سخت‌سالی

 اگر بخواهیم به خلاصه‌ترین شکل ممکن چشم‌اندازی از سال نو ترسیم کنیم می‌توان از واژه سخت‌سالی استفاده کرد. سالی سخت‌تر که نوع مواجهه معمولی و متداول با آن نه می‌تواند منطقی باشد و نه کتمان کردن سخت بودن و شدن شرایط در سال پیشِ رو کمکی به حل بحران‌های امروز و فردا خواهد کرد اما چرا سال ۱۳۹۸ یکی از سخت‌ترین سال‌ها خواهد بود:

۱. با توجه به تحریم نفتی مجموع درآمدهای دولت از نفت و مالیات در خوشبینانه‌ترین حالت تنها برای پرداخت حقوق و یارانه‌ها کفایت می‌کند. چنین اتفاقی اگر در هر جایی از دنیا رخ داده بود آژیر خطر بحران اقتصادی به صدا در می‌آمد اما مسئولانِ ما آنقدر به کتمان واقعیات تلخ خو کرده‌اند که شاید درصد قابل توجهی از مردم هنوز از این واقعیت اطلاع کافی را نداشته باشند. نبود عزم جدی برای پایان دادن به معافیت‌های مالیاتی بی اساس برای برخی هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی که وابسته به نهادهای قدرت هستند، ناتوانی دولت در کوچک‌سازی خود و چشم‌اندازی کاملا منفی در خصوص موضوع تحریم‌های نفتی سبب آن می‌شود که نتوان امید چندانی برای متناسب شدن سطح درآمد و هزینه دولت در سال آینده داشت.

۲. فشارهای ایالات متحده در سال آینده از دو وجه افزایش پیدا خواهد کرد. وجه نخست به موضوع تحریم‌ها بازمی‌گردد. به نظر می‌آید که اندک اندک به پایان معافیت‌های تحریمی نزدیک می‌شویم و احتمال کاهش شدید صادرات نفت ایران در سال آینده بسیار است. از طرف دیگر نوع مواجهه تصمیم‌گیران نظام سیاسی ایران با رخدادها و بحران‌های منطقه کمترین امید برای استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های دیپلماتیک مرتبط با این موضوع را از میان برده است.‌ترکیب این دو، شرایطی را پدید خواهد آورد که اولا تحریم‌ها بر تنگنا و فشارهای اقتصادی بیفزاید و ثانیا عدم کنشگری به موقع و صحیح در بحران‌های منطقه‌ای فشارهای سیاسی را پدید آورده و سبب انزوای بیشتر از قبل کشورمان حتی در میان همسایگان خود شود.

۳. با وجود آنکه انتخابات مجلس در آخرین ماه سال آینده برگزار می‌شود اما با توجه به تجارب گذشته به سادگی می‌توان پیش‌بینی کرد که از ابتدای سال تا روز انتخابات شاهد جوّی انتخاباتی حداقل در میان سیاسیون خواهیم بود. این مسئله از دو جهت نگران‌کننده است؛ نخست آن که سال پایانی مجلس یا دولت که به انتخابات منتهی می‌شود سال اقدامات پوپولیستی است که تنها و تنها به قصد کسب رای انجام می‌شود. چنین اقداماتی حتی در شرایط عادی نیز سبب بروز مشکلات و بحران‌هایی بی شمار در اقتصاد ایران شده و می‌شود چه رسد به وضعیت امروز که شاهد در هم آمیختگی بحران‌ها نیز هستیم. از طرف دیگر جوّ انتخاباتی سبب غلبه رقابت‌های جناحی و تنش سیاسی بر اجماع ملی برای عبور از بحران‌های اقتصادی و سیاسی نیز خواهد شد. از همین‌رو به نظر می‌آید انتخابات مجلس در سال ۱۳۹۸ بیشتر از آنکه سبب نشاط سیاسی شود به تخریب هر چه بیشتر اقتصادی و سیاسی منجر خواهد شد.

۴. به پایان آمدن سازوکار برجام در سال ۱۳۹۸ یکی از پیش‌بینی‌هایی است که برخی از تحلیلگران آن را مطرح کرده‌اند. با وجود آنکه اتحادیه اروپا به دلایل امنیتی و اقتصادی عزمی جدی برای حفظ توافق هسته‌ای دارد و حتی در این موضوع ابایی از مقابله سیاسی با ایالات متحده هم نداشته است اما واکنش‌های مقامات ایرانی به گونه‌ای است که ظاهرا با نوعی بی تصمیمی و یا سردرگمی در این موضوع روبرو هستیم. آنان از یک سو بر اهمیت حفظ برجام تاکید دارند و از طرف دیگر اقدامات سیاسی و اقتصادی لازم برای اجرایی شدن اینستکس را به کُندی انجام می‌دهند. به واقع مشخص نیست که متر و معیار تصمیم مقامات ایرانی نسبت به برجام چیست و با چه رویکردی درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود.

۵. اختلافات داخلی در دو وجه ساختاری و اجتماعی. ما از یک سو با اختلافاتی روبرو خواهیم بود که به دلیل نوع ساختار تصمیم‌گیری در کشور است. استعفای ظریف قله نمایان کوه یخ این نوع از اختلافات بود. به نظر می‌آید این اختلافات در سال بعد افزایش چشمگیری خواهد داشت. به دلایل گوناگون از جمله فضای انتخاباتی، مشکلات اقتصادی، قدرت گرفتن بیش از پیش رقبای دولت مستقر در نهادهای غیر انتخاباتی و… اما مهم‌تر از این نوع اختلافات ساختاری، تنش‌ها و اختلافات اجتماعی است که در سطح متن جامعه رخ می‌دهد. این اختلافات که نمونه‌هایی از آن را در اعتراضات خیابانی سال۹۶ و تا حدود کمتری در سال۹۷ شاهد بودیم می‌تواند سبب سخت‌تر شدن شرایط شود. راه مواجهه با آن اگر همچون گذشته باشد نمی‌توان امیدی به عدم تشدید و یا تکرار آن داشت.