نگاهی به آداب و رسوم محلی اورامانات

منطقه اورامانات که شامل چهار شهرستان جوانرود، روانسر، ثلاث باباجانی و پاوه می شود یکی از مناطق کرد نشین در استان کرمانشاه است که دارای آداب و رسوم خاص خود از قبیل نحوه زندگی، غذاها و خوراک محلی، بازیهای بومی و … می باشد.

با پیشرفت تکنولوژی و به وجود آمدن ابزارهای جدید در زندگی انسان سطح زندگی و فرهنگ زندگی انسان نیز دچار تغییر می شود . که امروزه ما شاهد آن هستیم . که این باعث می شود فرهنگ های گذشته تعدیل شده و فراموش شوند . فرهنگ ها و آداب و رسومی که بسیار غنی بوده و بار معنوی زیادی داشته است. اما آنچه ضرورت دارد آن است که بررسی کنیم چه راهکارهایی را می توانیم بیابیم تا از محو شدن فرهنگ بومی و محلی در عصر حاضر جلوگیری کنیم.

در تعریف‌های فرهنگ عناصری مانند: اعتقادات، هنرها، عادات، وسایل و کالاهای مصرفی و خصوصایت اساسی گروههای انسانی (اجتماعی)، راه و روش زندگی مردم، رفتار فراورده‌های عمل بشری و دستاوردهای  مادی و معنوی به کرّات به چشم می‌خورد.

منطقه اورامانات دارای فرهنگ  و آداب و رسوم زیبایی است که متاسفانه امروز بسیاری از آداب و رسوم گذشته به دست فراموشی سپرده  می شوند در حالیکه امروزه تمامی  صاحبان فرهنگ ، هزینه های گزافی صرف می نمایند تا  فرهنگ خود را از طرق مختلف بر دیگر فرهنگها مسلط نمایند و این خطری است که فرهنگها را تهدید می نماید و وظیفه نسل های آینده آن است که دستاوردهای فرهنگی پیشینیان خود را حفظ کنند و به نسل های آینده خود برسانند و در این راه اولین گام که باید به جِد برداشته شود ، جلوگیری از رسوخ فرهنگ بیگانه در فرهنگ بومی و محلی هر منطقه است و این امر را از طریق آموزش و به کار گیری روش های سازنده و مفید باید پی جویی نمود.

 لباس کردی:

لباس کردی با قدمتی چند هزار ساله و با انعطاف‌پذیری (بخصوص لباس زنان کورد) که می‌تواند در ساختار، شکل و رنگ داشته باشد این امتیاز را دارد که مطابق باورهای شرع مقدس اسلام به گونه‌ای مطلوب و زیبا جلوه کرده و در صورت کار کارشناسی و ارائه الگو های مناسب آن به عنوان لباس روز مورد توجه عموم قرار گیرد و نماینده و معرف فرهنگ مناطق کرد نشین باشد و ویژگی‌ها و امتیازات لباس کردی با توجه به شرایط اقلیمی زیستگاه کردها که از لحاظ وضعیت طبیعی و آب و هوا کوهستانی و معمولا دارای فصول طولانی سرد است تن‌پوشی مناسب و شایسته بوده و می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

مه شکه:

مشک که در زبان محلی "مه شکه" از پوست  بز یا گوسفند تهیه می شود و دو نوع آن یکی برای آب و سرد نگه داشتن آن که به "کنه" معروف است و دیگری که .سیله ای برای تهیه دوغ به روش سنتی دوغ بوده و ماست را به همراه آب در آن ریخته و تکان می‌دهند وبر اثر ضربات وارده دوغ حاصل می‌شود.

نان محلی:

نان محلی را در زبان کردی نان ساجی نامیده می شود که این نان از آرد گندم به همراه مایه خمیر تهیه می شود که آن را روی صفحه ای فلزی موسوم به ساج طبخ می گردد.

آشهای محلی:

منطقه اورامانات دارای چندین نوع اش  از جمله آش رشته، آش دوغ آش کشک و…. ‌استو از سبزیجات، حبوبات و رشته و کشک تشکیل شده و از سیر داغ، پیاز داغ و برخی دیگر از خوراکیها برای تزیین آن استفاده می‌کنند.

کلوچه محلی:

وش دیگر برای درست کردن کلوچه محلی به کار می رود اما اکثرا آرد را در ظرف گودی ریخته و نمک،ه و شکر  و جوش شیرین و شنبلیله را با آرد مخلوط کرده و خمیر تهیه شده را در روغن سرخ می نمایند.

کلانه:

لانه نوعی نان است که در اکثر شهرهای کُردستان و اورامانات(جوانرود-پاوه-روانسر و ثلاث باباجانی)پخته می‌شود. این نان بسیار نازک است و در خمیر آن آرد گندم با سبزیجاتِ خرد شده ی کوهی و محلی شامل تره پیاز و گیاهی کوهی به نام کنی وال (پی وال) مخلوط می‌شود.

 شمشال:

موسیقی کردی با موسیقی های باستانی ایران نسبتی تمام و کمال دارد. در میان انواع بی نظیر موسیقی کردی، "هوره" و "شمشال" از همه قدیمی ترند.

هه‌لپه‌رکی:

این موسیقی به نام "هه ل په رکی" یا "هه ل په رین" شهرت دارد و به معنی حمله کردن است و  این رقص قدمتی بسیار کهن دارد و از روزگار پرستش خدایان در دوران مهرپرستی که در مهرابه ها اجرا می شد، به یادگار مانده است و این رسم دیرینه "هه ل په رکی" عبارت از ریتمهایی اصلی است که به ترتیب با موسیقی محلی یا ساز و دهل و همراهی اجرا کنندگان انجام می شود.

گرز بازی یا "گرزان":

بازیکنان در محوطه بازی حاضر شده و یک دایره به شعاع ۱ الی ۲ متر (بستگی به تعداد بازیکن دارد) رسم می شود. یکی از آنها با شیر و خط به عنوان استاد انتخاب و گرزی را که با نخ و پارچه طناب درست شده است در دست گرفته و بیرون دایره می ایستد و بقیه بازیکنان در داخل دایره مستقر می شوند.

شروع بازی توسط مربی یا یکی از بازیکنان اعلام می گردد، بازیکنی که گرز به دست دارد بایستی از کنار و بیرون دایره به سایرین حمله و آنها را بزند و آنها نیز ضمن سعی در دفاع و گریز از ضربات گرز استاد، حق زدن او را با پا دارند، هر کدام موفق به ضرب استاد شود، گرز را تحویل گرفته و جایش را با او عوض می کند و بازی را به همان طریق و شرایط از نو آغز می کند.

توپ قارین یا "توپ قار ":

توپ قارین“ یکى از بازى‌هاى پرتحرک و جالب‌توجه استان کردستان است، این بازى میدانى بوده و به‌صورت گروهى بین دو تیم با نفرات مساوى انجام مى‌شود، محل بازى زمین هموارى است شبیه زمین فوتبال.

وسیله بازى یک قطعه چوب‌دستى به طول ۷۰ تا ۸۰ و قطر ۴ تا ۵ سانتى‌متر و یک عدد توپ لاستیکى به اندازه توپ تنیس (در بیشتر موارد در منطقه این توپ را با نخ و پارچه درست مى‌کنند). تعداد بازیکنان هر تیم معمولاً از ۵ نفر به بالا است.

طناب کشی:

طناب کشی نیز یکی از بازیهایی است که از جایگاه خاصی در منطقه اورامانات برخوردار بوده و یک نوع قدرت نمایی محسوب می شده است.

جوراب بازی:

بازی محلی جوراب بازی نیزکه یکی از بازیهای پر طرفدار  در میان خانواده ها بوده است و  یکی از بازی‌های محلی مناطق کردنشین است که‌ هدف آن تقویت قدرت تصمیم گیری، ایجاد روحیه همکاری و درک اهمیت مشورت است. این بازی عمدتا در مناطق روستایی و با استفاده از ‎ 10لنگه جوراب بزرگ و یک تیله و یا هر چیز گوی مانندی شبیه به آن برگزار میشده است و رونق بخش شب نشینیها بخصوص در شبهای سر فصل زمستان در مناطق کردنشین بوده است.