نویسنده: دکتر عبّاس خامه‌یار /// زندانى همه دوره‌ها، شیخ‌المجاهدین درون زندان‌‌هاى کودتا، اسطوره مبارزه، مقاومت و استقامت، شهیدِ زنده، عُمرِ مختارِ مصر، تاریخ بلامنازعِ شفاهى مصر و اخوان، یاور انقلابیون، ضد استعمار و استبداد و ظلم‌ستیز، اسطوره تبلیغ و جهاد، شاهدى بر همه عصرها و…
این‌ها تنها بخشى از عناوینى است که به مناسبت‌‌هاى گوناگون و در مراحل مختلف زندگانى «محمد مهدى عاکف» رهبر و مرشد سابق جمعیت اخوان المسلمین به وى داده شده است.
محمد مهدی عاکف شب گذشته به عنوان یک زندانى سیاسى به دلیل بیماری سخت در بیمارستان قصر العینی فرانسوی در قاهره درگذشت. وى، همزاد اخوان است. بدین‌معنى که تولد او در سال ١٩٢٨ در یکى از شهر‌هاى منصوره شمال قاهره، همزمان با سالى است که حسن البنا(بنیانگذار فقید جمعیت اخوان المسلمین) حرکت تبلیغى خویش را در اسکندریه -دومین شهر معروف مصر- آغاز مى‌کند و کمى بعد رسماً فعالیت جنبش را اعلام مى‌کند. عاکف در سن ١٢ سالگى خود و جنبش اخوان، یعنى در سال ١٩۴٠ از دریچه ورزش با آن آشنا مى‌شود و از همان دوران نوجوانى مرید حسن البنا شده و با پیوستن به او تحت نظر شیوخ اخوانى تربیت مى‌یابد.
در آغاز دهه پنجاه میلادى و هنگام تحصیلات دانشگاهى‌اش در دانشکده حقوق، رهبرى جنبش ضد استعمارى دانشجویان را به عهده مى‌گیرد و گردان‌‌هاى دانشجویى ضد اشغالگران انگلیسى را هم تشکیل مى‌دهد و دلاورى‌هایش در هدایت مجاهدین در کانال سوئز، زبانزد همگان مى‌شود. آنگاه به عنوان مسؤول همایش‌هاى بین‌الملل «مجمع جهانى جوانان مسلمان» در ریاض تعیین مى‌گردد و سپس هماهنگى اردو‌هاى جوانان اخوان در کشور‌هاى اردن، مالزى، بنگلادش، ترکیه، استرالیا، کنیا، قبرص، آلمان، انگلیس و آمریکا را به عهده مى‌گیرد و تجربیات زیادى را در عرصه بین‌الملل به دست مى‌آورد. با چنین تجربه‌اى به عنوان یکى از بنیان‌گذاران اصلى تشکیلات جهانى اخوان و از فعّالان عرصه بین‌الملل جمعیت ظاهر مى‌شود و بعدها در سمت مدیر مرکز اسلامى مونیخ تعیین مى‌شود. وی در سال ١٩٨٧ به همراه دیگر همفکران اخوانی‌اش به پارلمان راه مى‌یابد.
عاکف، در سال ۲۰۰۴ به عنوان هفتمین مرشد و رهبرى اخوان، یعنى جانشینى مأمون الهضیبى انتخاب مى‌شود. او نخستین مرشد عام این جماعت بود که پس از پایان دوره مسؤولیتش تمایلی به انتخاب مجدّد نداشت و جانشین او محمد بدیع در زمان حیات او(سال ۲۰۱۰) انتخاب شد و از این رو عنوان نخستین مرشدِ «سابق» را انحصارى به خود اختصاص داد. این در حالى است که همه رهبران اخوان تا پایان عمر خود مسؤولیت جمعیت را به عهده داشته‌اند. عاکف، گنجینه اسرار اخوان و تاریخ این جمعیت به شمار مى‌رفت. او ۷۶ سال (۱۹۴۰-٢٠۱۶) جنبش و همه رهبران آن را از حسن البنا تا محمود عزّت -مرشد موقّت فعلى- همراهى کرده و از ١٩٨٧ تا واپسین روز‌هاى حیاتش عضو مکتب ارشاد (بالاترین هیأت رهبرى اخوان) بوده و با سایر نسل‌ها، دیدگاهها و بینش‌‌هاى اخوانى‌ها تعامل شایسته‌ای داشته است. گفته مى‌شود که او بنیانگذار دوم اخوان و شجاع‌ترین شخصیت این جمعیت است.
عاکف را مى‌توان بزرگترین «زندانى سیاسى» جهان دانست که بیش از نیمى از عمرش را در زندان‌‌هاى همه حکمرانان مصر گذرانده و بارها محکوم به اعدام شده است. در دوره‌‌هاى ملک فاروق، عبدالناصر، سادات، مبارک و بالاخره ژنرال سیسى و در سن ٩٠ سالگى و با وجود بیمارى سرطان که تمام وجودش را فرا گرفته بود، پشت میله‌‌هاى زندان بود و در زندان نیز جان به جان آفرین تسلیم کرد و محکومیت اولیه ۲۵ ساله‌اش را نیمه تمام گذاشت!!!
«مرشد»ىِ عاکف بر اخوان (۲۰۱۰-۲۰٠۴) مصادف با تحوّلات شگرف در غرب آسیا از جمله حضور نظامى آمریکا در منطقه، بالا گرفتن واگرایى مذهبى، جنگ ٣٣ روزه و… بود. لذا مواضع انقلابى، صریح، شفّاف، ضد صهیونیستی-آمریکایى و نگاه وحدت‌گرایانه او تأثیر مهمى بر جریان اخوان‌المسلمین در جهان داشت.
او فلسطین را همواره بر اساس خط مشى سابق اخوان مورد توجه فراوان قرار مى‌داد و «رژیم‌هاى عربى را مانع گسیل شدن میلیون‌ها داوطلب جهاد در سرزمین‌‌هاى اشغالگر» مى‌دانست و «ملت‌‌هاى مسلمان را گروگان رژیم‌هایشان» مى‌شمرد. وى در گفت‌وگو با هفته‌نامه مصری «الیوم‌السابع» بیان کرد: «چراغ سبز برخی رژیم‌های عربی به اسرائیل، عامل وقوع حمله ظالمانه و کشتار مردم غزّه است.» به اعتقاد عاکف «مصر در برابر برداران فلسطینی از خود رفع تکلیف کرده و این نتیجه استبداد داخلی در این کشور است. چون کسانی که در رأس این کشور هستند وظیفه خود را در قبال مردم مقاوم و مبارز این کشور فراموش کرده‌اند و آنچه در صحنه جهان عرب از دخالت حکّام در جنایات اسرائیل می‌بینیم، نتیجه این امر است.»
مواضع وحدت‌گرایانه و تقریبى او میان فُرق اسلامى و به‌ویژه تشیع و تسنّن زبانزد همگان و یادآور دیدگاه‌‌هاى بنیان‌گذاران و رهبران پیشین این جمعیت بود. تا جایی که در مصاحبه‌ای با روزنامه کویتی النّهار گفته بود: «چه مانعی دارد که مذهب شیعه گسترش یابد؟! سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی ۵۶ عضو سنّی مذهب دارد، حالا چرا باید از تنها کشور شیعه جهان ترسید؟!.» وی همچنین از برنامه هسته‌ای ایران حمایت نمود.
عاکف در پاسخ به این سؤال که «آیا مقالات یوسف ندا(مسؤول روابط بین‌الملل اخوان) خطوط قرمز را زیر پا نگذاشته؟» اظهار داشت: «مطالبی که ایشان درباره شیعه نوشته است همان مطالبی است که ما بر اساس آن تربیت شده ایم.»
وى در گفت‌وگو با شبکه الجزیره نیز اعلام کرد: «شیعه و سنی یک امّت واحد هستند؛ زیرا دینشان یکی است و قبله، نماز و حج در میان آنان یکسان است.» وى افزود: «پایبندی به هریک از مذاهب سنّی و شیعه انسان را به بهشت رهنمون می‌سازد و مسلمانان باید درک درستی از دین خود داشته باشند و بین کسانی که به یگانگی خداوند و نبوت پیامبر اعظم(ص) اعتقاد دارند فرق نگذارند.» عاکف تنش‌های موجود میان شیعه و سنی در جهان اسلام را ناشی از جهالت و فقر فرهنگی می‌دانست و بیان می‌کرد: «شیعه و سنی بیش از هزار سال بدون اختلاف با یکدیگر زندگی کرده‌اند. علاوه بر این در دهه‌های گذشته تلاش‌هایی برای تقریب بین مذاهب اسلامی صورت گرفته که برخی از بزرگان از جمله امام شهید حسن البنا در آن مشارکت کرده‌اند.»
وی در ادامه افزود: «ما باید فرزندانمان را بر پایه یک درک درست تربیت کنیم. به‌گونه‌ای که به وحدت و همبستگی بینجامد، نه این‌که امّت را به تفرقه دچار سازد.»
وی عکس‌العمل مناسب علمای شیعه و سنی در قبال انفجارات تروریستی در عراق را بیانگر عمق وحدت بین شیعه و سنی دانست و ادامه داد: «آمریکایی‌ها نمی‌خواهند ما متّحد باشیم، اما ما باید به وظیفه دینی خود عمل کنیم و با اعتماد به یاری خداوند برای بیرون راندن اجانب از سرزمین‌های اسلامی اقدام کنیم.»
وی گفت: «کسانی که انفجارهای کربلا را به وجود آوردند خیرخواه امت نیستند، بلکه جنایتکارانی هستند که برای اسلام و ارزش‌های انسانی هیچ ارزشی قائل نیستند و آلت دست آمریکایی‌ها قرار گرفته‌اند.»
شادروان محمد مهدی عاکف در جریان جنگ ۳۳ روزه لبنان با صدایى رسا و در برنامه‌اى زنده از مهمترین شبکه ماهواره‌اى عرب اعلام کرد که حاضر است ده هزار نیروی نظامی برای حمایت از حزب‌الله در مقابله با تجاوز رژیم صهیونیستى به لبنان اعزام کند.
وى ضمن انتقاد شدید از مواضع حاکمان عرب در قبال جنگ صهیونیست‌ها با حزب الله، خطاب به رزمندگان مقاومت گفت: «شما همه ملّت‌های عرب و مسلمان را سربلند کردید.»
عاکف آن‌چنان از ایران، شیعه و حزب‌الله لبنان تعریف و تمجید و دفاع کرد و آن‌چنان مواضع سازشکارانه سران عرب را مورد نقد قرار داد تا سرانجام پس از حوادث مصر مجدداً دستگیر شد و به زندان افتاد. این مسأله گاهی موجب اختلافات داخلی در اخوان‌المسلمین هم می‌شد؛ چراکه رژیم مصر به این بهانه، فشارها را بر اخوان‌المسلمین بیشتر می‌کرد. در نهایت در سال ۲۰۱۰ برای کاهش فشارها بر اخوان، از رهبری کنار رفت و یکی از نزدیکان وی به نام محمد بدیع به جای او انتخاب شد. هرچند او خود ضمن اشاره به بروز برخی اختلافات(بین جریان قطبی و اعتدال‌گرای اخوان) سن بالایش را دلیل کناره‌گیری اعلام کرد.
گرچه در دوران حیات او توفیق دیدارش را نداشتم، امّا به حکم سردبیرى‌ام بر برنامه مشهور «مع الحدث» شبکه العالم، بارها با وى تماس و مذاکره تلفنى داشتم و او با مواضع شفّاف، صریح و انقلابى‌اش، میهمان این برنامه بود. وى درخواست بنده را نیز پذیرفت و با ماهنامه شاهد یاران -که مسؤولیت آن را بر عهده داشتم- پیرامون جنگ ٣٣ روزه مصاحبه اختصاصى داشت که متن آن را متعاقباً بازنشر خواهم کرد.
روحش شاد و یادش گرامى باد…!
ثبت دیدگاه