گازگرفتگی؛ قاتل خاموش این روزها

مسمومیت با مونوکسید کربن زمانی رخ می‌دهد که غلظت آن در خون زیاد می‌شود. وقتی مونوکسید کربن زیادی در هواست، بدن شما اکسیژن موجود در گلبول‌های قرمز خونتان را با مونوکسید کربن جایگزین می‌نماید و این اتفاق می‌تواند منجر به آسیب‌های بسیار جدی به بافت‌های بدن و یا حتی مرگ شود.

سازمان پزشکی قانونی کشور اعلام کرده است که، در نیمه اول امسال (۱۳۹۸)، ۲۲۳ نفر بر اثر مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن در کشور جان خود را از دست داده‌اند که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ۱۴.۹ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد تلفات مسمومیت با گاز مربوط به نیمه دوم هر سال است.

مونوکسید کربن گازی بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌مزه است که از سوختن بنزین، چوب، پروپان، زغال چوب یا سایر سوخت‌ها تولید می‌شود. دستگاه‌ها و موتورهایی که به خوبی کار نمی‌کنند (احتراق ناقص دارند)، خصوصاً در فضای سرپوشیده یا بسته می‌توانند باعث شوند تجمع و غلظت مونوکسید کربن به سطح خطرناکی برسد.
 

علائم مسمومیت با مونوکسید کربن

علائم و نشانه‌های مسمومیت با مونوکسید کربن که ممکن است با سرماخوردگی اشتباه شود، شامل موارد زیر می‌شود:
– سردرد مبهم
– ضعف
– سرگیجه
– حالت تهوع و استفراغ
– تنگی نفس
– تاری دید
– گیجی و خواب‌آلودگی
– از دست دادن هوشیاری
مسمومیت با گاز مونوکسید کربن می‌تواند به‌ویژه برای افرادی که در خواب هستند خطرناک باشد. فرد ممکن است پیش از اینکه حتی کسی تشخیص دهد او مشکلی دارد در اثر آسیب مغزی غیرقابل جبران از بین برود.
 

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

علائم هشداردهنده‌ی مسمومیت با مونوکسید کربن می‌تواند نامحسوس باشد؛ اما این عارضه خطر مرگ به همراه داشته و نیازمند اقدام اورژانسی است. پس هرگاه احساس کردید خودتان یا شخص دیگری با گاز CO مسموم شده‌اید خیلی سریع وارد هوای تازه شوید و به دنبال اقدام فوری پزشکی باشید.

علل مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

مسمومیت با مونوکسید کربن به دلیل استنشاق دود ناشی از اشتعال روی می‌دهد. وقتی مونوکسید کربن زیادی در هوا وجود دارد و شما آن را تنفس می‌کنید، بدنتان اکسیژن موجود در گلبول‌های قرمز خونتان را با مونوکسید کربن جایگزین می‌کند. این جایگزینی که به دلیل تمایل بسیار بیشتر مونوکسید کربن به هموگلوبین نسبت به اکسیژن به هموگلوبین است، جلوی رسیدن اکسیژن به بافت‌ها و اندام‌هایتان را می‌گیرد.
دستگاه‌ها و موتورهایی که سوخت می‌سوزانند، گاز مونوکسیدکربن تولید می‌کنند. مقدار مونوکسید کربن تولید شده توسط این منابع معمولاً نگران‌کننده نیست؛ اما اگر این دستگاه‌ها در فضاهای بسته یا نسبتاً بسته قرار داشته باشند (مثلاً پخت و پز با ذغال در فضای بسته)، تجمع مونوکسید کربن می‌تواند به سطح بسیار خطرناکی برسد.
استنشاق دود یک آتش نیز می‌تواند سبب مسمومیت با گاز مونوکسید کربن شود.
 

ریسک فاکتورها

قرار گرفتن در معرض گاز مونوکسید کربن می‌تواند برای گروه‌های زیر بسیار خطرناک باشد:
. جنین: گلبول‌های قرمز جنین، بسیار راحت‌تر از گلبول‌های قرمز یک فرد بزرگسال می‌تواند مونوکسید کربن جذب کند. به همین دلیل جنینی که هنوز به دنیا نیامده بیشتر در معرض آسیب ناشی از مسمومیت با مونوکسید کربن است.
. کودکان: بچه‌ها نسبت به افراد بزرگسال، تندتر نفس می‌کشند و همین می‌تواند باعث شود بیشتر مستعد مسمومیت با گاز مونوکسید کربن باشند.
. سالمندان: افراد سالمندی که در معرض مسمومیت با مونوکسید کربن قرار می‌گیرند بیشتر احتمال دارد دچار آسیب مغزی شوند.
. افرادی که دچار بیماری‌های قلبی مزمن هستند.
. افرادی که سابقه‌ی کم‌خونی و مشکلات تنفسی دارند نیز بیشتر ممکن است به دلیل قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن، مسموم شوند.
. کسانی که مسمومیت با گاز مونوکسید کربن در آن‌ها منجر به از دست دادن هوشیاری می‌شود: از دست دادن هوشیاری نشان‌دهنده‌ی آسیب جدی‌تر است.
 

عوارض مسمومیت با مونوکسید کربن

بسته به میزان و طول مدت قرار گرفتن در معرض مونوکسید کربن، مسمومیت با این گاز می‌تواند سبب عوارض زیر شود:
– آسیب دائمی به مغز
– آسیب به قلب و احتمالا منجر شدن به مشکلات خطرناک قلبی
– مرگ جنین یا سقط جنین
– مرگ
 

پیشگیری از مسمومیت با مونوکسید کربن

شما با رعایت چند نکته‌ی ساده می‌توانید از مسمومیت با مونوکسید کربن پیشگیری کنید:
– نشانگر مونوکسید کربن نصب کنید. یک نشانگر مونوکسید کربن نزدیک به اتاق خواب قرار دهید و دست‌کم دو بار در سال باتری‌های آن را چک کنید. اگر آلارم این نشانگر به صدا درآمد، خانه را ترک کرده و با آتش نشانی تماس بگیرید.
– پیش از استارت زدن اتومبیل، درب پارکینگ را باز کنید. هرگز در فضای بسته، اتومبیل را روشن نگذارید.
– از اجاق گاز یا فرهای گازی با احتیاط و طبق دستورالعمل آن استفاده کنید. از وسایل گرمایشی گازسوز فقط زمانی استفاده کنید که کسی بیدار است و می‌تواند آن را کنترل کند، ضمناً در یا پنجره‌ها را باز بگذارید تا هوای تازه به داخل جریان داشته باشد.
– دستگاه گازسوزتان را به تهویه‌ای کاملاً مناسب مجهز کنید. این دستگاه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
. اجاق گاز
. تنور گازی
. گریل‌های زغالی
. خوراک‌پزهای گازی
. آب‌گرم‌کن
. پکیج
. ژنراتورهای قابل حمل
. شومینه
. فر زغالی
. فر گازی
. موتور اتومبیل و …
– شومینه و بخاری را همیشه چک کنید تا اگر نیاز به تعمیر دارد این کار را انجام دهید.
– دودکش‌ها را به طور مرتب چک کنید تا مسدود نشده باشند.
– هر وسیله باید برای خودش یک دودکش مجزا داشته باشد. 
– هنگام استفاده از حلّال‌ها در فضای بسته احتیاط کنید. متیلن کلراید حلّالی است که معمولاً در رنگ و لکه‌بَر رنگ وجود دارد و در صورت استنشاق می‌تواند به مونوکسید کربن تجزیه شود. قرار گرفتن در معرض متیلن کلراید می‌تواند سبب مسمومیت با مونوکسید کربن شود. وقتی در خانه با حلّال‌ها کار می‌کنید، حتماً درها و پنجره‌ها را باز بگذارید یا در محیطی از آن‌ها استفاده کنید که کاملاً تهویه شود.

درمان

کسی که احتمال می‌رود دچار مسمومیت با مونوکسید کربن شده است، باید فوراً به هوای باز برده شده و تحت مراقبت‌های اورژانسی پزشکی قرار بگیرد.
در بیمارستان هم معمولا با استفاده از ماسک اکسیژن خالص و یا محفظه‌ی اکسیژن با فشار بالا کمک می‌کنند تا اکسیژن جایگزین مونوکسیدکربن موجود در خون بافت‌ها و اندام‌ها شود.