تغذیه غلط در ماه رمضان و عوارض آن

گردآوری: سهیلا صلاحی

برنامه ریزی برای یک تغذیه صحیح در ایام ماه مبارک رمضان به ویژه نیمه دوم این ماه از اهمیت ویژه ای برخوردار است تا هم بتوان با جلوگیری از پرخوری و آشفته خوری، اصل پرهیز را رعایت کرد و هم با تقسیم انرژی و کالری مورد نیاز از زیان های کمبود غذایی در امان بود.
اهمیت این قضیه به خصوص زمانی نمایان تر می شود که بدانیم در ۱۵ روز دوم ماه رمضان بدن روزه داران ضعیف تر شده و نیاز به مراقبت و رسیدگی تغذیه ای بیشتری خواهد داشت چون به طور واضح در ضرر و زیان جسمی و روحی بی توجهی به این مسئله در پایان این ماه و حتی در طولانی مدت خودش را نشان خواهد داد. دستگاه گوارش هر فردی در مدت ۱۱ ماه سال از مواد غذایی مختلف انباشته می شود. این دستگاه هم مانند هر عضو دیگری نیاز به استراحت دارد؛ همان گونه که شب، زمان استراحت جهت رفع خستگی و تجدید قوا در بدن است و عدم استراحت مناسب باعث فرسودگی و ناتوانی جسم و روان و به دنبال آن بروز بیماری های مختلف خواهد شد.

از طرفی همان طور که می دانید پرخوری باعث افزایش وزن و عوارض ناشی از آن خواهد شد. با گرفتن روزه نه تنها می توان بر پرخوری و چاقی غلبه کرد بلکه می توان با کنترل خوردن، اراده و نیروی تفکر را نیز در خود تقویت کرد.
بدن انسان برای حفظ سلامتی خود همواره مقدار چربی به عنوان ذخیره انرژی در نقاط مختلف جمع می کند. ماندن این چربی ها به مدت طولانی باعث فشرده شدن آنها می شود. به طور معمول این چربی های فشرده قابلیت استفاده زیادی ندارند. روزه داری حتی در افراد لاغر و دارای وزن طبیعی این اجازه را می دهد که بدن این چربی های فشرده و قدیمی را بسوزاند و فرد فرصتی مناسب برای جایگزینی چربی های تازه (بعد از این دوره) پیدا کند.
البته در کنار تمام موارد ذکرشده که تنها قسمتی از فواید روزه داری برای سلامت است، توجه به این نکته مهم است که روزه داری باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشد تا تعادل سلامت را هر چه بهتر حفظ کند.
متأسفانه اشتباهات زیادی در تغذیه روزه داران دیده می شود که نه تنها فواید روزه داری را زیر سؤال می برد بلکه باعث واردآمدن آسیب های زیادی به سلامت فرد می شود که این امری طبیعی نیست.
● برنامه غذایی نامناسب در ماه مبارک رمضان چه عوارضی را به دنبال خواهد داشت؟
– چاقی، مهم ترین عارضه ناشی از روزه داری است که به دنبال مصرف غذاهای نامناسب ایجاد می شود.

– افزایش چربی های نامطلوب خون مثل کلسترول تام، تری گلیسرید، کلسترول بد (LDL) و اسید اوریک، یبوست، نفخ، احساس پُری دستگاه گوارش و سایر مشکلات گوارشی، لاغری و ضعف و ناتوانی، کاهش مقاومت بدن در برابر بیماری ها، سردرد و سرگیجه و سنگ های دستگاه ادراری.
همان طور که بیان شد این مشکلات به هیچ وجه طبیعی و ناشی از یک روزه داری مناسب و صحیح نیست، بنابراین از مصرف مواد غذایی سرخ کرده، انواع شیرینی (به خصوص زولبیا و بامیه)، دسرهای چرب، غذاهای چرب و شور و نمک دار و انواع سس ها و… و همچنین از مصرف زیاد غذاهای پرحجم مانند آش رشته با پیاز داغ فراوان یا ترید کردن نان در آبگوشت جداً پرهیز کنید تا با مشکل اضافه وزن، افزایش چربی خون و اختلالات گوارشی مواجه نشوید.
اختلالات عصبی مانند بی حوصلگی، اختلال حافظه، گیجی، خستگی و کوفتگی نیز از عوارض روزه داری غلط است.

عوارض فوق می تواند به علت کمبودهای تغذیه ای ایجاد شود. افت قند خون یکی از عوامل مهم بروز این مشکلات است که معمولا به دلیل عدم مصرف سحری عارض می شود.
سوخت و ساز (انرژی لازم) سلول های عصبی صرفا از گلوکز (قند) و کربوهیدرات ها تأمین می شود. از طرفی بدن انسان نمی تواند به مدت طولانی کربوهیدرات ها را ذخیره کند، پس گرسنگی طولانی مدت و عدم مصرف سحری می تواند باعث کاهش انرژی لازم برای فعالیت سلول های عصبی و در نتیجه ایجاد عوارض ذکر شده شود.
در این میان کارشناسان توصیه می کنند که فاصله افطار تا شام حداقل ۲ساعت باشد و همچنین از مصرف چای بلافاصله بعد از شام به دلیل کاهش جذب آهن خودداری شود.
روزه داران هنگام صرف افطار ابتدا روزه خود را با چای، آب جوش یا شیرگرم و خرما و کشمش به همراه غذاهایی مانند نان و پنیر و سبزی، شامی، انواع کوکو، فرنی یا شیربرنج بازکنند.
همچنین بعد از ۲ ساعت از صرف افطار می توانند شام خود را که پیشنهاد می شود یکی از غذاها مانند سوپ، آش، حلیم، خوراک لوبیا، عدس، خوراک سبزیجات با کمی نان سبوس دار مانند سنگک به همراه ماست وخیار یا دوغ و سبزی خوردن یا سالادباشد، انتخاب کنند. بهتر است روزه داران تا پایان شب و هنگام خواب از میوه ها، چای کمرنگ و سایر مایعات مخصوصاً آب استفاده کنند.

وعده سحری هم بهتر است مانند وعده ناهار و شامل غذاهای اصلی از قبیل انواع چلوخورش ها و پلوهای مخلوط با حبوبات و سبزیجات، به همراه مرغ و سبزی های تازه یا سالاد و ماست باشد.
از نوشیدن زیاد چای در وعده سحری هم باید اجتناب شود چون به علت افزایش ادرار و دفع مواد معدنی مورد نیاز بدن، موجب بروز تشنگی در طول روز می شود.
وعده سحری در ماه مبارک رمضان مهم ترین وعده غذایی به حساب می آید و تمام غذاهایی که در این وعده مصرف می شوند، انرژی مورد نیاز و مواد مغذی لازم را تأمین می کند که در طول روز دچار افت قند خون، کاهش تمرکز و پایین آمدن توان کاری افراد نشود.

مصرف غذاهای حاوی کربوهیدرات پیچیده، سبزی ها، حبوبات، غلات، میوه های با پوست و میوه های خشک مانند آلو و انجیر در وعده سحری موجب کاهش گرسنگی در طول روز می شود. خوابیدن نیم تا یک ساعت بعد از مصرف سحری می تواند موجب بازگشت غذا از معده به مری و ایجاد ریفلاکس یا ترش کردن شود.
گرسنگی طولانی مدت در ماه مبارک رمضان موجب افزایش ترشح اسید معده می شود. افزایش ترشح اسید معده موجب تشدید زخم معده و اثنی عشر می شود.
بیمارانی که مبتلا به زخم های گوارشی هستند یا بیمارانی که مبتلا به سوء هاضمه، نفخ و دردهای این چنینی هستند، روزه گرفتن اختلال خاصی برای این افراد ایجاد نمی کند.
به طور معمول روزه گرفتن هیچ عارضه ای برای دستگاه گوارش ندارد و به ویژه برای کسانی که فشار خون، قند و چربی بالا دارند مفید نیز هست.
افرادی که مشکلاتی از قبیل زخم های گوارشی و مشکلات عروقی و مخاطی دستگاه گوارش دارند باید قبل از روزه از نظر مشکلاتی که احتمالا برای آنها به وجود خواهد آمد با پزشک خود مشاوره کنند.