شرح مختصر حدیث: احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ ۱

نویسنده : مبین نادری

آیا خود را مهیا کرده ایم؟ آماده ایم تا بار دیگر سراپای وجودمان را گوش کنیم و بنگریم که بزرگترین روان شناس و روان پزشک تاریخ چه می گوید؟ آیا آماده ایم تا درسی دیگر از درس های زندگی را از محمد المصطفی (ص)، پیام آور حق و سبب آزادی و آزادگی انسان دریافت کنیم و آن را در جان هایمان نقش ببندیم و در اعمالمان بنمایانیم؟
وقت آن فرارسیده است تا بار دیگر در مدرسه بزرگترین و عزیزترین معلم علم بندگی نشسته وبخشی دیگر از درس زندگی را بیاموزیم:
عن ابنِ عبَّاس، رضیَ اللَّه عنهمَا، قال: کُنْتُ خَلْفَ النَّبِیِّ صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یوْماً فَقال(ابن عباس _ خدا از او  و پدرش راضی باد _ می گوید: روزی در پشت سر پیامبر صلی الله علیه وسلم بر مرکب شان سوار بودم بعد فرمود):
یَا غُلامُ إِنِّی أُعلِّمکَ کَلِمَات(فرزندم چند سخن برایت تعلیم می دهم):

« احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ  : خدا را حفظ کن(اوامر خدا را رعایت کن) تا تو را حفظ کند.

احْفَظِ اللَّهَ تَجِدْهُ تُجَاهَک : بیاد خدا باش او را در برابرت می یابی

إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَل اللَّه : اگر چیزی می خواهی از خدا بخواه

وَإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللَّه : و اگر یاری می جویی از خدا بجو

واعلَم: أَنَّ الأُمَّهَ لَو اجتَمعتْ عَلَى أَنْ ینْفعُوکَ بِشیْء، لَمْ یَنْفعُوکَ إِلاَّ بِشَیْءٍ قَد کَتَبَهُ اللَّهُ لَک : و بدان که اگر تمام مردم جمع شوند تا به تو نفعی برسانند، نمی توانند، مگر چیزی را که خداوند برایت نوشته است

وإِنِ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ یَضُرُّوک بِشَیْء، لَمْ یَضُرُّوکَ إِلاَّ بَشَیْءٍ قد کَتَبَهُ اللَّه علیْک : واگر همه جمع شوند تا به تو ضرری برسانند، نمی توانند، مگر آنچه خداوند برایت نوشته و مقدر کرده است

رُفِعَتِ الأقْلام، وجَفَّتِ الصُّحُفُ : قلم ها برداشته شده و (مرکّب مقدّرات مکتوب خداوند بر) صفحات، خشک گردیده است. »

رواهُ التِّرمذیُّ وقال: حدیثٌ حسنٌ صَحیح

وفی روایه غیرِ التِّرْمِذی:

« احفظَ اللَّهَ تَجِدْهُ أَمَامَک : خدا را پاس دار تا او را روبروی خویش بیابی.

تَعَرَّفْ إِلَى اللَّهِ فی الرَّخَاءِ یعرِفْکَ فی الشِّدهِ : در آسایش خدا را بشناس تا او نیز در سختی تو را بشناسد.

واعْلَمْ أَنّ مَا أَخْطَأَکَ لَمْ یَکُنْ لِیُصیبَک، وَمَا أَصَابَکَ لمْ یَکُن لِیُخْطِئَکَ : و بدان هر آنچه از سر تو بگذرد، قرار نبوده است که به تو اصابت نماید و هر آنچه که به تو اصابت نموده، قرار نبوده است که از سرت بگذرد.

واعْلَمْ أنّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْر : و بدان که نصرت با صبر

وأَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْب : گشایش با گرفتاری

وأَنَّ مَعَ الْعُسرِ یُسْراً : و آسودگی با دشواری همراه است. »

این حدیث شامل اصول و قواعدی است که برخی از آنها قوانین و سنت های الهی را مطرح کرده و برخی دیگر به نکات عقیدتی و ایمانی می پردازند و هر کدام از این اصول، بخشی از عقاید و تفکرات و بخشی از اعمال انسان مسلمان را تصحیح و تکمیل می کند و حتی بعضی از آنها حوزه ای وسیع تر را پوشش داده و نتایج بیشتری را در بر دارند. حال هر کدام از این اصول را به شکلی مختصر و نه در شأن واقعی خودشان بررسی می کنیم.

اصل ۱ : احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ

یعنی اوامر خداوند را رعایت کن و از نواهی خداوند دست بدار تا او نیز تو را در فراز و نشیب ها و رویداد های دنیا و آخرت محفوظ گرداند. حفظ و نگهداری خداوند در آخرت را می توان به شکلی ساده، رهایی از جهنم و رسیدن به پله های هرچه بالاتر بهشت، تعبیر کرد که هدف اصلی و نهایی همه ما است و تمامی حرکات و سکنات زندگی دنیایی ما را تحت تأثیر قرار می دهد و ثمرات و نتایج حفظ حدود خداوند در زندگی دنیایی نیز حوزه وسیعی را در بر می گیرد که نیاز به ساعت ها بحث و بررسی دارد. این ثمرات و نتایج را می توان از آیات و احادیث فراوانی برداشت کرد که جالب است بعضی از آنها را به یاد آوریم:

۱)      « مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ: ‏هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد ، بدو ( در این دنیا ) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و ( در آن دنیا ) پاداش ( کارهای خوب و متوسّط و عالی ) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.»(نحل/۹۷)

انجام عمل صالح به شرط ایمان بسطی مختصر از همان « احْفَظِ اللَّهَ » است که نتیجه آن « حَیَاهً طَیِّبَهً » می باشد و « حَیَاهً طَیِّبَهً » زندگی انسانی است همراه با خصلت های : شاکر، قانع، صبور و راضی و زندگی او توأم با آرامش، امنیت، رفاه و صلح و صفا است.

بی شک هر کدام از ما چنین زندگی دنیایی را برای خود می پسندیم و در صدد دست یابی به آن هستیم.

۲)      « وَأَقِمِ الصَّلَاهَ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ : و نماز را چنان که باید برپای دار . مسلّماً نماز ( انسان را ) از گناهان بزرگ و از کارهای ناپسند ( در نظر شرع ) بازمی‌دارد. »(عنکبوت/۴۵)

باز داشتن از امور ناپسند، نتیجه اهتمام و توجه به نماز است که نماز خود بخشی از امر مهم « احْفَظِ اللَّهَ » را شامل می شود.

۳)      « حَسْبِیَ اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ: خدا مرا کافی و بسنده است . جز او معبودی نیست . به او دلبسته‌ام و کارهایم را بدو واگذار کرده‌ام ، و او صاحب پادشاهی بزرگ ( جهان و ملکوت آسمان ) است . »(توبه/۱۲۹)

پیامبر(ص) فرموده: هر کس اول روز و آخر روز این آیه را هفت مرتبه بخواند، خداوند او را چه در کارهای مهم دنیوی و چه در امور اخروی کفایت می کند.(به نقل از کتاب مأثورات نوشته امام حسن البنا که اصل روایت در سنن أبی داود موجود می باشد.)

چه چیزی در تقویت روحیه انسان و ثبات شخصیتی و روحی او بالاتر از این است که شعارش (از درون و نه فقط ظاهرا) « حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ » باشد و چه کسی بهتر از الله جل جلاله است که کارها به او سپرده شود.

۴)      هیچ بنده ای نیست که در هر صبح و هر شام سه بار بگوید: « بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لاَ یَضُرُّ مَع اسْمِهِ شیء فی الأرضِ ولا فی السماءِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعلِیم  : بنام خداوندی که با نامش هیچ چیزی در زمین و آسمان ضرر نمی رساند و او شنوا و داناست »، مگر اینکه هیچ چیزی به او ضرر نمی رساند.(ریاض الصالحین)

و این هم تجویزی برای جلوگیری از ضرر در کنار راه حل های عملی در هر کار و امر خاصی است.

۵)      پیامبر اکرم (ص) فرمود: کسی که در شبانه روز سه مرتبه بگوید:« أعُوذُ بِکَلماتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ منْ شَرِّ ما خَلَقَ : پناه می برم به اراده و فرامین تامه خدا از شر آنچه خلق فرمود.» حیوانات موذی و زهردار ( و درنده) به او صدمه ای نمی رسانند.(صحیح ابن حبان)

این هم توصیه ای صرفا دنیایی که توجه و اهمیت پیامبر(ص) را به نسبت سلامت و حفظ جان انسان نشان می دهد و این نیز مصداقی از مصداق های « احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ » است.

واضح است که عبارت « احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ » در بر گیرنده درصد عظیمی از آموزه های دین مبین اسلام است و به حق که لفظ جوامع الکلم (کلمات کوتاه اما پر مفهوم ) شایسته سخنان پیامبر (ص) از جمله این سخن ایشان « احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ » است.

ادامه دارد…

منابع و مراجع:

۱)      شرح اربعین نووی/شیخ الاسلام محی الدین نووی/مترجم: محمود محمودی

۲)      فایل های صوتی شرح اربعین نووی/ دکتر محمود ویسی

۳)      تفسیر نور/ دکتر مصطفی خرم دل

۴)      مختصر تفسیر ابن کثیر/ استاد محمد علی صابونی

۵)      اسماء حسنی/ استاد ناصر سبحانی

۶)      مأثورات/ امام حسن البنا

۷)      فرهنگ عربی فارسی صبا

۸)      کتابخانه شامله