گناهان کبیره قلب

نوشته: شیخ یوسف قرضاوی /// ترجمه: عبدالعزیز سلیمی ///  بر خلاف تصور برخی از مردم، گناهان کبیره تنها مربوط به اعمال ظاهری نیستند؛ بلکه گناهان قلبی از گناهان ظاهری به مراتب شدید تر و خطرناکتر هستند.

همچنان که در طاعت و عبادت فضیلت و ثواب اعمال قلبی از اعمال ظاهری جوارح بیشتر است، تاثیر گناه و معصیت قلبی از گناه جوارح شدیدتر و خطرناک تر است.

گناه آدم و گناه شیطان

قرآن کریم دو گناه از اولین گناهانی که بعد از آفریده شدن آدم و اسکان او در بهشت به وقوع پیوسته اند را برای ما ذکر می کند. یکی از آنها گناه آدم و همسرش می باشد در آن هنگام که مرتکب خوردن ثمر درختی شدند که خداوند آنها را از خوردن آنها منع کرده بود، این گناه متعلق به اعمال ظاهری و جوارح است، همان گونه که خداوند می فرماید، فراموشی و ضعف عزیمت و اراده موجب وقوع آن گردید:

وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَىٰ آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا

و به یقین پیش از این با آدم پیمان بستم ولی آن را فراموش کرد و برای او عزم استوار نیافتم.

گناه دوم گناه شیطان است و در آیه ۳۴ سوره بقره می فرماید :

فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ أَبَىٰ وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ

بجز ابلیس که سر باز زد و کفر ورزید و از کافران شد همه به سجده در افتادند.

از جمله غرور و کبر ابلیس این است که در کمال بی شرمی به پروردگارش گفت:

قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ ۖ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ

گفت: من از او بهترم، مرا از آتش و او را از گل آفریدی!

کینه و حسادت

قرآن کریم داستان دو پسر آدم، هابیل و قابیل را برای ما نقل می کند، می بینیم پدیده پلید حسادت، قابیل را وادار کرد هابیل پاک و درست کار را بکشد.

قرآن کریم حسادت را از موانع ایمان به اسلام و یکی از اسباب نیرنگ و دسیسه علیه آن قرار داده است و می فرماید:

وَدَّ کَثِیرٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُم مِّن بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ

بسیاری از هل کتاب پس از اینکه حق برایشان آشکار شد از روی حسدی که در وجودشان بود، آرزو می کردند که شما را، بعد از ایمانتان کافر گردانند.

رسول کریم صلی الله علیه وسلم کینه و حسادت را از بیماری ها و امراض خطرناک ملت ها قرار می دهد که بدترین تأثیر آن بر روی دین می گذارد و می فرماید: دَبَّ إلَیکُم دَاءُ الأُمَمِ قَبلَکُمُ الحَسَدُ و اَلبَعضَاءُ و اَلبَعضَاءُ هِیَ الحَالِقَهُ لَا أقُولُ حَالِقَهُ الشَّعَرِ و لکِن حَالِقَهُ الدِّینِ

بیماری ملت هایی که قبل از شما زیسته اند به شما سرایت کرده است. براستی کینه تراشنده است، اما مو را نمی تراشد بلکه دین را می تراشد.

بخل و حرص

یکی از گناهان کبیره قلبی که جزء مهلکات است و احادیث شریف مسلمانان را از آن بر حذر داشته است بخل و حرص بر مال دنیا و صرف نکردن آن در راه خداست و می فرماید: ثلاثُ مهلکاتٍ: الشُّحُ المُطاعُ و هویً متَّبعُ و إعجابُ المرءِ بِنفسهِ

سه خصلت هستند که انسان را به هلاکت می رسانند:

۱- حرص و بخل شدیدی که صاحبش را به اطاعت از خود وادار می کند.

۲- هوی و هوس است که شخص از آن پیروی می کند.

۳- مغرور شدن به دارایی ها و فضایل نفسی خود.

علما در بیان معنای کلمه شحّ گفته اند: شحّ عبارت است از بخل همراه آز و طمع. بنابر این شحّ در رابطه با عدم بخشش، بدتر و شدیدتر از بخل است و بخل به معنای تنگ چشمی و نبخشیدن مال به کار برده می شود ولی شحّ برای هر گونه ممانعت نفس از انجام کار های خیر استعمال می شود؛ خواه مربوط به بخشیدن مال یا نیکی یا طاعت و عبادت باشد.

هوا و هوس

یکی از گناهان کبیره که حدیث فوق الذکر به آن اشاره کرده هوا و هوسی است که از آن پیروی می شود و قرآن کریم نیز در چندین مورد انسان را از آن بر حذر داشته است و می فرماید: وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّـهِ(ص/۲۶)

از هوا نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف می سازد.

وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَن ذِکْرِ‌نَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُ‌هُ فُرُ‌طًا ( کهف/۲۸)

و از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته ایم و از هوس خود پیروی کرده و اساس کارش بر زیاده روی است، پیروی مکن.

وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَیْرِ‌ هُدًى مِّنَ اللَّـهِ

و کیست گمراه تر از آن که بی راهنمایی خدا از هوسش پیروی می کند؟!

غرور نفسی و خود بزرگ بینی

سومین گناه کبیره که در حدیث مذکور به عنوان هلاک کننده از آن نام برده شده است عجب و خود بزرگ بینی است. به حقیقت افراد مغرور و خود بزرگ بین، عیب خود را هر چند هم بزرگ باشد نمی بینند ولی محاسن و فضایل خود را با میکروسکوب نگریسته، آن را بزرگ می نمایند و از شأن و عظمت آنها مست و مبهوت می شوند.

حضرت علی – کرم الله وجهه- می گوید: سَیئهُ تَسُؤکَ خیرٌ مِن حَسَنَتٍ تُعجِبُکَ

یعنی: گناهی که تو را آزرده کند بهتر از نیکی و احسانی است که تو را به اعجاب و غرور وا می دارد.

ریا

یکی از گناهان کبیره قلبی که عمل انسان را تباه و بی ارزش می سازد و مانع قبول عمل در پیشگاه خداوند می شود ریای مذمومی است که موجب خشم خداست، هر چند آن عمل در ظاهر زیبا و فریبنده هم باشد.

خداوند متعال درباره منافقان می فرماید:

یُرَ‌اءُونَ النَّاسَ وَلَا یَذْکُرُ‌ونَ اللَّـهَ إِلَّا قَلِیلًا (نساء/۱۴۲)

با مردم ریا نمی نمایند و خدا را جز اندکی یاد نمی کنند.

و می فرماید: فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ ﴿۴﴾ الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ ﴿۵﴾ الَّذِینَ هُمْ یُرَ‌اءُونَ ﴿۶﴾ وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ ﴿٧﴾ (ماعون/۴-۷)

پس وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافلند و آنان که ریا می کنند و از دادن زکات و وسایل و مایحتاج خانه خودداری می ورزند.

حب دنیا و اخلاص به آن

یکی از گناهان کبیره قلبی، حب دنیا و اخلاص نسبت به آن و ترجیح آن بر آخرت است. به حقیقت حب دنیا اساس و زیر بنای هر گناه و خطایی است.

البته در اینجا منظور از حب دنیا داشتن ثروت و مال دنیا نیست، بلکه آنچه که خطرناک است عشق و محبت به دنیا و حرص بر دنیا و نعمت ها و زینت های فریبنده آن است. خطر در این است که دنیا بر آخرت ترجیح داده شود. و همین حرص و اخلاص و علاقه شدید به دنیاست که موجب هلاکت و نابودی در دنیا و آخرت می شود. خداوند متعال درباره شان آخرت چنین می فرماید:

فَأَمَّا مَن طَغَىٰ ﴿٣٧﴾ وَآثَرَ‌ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا ﴿٣٨﴾ فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوَىٰ ﴿٣٩﴾ (نازعات/۳۷-۳۹)

اما هر که طغیان کرد و زندگی پست دنیا را برگزید، جایگاه او همان آتش است.

حب مال و جاه

محبت و علاقه به دنیا، در عشق به مال، ثروت،جاه، مقام و احترام، جلوه گر می شود به نحوی که شخص برای رسیدن به آنها چنان آزمند است که بخاطر دسترسی به آنها از اصول و مبادی و ارزش های واقعی خود چشم می پوشد و در چنین حالتی به دین و ایمانش لطمه وارد می شود. البته در این رابطه پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم می فرمایند: مَا ذِئبَانِ جائِعَانِ أُرسِلَا فِی غَنَمٍ بِاُفسَدَ لَهَا مِن حِرص المَرءِ عَلَی المَالِ وَالشَّرَفِ لِدِیِنهِ

هیچ گاه دو گرگ گرسنه که در میان یک گله گوسفند رها شده باشند، فساد و زیانشان برای آن گله بیشتر از فساد و زیان برای دین کسی نیست که بر مال و ثروت و مقام دنیوی حریص باشد.

یکی دیگر از گناهان کبیره قلبی یاس و نا امیدی از رحمت خداست و خداوند متعال بر زبان پیامبرش، یعقوب، می فرماید:

وَلَا تَیْأَسُوا مِن رَّ‌وْحِ اللَّـهِ ۖ إِنَّهُ لَا یَیْأَسُ مِن رَّ‌وْحِ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکَافِرُ‌ونَ (یوسف/۸۷)

و از رحمت خدا نومید نباشید، زیرا جز گروه کافران کسی از رحمت خدا نومید نمی شود.

باز خداوند متعال از زبان خلیل خود، ابراهیم می فرماید:

قَالَ وَمَن یَقْنَطُ مِن رَّ‌حْمَهِ رَ‌بِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ (حجر:۵۶)

گفت: جز گمراهان چه کسی است که از رحمت پروردگارش نومید گردد؟

از جمله گناهان کبیره قلبی ایمن بودن از عذاب خداست و می فرماید:

أَفَأَمِنُوا مَکْرَ‌ اللَّـهِ ۚ فَلَا یَأْمَنُ مَکْرَ‌ اللَّـهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخَاسِرُ‌ونَ (اعراف:۹۹)

آیا آنان از چاره نهایی و مجازات ناگهانی ایمن و غافل شده اند؟ در حالی که جز زیانکاران از چاره نهایی و مجازات ناگهانی ایمن و غافل نخواهند شد.

یکی دیگر از گناهان قلبی علاقه به اشاعه فحشاء در جامعه مسلمانان است. خداوند متعال در این باره می فرماید :

إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَ‌هِ(نور:۱۹)

کسانی که دوست دارند فحشاء و زشتکاری در میان مسلمانان شیوع پیدا کند برای آنان در این دنیا و آخرت عذابی پر درد خواهد بود.

اینها بعضی از گناهان کبیره هلاک کننده و مخصوص به قلب بودند که اکثر مردم از آن غافل هستند و بیشتر اهتمام خود را متوجه اعمال ظاهری می کنند، همین گناهان قلبی هستند که امام غزالی آنها را مهلک نامیده است و یک چهارم از کتاب دایره المعارف خود ( احیاء علوم الدین ) را به بیان آنها اختصاص داده است.

برگرفته از کتاب: اولویتهای دینی در پرتوی قرآن و سنت

منبع : سایت تابش