محمود رستمی تبار/// آب از نظر قرآن زیربنای حیات است. آب عامل اصلی آبادانی است. آن هنگام که خدا به ابراهیم خلیل علیه السلام امر فرمود که هاجر و اسماعیل علیهما السلام را به وادی لم یزرع و بیابان حجاز منتقل سازد و وعده آمدن فوج فوج مردم از گوشه و کنار دنیا برای زیارت داد می دانست که چه حجمی از آب را در بستر آن صحرا آفریده است.
قطعا نه ابراهیم و نه هاجر نمی دانستند در فاصله بین صفا و مروه و در بستر آن دو تپه و در عمق بیست متری چه حجمی از آب نهفته است و در آن لحظات پرپر شدن طفل نازنینش پاهای کوچک اسماعیل حجاب از راز مهمی برداشت. این چنین جای پای اسماعیل مظهر چشمه ای گشت که با فریاد مادری نگران از ترس اینکه مبادا از دست برود و جانش برود، نهیب زد: «زم زم» و چون آب آرام گرفت زمزم نام گرفت. گویند، این ماجرا به ۴۰۰۰ هزار سال قبل بر می گردد. آنگاه که خانه خدا یعنی کعبه مجددا بدست ابراهیم و اسماعیل بنانهاد شده و مکه می رفت امید کاروانیان تشنه و کعبه آمال مومنان و نگین صحرای حجاز گردد. دو هزار و تقریبا ششصد سال بعد محمد (ص) با همان آئین وحنیف و مسلم متولد و در راستای ادیان ابراهیمی و سایر انبیاء الهی ماموریت یافت تا اسلام را برترین دین خدا معرفی سازد. و این گونه نیز بعنوان یکی فروع مهم آن تعیین گردید تا بهانه ای باشد برای استجابت دعای ابراهیم. و محمد برگزیده ترین پیامبر الهی صلی الله علیه و سلم به مدینه هجرت گزید تا وعده خدا به ابراهیم همچنان پابرجا بماند.
در سالیان اخیر چند میلیون نفر در یک بازه زمانی حداقل سه روزه برای طواف کعبه و عروج در عرفات حضور بهم می رسانند و این مهمانان خدا حجم عظیمی از نیاز خود به آب مصرفی را از چاه زمزم تهیه می کنند.
شایعه مسمومیت آب
علیرغم دانستن این واقعیت ها، آنچه از زمزم در ذهن داشتم چاهی یا احیانا چشمه ای کم آب در مکه بود، تا اینکه با شنیدن اخباری مبنی بر آلودگی آب زمزم به آرسنیک و بالابودن میزان نیترات آن کنجکاو شدم و این پرسش برای یک کارشناس بهداشت محیط ایجاد شد که چنین آب متبرک و مقدسی چگونه باید آلوده باشد. منبع خبر اولین بار شبکه خبر پراکنی بی بی سی بود که گزارش نموده بود نتایج آزمایشات بعمل آمده از بطری های حاوی آب زمزم نشان دهنده سه برابر بودن میزان آرسنیک نسبت به حد مجاز و مقدار بالای نیترات در آب زمزم است.
آرسنیک یکی از ده ماده شیمیایی خطرناک مورد توجه سازمان جهانی بهداشت است که مخاطرات بهداشتی زیادی برای مردم از جمله سرطانزایی ایجاد می کند. حد استاندارد آرسنیک در آب از نظر این سازمان μg/L 10( ده میکرو گرم برلیتر) است.
نیترات که سبب نقص در سیستم گردش خون از طریق اکسید نمودن یون آهن می گردد و در نتیجه موجب کم خونی است، حد مجاز آن ( برحسب یون نیترات ۵۰ میلی گرم درلیتر) از سوی سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا اعلام شده است.
در یازده مرداد ۹۵ نادر ابوطالب زاده و دکتر علی کرمی ، در خبرگزاری فارس در یک نشست خبری مدعی می شوند که آب زمزم توسط عده ای مسموم و این چنین کفر جهانی از طریق بیوتروریسم جبهه ای دیگر بر روی مسلمانان به منظور بیمارساختن آنها و ایجاد سستی در عبادت گشوده است. هرچند از سوی خجت الاسلام قاضی عسکر نماینده ولی فقیه در امور حج این ادعا رد شد ولی هم خبر بی بی سی در سال ۲۰۱۲ در میان کشورهای مسلمان و هم ادعای طالب زاده در درون کشور بازتاب داشت تا آنکه خرید و فروش آب زمزم در بسیاری از کشورها و از جمله کشور مالزی قدغن گردید. اخیرا در فضای مجازی و در آغاز ثبت نام حج سخنان جناب طلب زاده مجددا بازنشر گردید.
بستر آب زمزم
آب زمزم مانند همه آب های دیگر از قوانین طبیعت پیروی می کند. در سالهای پرباران افزایش و در ایام کم باران کاهش می یابد. مدیریت مصرف آن تابع قوانین علمی است. چراکه باور داریم که علم جز کشف واقعیتهای حاکم بر هستی نیست و خداوند خالقی حسابگر و دقیق است. بنابراین عدم رعایت ملاحظات دقیق در برداشت و مصرف خطراتی را متوجه این منبع زیرزمینی ارزشمند و شریف خواهد ساخت. سفره زیرزمینی آب زمزم از بستر ۶۰ هکتاری آبرفتی وادی ابراهیم در مکه مکرمه بوسیله بارش های مستقیم بر زمین و تپه های مجاور تغذیه می شود. علیرغم مشکل دار بودن و حتی غیرقابل شرب بودن همه منابع دیگر آبی در عربستان، خداوند بستر تغذیه آب زمزم را به نحوی طراحی نموده است تا برای تشنگان آبی سالم و گوارا ذخیره شود که کیفیت آن در حد استاندارهای جهانی باشد
خصوصیات چاه
چاه زمزم در مسجد الحرام و زیر کعبه شریف و در بیست متری شرق آن قرار دارد. آب زمزم که ابتدا بصورت چشمه با پاهای کوچک اسماعیل ظهور یافته است بعلت کاهش آب یا افزایش نیاز حفاری شده و اکنون بصورت چاه است. عمق چاه زمزم از نوع چاههای کم عمق و ۵۰/۳۰متر (سی متر و پنجاه سانتیمتر) است. قطر داخلی چاه از ۱۰۸ سانتیمتر تا ۲۶۶ سانتیمتر متفاوت است. ۱۴ متر بالای چاه بافت رسوبی و مورد کاوش قرار گرفته و ۱۷ متر تا کف چاه از جنس دیوریت نوع سنگ آذرین است. یک لایه بسیار نفوذ ناپذیر اصلی به ضخامت نیم متر در بین بستر آبرفتی و بستر سنگی قرار دارد و بدین ترتیب از فرار آب به لایه های زیرین ممانعت می شود. خود بستر آبرفتی بجز در یک متر بالای آن از لایه های مختلف سنگی (بصورت یک لایه سنگ و یک لایه خاک) که نقش داربست و استحکام بخشی بستر آبرفتی را بازی می کنند، تشکیل شده است. علاوه برآن، این وضعیت در پالایش و تصفیه آب نقش اساسی بازی می کند. در سالیان اخیر مطالعاتی برای شناخت بیشتر بستر و احیانا هدایت پساب های شهری با حفر دو تونل در طول بستر صورت گرفته است که یکی از تونل ها را برای عدم ضربه زدن بر بستر اصلی پر نموده اند. درهنگام افت سطح آب بعلت پایین بودن کف چاه از بستر اصلی، آب از سفره اصلی به کف چاه می ریزد.
مقدار برداشت آب از چاه زمزم از طریق پمپاژ به ۵۰۰ هزارمترمکعب در سال محدود شده است. ولی در سالهای پرباران اجازه افزایش نسبی برداشت داده می شود. مثلا سال ۱۴۳۲ هجری قمری ۹۲۰۰۰مترمکعب اجازه برداشت اضافی داده شد. بیشترین میزان برداشت آب در ماه رمضان و موسم حج است. توسط کارخانه احداث شده در کنار چاه روزانه ۲۰۰هزار بطری آب در حجم های مختلف تولید و بسته بندی می گردد. بخشی از آب چاه زمزم توسط تانکر به مدینه منوره حمل می شود. تاسیسات خودکاری به منظور سنجش وضعیت چاه و انتقال و پمپاژ آب برای به حداقل رساندن دخالت انسان ایجاد شده است. هیچ زائری و هیچ کس دیگر جز مسئولین ذیربط نمی توانند به چاه دسترسی داشته باشند. اطراف چاه با یک دیواره شیشه ای بمنظور نظارت بهتر حصر شده است. آب برداشت شده از بسترهای شنی و فیلترهای فشنگی عبورداده شده و سپس توسط اشعه ماوارء بنفش گندزدایی می گردد.
همانند همه منابع آب زیر زمینی تغذیه مجدد بستر و سفره آب زمزم از طریق بارش باران صورت می گیرد. توسعه شهری در وادی ابراهیم قطعا برمیزان نفوذ آب باران تاثیر گذاشته و موجب کاهش میزان ذخیره آب سفره چاه خواهد شد. و بهمین علت نظارت هایی بر توسعه شهری و میزان تاثیر پروژه ها بر میزان نفوذ آب توسط ( CZSRC ) «مرکز تحقیقات و مطالعات زمزم عربستان» بعمل می آید. عدم اجازه به ساخت و ساز و حذف بناهای ساخته شده در جبل عمر (کوه عمر) نیز بهمین دلیل است. مانند همه شهرهای دیگر آب از طریق پمپاژ به داخل شبکه توزیع تزریق می گردد و باز مانند همه شبکه های توزیع دیگر بهردلیلی آب می تواند آلوده گردد.
مطالعات صورت گرفته
محققی بنام (شومر ، ۲۰۱۲) اعلام کرد که آب زمزم حاوی آرسنیک و نیترات است. ولی (النوری، ۲۰۱۴) گزارش داد که آب زمزم فاقد این دو عنصر است. (گریفن و همکاران ۲۰۰۷) گزارش نمودند که آب زمزم حاوی فلوراید و عناصر دیگری است.
مشت (Mashat) 2010 اعلام کرد که آب استریل است و بعلت تصفیه درونی و محتویات نمکی آن فاقد هرگونه آلودگی میکروبی است.
در مطالعه صورت گرفته توسط (فهد البرکه و همکاران ۲۰۱۶)، ۲۹ نمونه از محلهای مختلف برداشت شد. از این ۲۹ نمونه سه نمونه آلودگی به کلیفرم را نشان داد که علت آن عدم مراعات اصول بهداشتی از سوی حجاج و زوار اعلام شد. اما نمونه های منبع اصلی عاری از هرگونه آلودگی بودند. لیتم و آلکیل در آب چاه در حد نسبتا بالایی گزارش شد، که استانداردهای جهانی محدویتی برای آنها در آب شرب قائل نشده اند. هرچند حد بالای لیتیم موجب تمایل به خودکشی و دگر کشی و خشونت ذکر شده است.
(الشیخ ، ۲۰۱۳) بیان نمود که مزه، بو، کدورت، و رنگ آب زمزم تغییر نمی کند و هیج نوع باکتری در منبع آن رشد نمی کند. (مَشَت ، ۲۰۱۰) گزارش داد که هیچ نوع میکروارگانیسمی در آن رشد نمی کند. تعدادی دیگر از محققان از جمله (وطنبی و همکاران، ۲۰۰۰)، (الزاید و همکاران، ۲۰۰۷) ، (الراوی و همکاران، ۲۰۰۹ ) ، (النوری، ۲۰۱۴) با مطالعات خود نشان دادند که فلزات سنگین موجود در آب زمزم پایین تر از حد استاندارد جهانی هستند.
فلوراید آب زمزم در حد متوسط ۹۶/۰ میلی گرم در لیتر (نوشش صدم) می باشد و عامل مهمی برای استحکام دندانهاست.
این نتایج بویژه تحقیقات (فهد البرکه و همکاران ۲۰۱۶)، در سنجش مقدار فلزات سنگین ، یونهای مثبت و منفی، عناصر دیگر موجود در آب نشان داد که همه عناصر در محدوده تعریف شده و تعیین شده سازمان بهداشت جهانی و سایر استاندارهای جهانی قرار دارند.
آرسینک موجود در آب زمزم زیر حد استاندارد جهانی و در محدوده ۶ تا ۷ میکروگرم قرار داشته و میزان نیترات آن بین ۳۵ تا ۵۳ میلی گرم در لیتر و در محدوده استانداردهای جهانی است. مطالعات مختلف دیگری در مورد تاثیر آب زمزم بر سلامت و رشد انسان و حیوان صورت گرفته است. یکی از مطالعات جالب منتشره شده مطالعات ماسارو ایموتو با عنوان پیامهایی از آب در فاصله سالهای ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ است. وی راجع به آب زمزم و بعد از تکرار فراوان آزمایشات و مشاهده تکرار ساختار شش ضلعی یکسان با بلورهای منطبق برهم در هر آزمایش می پرسد، چرا؟؟؟ علت سوال از خود ، لرخلاف آب زمزم عدم تکرار اشکال یکسان در مورد سایر آب ها بود.
نتیجه گیری
۱- آب زمزم مانند همه آبهای دیگر تابع قوانین هیدرولوژیک و چرخه آب است.
۲- سفره و بستر اصلی دارای بافت دقیق طراحی شده بمنظور پالایش و حفظ و ذخیره سازی آب است.
۳- آب زمزم فاقد هرگونه آلودگی و کیفیت آن در حد استاندارهای جهانی است.
۴- آب زمزم می تواند بعلت نواقص شبکه توزیع و عدم استفاده درست آلوده گردد.
۵- بخشی از آنچه بعنوان آب زمزم در بازار فروخته می شود ممکن است آب زمزم نباشد. و از شبکه توزیع یا چاههای دیگر تهیه شده باشد.
۶- اصولا آب عامل انتقال سرماخوردگی و آنفلوانزا نیست و این بیماریها از طریق ویروس های تنفسی منتقل می گردند. در مورد علل شیوع بیماریهای تنفسی در چند سال اخیر می توان به حضور انبوه حجاج از نقاط مختلف دنیا و افزایش تعداد حجاج در دو دهه اخیر و واقع شدن ایام حج در فصول زمستان و پاییز اشاره نمود. هرچند استفاده از سیستم های سرمایشی نیز دلیل دیگری بر افزایش تعداد بیماری های تنفسی باشد.
۷- هرگز نمی توان منکر اقدامات تروریستی و بدخواهی بدخواهان جهان اسلام از راه بیوتروریسم و یا حتی ترور فیریکی شد.
۸- هیچکس نمی تواند منکر اراده الهی برای برکت دادن به آب زمزم در کنار کعبه شریف شود و البته این به معنی رعایت نکردن اصول بهداشتی نیست. همه می دانیم کالبد بسیاری از دشمنان سرسخت اسلام در مکه مکرمه از همین آب زمزم تشکیل شده بود. آب زمزم بدون دل دادن به ذات اقدس الهی آب است و بس! دل چون طواف نکند و انسان چون خدواند را درک نکند، چه من طواف کنم و چه ابوجهل هرچند با آب زمزم هم غسل کنیم…….. چنانچه «ماسارو» تجربه نموده است آب با ذکر نام خدا و دعا، منتظم و منظم و شش ضلع زیبا می یابد، همچنانکه عکس آن هم صادق است.
پیشنهادات
• لازم است برای رفع هرنوع شک و شبه آب زمزم از طریق آزمایشگاههای بی طرف نیز آزمایش و نتیجه اطلاع رسانی گردد.
• حجاج محترم لازم است دقت لازم را در انتخاب محل استفاده از آب و نوع آب مصرفی و تهیه شده برای سوغات را بعمل آورند.
خروج آب از سفره اصلی و ورود به چاه زمزم
میزان فلزات سنگین در ۲۹ نمونه برداشت شده از آب زمزم
میزان ترکیبات شیمیایی آب زمزم ( آنیون ها و کاتیونها)
سایر مواد و عناصر کمیاب موجود در آب زمزم
*منابع: با جستجوی لغات کلیدی می توان به مقالات علمی استفاده شده دسترسی پیدا کرد.
ثبت دیدگاه