شرح مختصر حدیث: احْفَظِ اللَّهَ یَحْفَظْکَ ۳

نویسنده : مبین نادری

اصل ۶ : تَعَرَّفْ إِلَى اللَّهِ فی الرَّخَاءِ یعرِفْکَ فی الشِّدهِ 
داستان حضرت یونس را به یاد بیاورید آنجا که می فرماید: « فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِینَ (۱۴۳) لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ (۱۴۴)»(صافات) : ‏اگر او قبلاً از زمره پرستشگران نمی‌بود(۱۴۳)  در شکم ماهی تا روز رستاخیز می‌ماند .(۱۴۴)
و حالا داستان فرعون آنجا که در آستانه غرق شدن اعلام کرد:« آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِهَ إِلاَّ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِینَ : ایمان دارم که خدائی وجود ندارد مگر آن خدائی که بنی‌اسرائیل بدو ایمان آورده‌اند و من از زمره فرمانبرداران ( و مطیعان فرمان یزدان ) هستم .» (90/یونس)  و فرشته قبض روح به او جواب داد:« آلآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ : ‏آیا اکنون ( که مرگت فرا رسیده است و توبه پذیرفتنی نیست ، از کرده خود پشیمانی و روی به خدای می‌داری‌ ؟ ) و حال آن که قبلاً سرکشی می‌کردی و از زمره تباهکاران بودی .‏»(یونس/۹۱)

دلیل رهایی حضرت یونس(ع) از شکم ماهی (دوران سختی)، ذکر خدا در دوران آسایش و راحتی و عدم رهایی فرعون در زمان بلا و مصیبت، به حق نشناختن خداوند و یاد نکردن او در زمان آسایش و زندگی روزمره بود.

در واقع یاد کردن خدا در سختی یک امر طبیعی و یک سنت الهی است و آنچه که اهمیت دارد ذکر خدا با اختیار و انتخاب است که آن هم عمدتا در دوران آسایش تحقق می یابد. در تایید این سخن « مثال کشتی » را می توان مورد توجه قرار داد که در چند سوره قرآن کریم ( یونس/۲۲ و ۲۳، عنکبوت/۶۵، لقمان/۳۲ ) آورده شده است:

« هُوَ الَّذِی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا کُنتُمْ فِی الْفُلْکِ وَجَرَیْنَ بِهِم بِرِیحٍ طَیِّبَهٍ وَفَرِحُواْ بِهَا جَاءتْهَا رِیحٌ عَاصِفٌ وَجَاءهُمُ الْمَوْجُ مِن کُلِّ مَکَانٍ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِیطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنجَیْتَنَا مِنْ هَذِهِ لَنَکُونَنِّ مِنَ الشَّاکِرِینَ : ‏او است که شما را در خشکی و دریا راه می‌برد ( و امکان سیر و حرکت در قاره‌ها و آبها را برای شما میسّر می‌کند ) . چه بسا هنگامی که در کشتیها قرار می‌گیرید و کشتیها با باد موافق سرنشینان را ( آرام آرام به سوی مقصد ) حرکت می‌دهند ، و سرنشینان بدان شادمان می‌گردند ، به ناگاه باد سختی وزیدن می‌گیرد و از هر سو موج به سویشان میدود و می‌پندارند که ( توسّط مرگ از هر سو ) احاطه شده‌اند ( و راه گریزی نیست . در این وقت ) خدا را به فریاد می‌خوانند و طاعت و عبادت و فرمانبرداری و دین را تنها از آن او می‌دانند ( چرا که همه‌کس و همه‌چیز را بسی ضعیف‌تر و ناتوانتر از آن می‌بینند که کاری از دست آنان برآید و از این ورطه رستگارشان نماید . بدین هنگام عهد می‌کنند که ) اگر ما را از این حال برهانی ، از زمره سپاسگزاران خواهیم بود ( و دیگر به کسی و چیزی جز تو روی نمی‌آوریم و هرگز این و آن را به فریاد نمی‌خوانیم و نمی‌پرستیم ) .»(یونس/۲۲)

اصل ۷ : ‏ واعْلَمْ أنّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْر

هر کدام از ما در مسیر زندگیمان کارهایی را پیش رو داریم که برای کسب موفقیت در آنها، چند ماه و یا چند سال تلاش و کوشش پیوسته را می طلبد و ادامه مسیر مستقیم زندگی بدون عبور از این فراز و نشیب ها تقریبا امکان پذیر نیست. با عبور از هر کدام از این دره ها و قله ها و در واقع رسیدن به پیروزی در هر مرحله، ادامه مسیر آسان تر و طی آن شیرین تر می شود. اما شیرینی پیروزی در هر مرحله را وقتی می توان چشید که تلخی صبر بر دره ها و قله ها را تحمل کرده باشیم. هرچند که برای کسانی که صبر را به خوبی می شناسند، تحمل سختی و تلخی آن نیز شیرین است.

    محمد(ص) که سرتاسر رهش صبر بود        چنین راه بنمود و نصحم نمود

    که نصرت نیابی به طی مسیر                   مگر بر ره صبر، آن نصیر کبیر (نصیر:یاری دهنده)

اصل ۸ : وأَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْب

آنجا را تصور کن که پنجه هایت دیگر تحمل وزنت را ندارند و پاهایت می خواهند استراحت کنند.  به دنبال جای پنجه دیگری می گردی تا خودت را از صخره بالا بکشی ولی قطرات آب سال ها است که مشغول هستند و صخره را صاف کرده اند تا مانع از بالا رفتن تو از صخره شوند و تو هر لحظه منتظری تا در چند ثانیه مسیری را مشاهده کنی که آن را چندین ساعت و با سختی فراوانی طی کرده بودی. اما همان لحظه است که دوستت از بالای صخره دستت را می گیرد و بالا می کشد. همان جا است که این اصل بزرگ را به یاد می آوری که:

هرگاه بلا به اوج خود برسد خدای متعال آن را به گشایش منتهی می سازد.

گشایشی که انتظار آن را نداری.

حضرت علی این درس پیامبر (ص) را به خوبی یاد گرفته که این طور به ما می آموزد:

إشتَدّی أزمَه تَنفَرِجی       قَد آذَنَ لَیلُکِ بِالبَلَجِ

ای دشواری شدت پیدا کن تا به فرج تبدیل شوی / همان گونه که شب تو به صبح روشن تبدیل می شود.

اصل ۹ : وأَنَّ مَعَ الْعُسرِ یُسْراً

این بخش از حدیث آشنا است و آن را در سوره « شرح » دیده ایم. خدای متعال در این سوره    « العسر » و « یسراً » را هر کدام دو بار ذکر فرموده است. اما طبق قاعده زبان عرب چنانچه واژه ای مَعرفه به همان حالت مَعرفه تکرار شود، واحد بودن آن واژه مَعرفه را می رساند ولی اگر واژه ای نکره به همان حالت نکره تکرار شود، دال بر متعدد بودن آن نکره می باشد. در این سوره « العسر » دو بار به حالت مَعرفه تکرار شده است و لذا فقط یک عسر(سختی) مطرح است. اما   « یُسر » دو بار به حالت نکره ذکر شده است و این نشان می دهد یسر(آسانی) دو تا است و پیامبر (ص) در حدیثی دیگر می فرماید:« لَن یَغلِبَ عُسرَ یُسرَین : هیچگاه یک عسر (دشواری) بر دو یسر (آسانی) غالب نمی گردد. »(به نقل از اربعین نووی/ امام مالک این حدیث را از آن حضرت عمر(رض) می داند.همین طور حاکم در مستدرک)

پس باید مطمئن باشیم که سختی ها در زندگی دائمی و پابرجا نیستند و این آسانی است که بر سختی غلبه می کند فقط کافی است که چشم ها را خوب باز کنیم تا آسانی ها را حتی در دل سختی ها هم ببینیم. پس باز هم تکرار می کنیم تا ملکه ذهنمان شود که :

واعْلَمْ أنّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْر وأَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْب وأَنَّ مَعَ الْعُسرِ یُسْراً

عالمان و متفکرانی که از قرآن و احادیث پیامبر (ص) بی نصیب هستند، سال ها می کوشند و تجاربشان را پردازش می کنند تا فقط به یکی از این اصول پی ببرند و آنگاه آن را به یک کتاب مفصل تبدیل کنند در حالی که ما همه این اصول را در اختیار داریم و فقط باید آنها را از نو کشف و اجرا کنیم.

من الله التوفیق و علیه التکلان

پایان             

منابع و مراجع:

۱)      شرح اربعین نووی/شیخ الاسلام محی الدین نووی/مترجم: محمود محمودی

۲)      فایل های صوتی شرح اربعین نووی/ دکتر محمود ویسی

۳)      تفسیر نور/ دکتر مصطفی خرم دل

۴)      مختصر تفسیر ابن کثیر/ استاد محمد علی صابونی

۵)      اسماء حسنی/ استاد ناصر سبحانی

۶)      مأثورات/ امام حسن البنا

۷)      فرهنگ عربی فارسی صبا

۸)      کتابخانه شامله