‌بخش است، زیرا انسان در برابر پروردگار مهربان عقده دل خود را می‌گشاید، وبا زانوی عجز و بستن دست ذلت چنین اعتراف می‌نماید که خدایا تمام توان‌های من اگر مدد تو همراه آن نباشد، به دست بسته‌ای می‌ماند که از همه چیز عاجز باشد و هنگامی که یاری تو همراه شود، کاری نماند که میسر نگردد و موقع روآوردن به درگاه خدای یکتا یقین می‌نماید که با چاره‌جویی از خدا و کوشش و تلاش که همراه با معرفت پروردگار باشد، همه درها گشوده خواهد گشت و گره‌ها همه باز خواهد شد.
 "وَأَقِمِ الصَّلَاهَ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ"(عنکبوت :۴۵) و نماز را چنان که باید برپای دار.مسلّماً نماز ( انسان را ) از گناهان بزرگ و از کارهای ناپسند ( در نظر شرع ) بازمی‌دارد.
"وَأَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ‏"(البقره :۴۳) و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و با نمازگزاران ( به صورت جماعت ) نماز بخوانید.
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ"(البقره :۱۵۳)‏ ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از بردباری و نماز ( در برابر حوادث سخت زندگی ) کمک بگیرید ( و بدانید که ) خدا با بردباران است ( و یار و یاور ایشان است ) . ‏

در حدیث است:  حضرت رسول (ص) هرگاه امری باعث ناراحتی ایشان می‌شد به سوی نماز رو می‌آورد و به درگاه خدا می‌شتافت.

وَتُؤْتِیَ الزَّکَاهَ!: یعنی زکات را به مستحقین آن از روی رغبت و ایمان بدهی، به این که زکات وسیله تطهیر و رشد مال و حسنات است.
وَتَصُومَ رَمَضَانَ!: یعنی همه ماه رمضان را روزه بگیری.
کلمه تَحُجَّ الْبَیْتَ! یعنی برای انجام‌دادن حج و عمره  قصد خانه خدا نمایی ( چنانچه توشه و لازمه راه داشته باشی.)

ایمان:
ایمان عبارت از اقرار به زبان و اعتقاد به قلب و عمل به جوارح که با طاعت و عبادت ایمان زیاد میشود و با گناه و معصیت کاهش می یابد وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ تا زمانی که اهل ادای تکالیف نشوید ،ایمان در قلبهایتان داخل نشده است.
مومنان تنها کسانی هستند که هر وقت نام خدا برده شود ,دلهایشان هراسان می گردد وهنگامی که آیات او بر آنها خوانده شود , بر ایمانشان میافزاید و بر پروردگار خود توکل میکنند. آنان کسانیند که نماز را چنان که باید می خوانند و از آنچه بدیشان عطا کرده ایم (مقداری را)میبخشند . آنها واقعا مومن هستند و دارای درجات عالی , مغفرت الهی و روزی پاک و فراوان در پیشگاه خدای خود میباشند.(الانفال ۴-۲)

ایمان و اسلام: هرگاه اسلام به معنی طاعت و فرمانبری و تسلیم و اذعان قلبی باشد، در این حال اسلام و ایمان مترادف هستند، یعنی لفظ‌شان مختلف و معنی‌شان یکی است، و هرگاه اسلام به معنی کارهای شرعی باشد، چنانکه در این حدیث و حدیث بعدی است؛ در این حال اسلام ملازم ایمان است، زیرا اعمال ظاهره بدون ایمان قلبی فایده‌ای ندارد. بنا به معروف میان این دو عموم و خصوص مطلق است، کسی که در اعمال اسلام مطیع است و انجام می‌دهد و به دل هم تصدیق می‌نماید، ایمان و اسلام هردو را دارد و هرگاه به دل تصدیق کند و اعمال ظاهره را انجام نمی‌دهد تنها ایمان را دارد، در هرحال این دو باید همراه باشند، و گرنه هرکدام به تنهایی فایده ندارد، عقیده و عمل باید همراه باشد.

او خود مگر به لطف خدایی کند مرا *** ور نه زِما چه بندگی آید پسند او
و من الله توفیق…