راه رفتن

نویسنده: ویدا حسنی
راه رفتن به عنوان یک فعالیت عضلانی مستمر در شکل گیری وضعیت بدنی افراد، به ویژه کودکان و نوجوانان، تاثیر فراوانی دارد و وضعیت بدنی افراد نیزمی تواند به گونه ای متقابل، نحوه ی راه رفتن آنان را تعیین کند.

راه رفتن که یک وضعیت پویاست و مشخصه های طبیعی و استانداردی دارد، هرچند عواملی مانند: سن، جنس یا عوامل دیگری می تواند در هریک ازمشخصه های راه رفتن طبیعی، تغییراتی ایجاد و ذکر یک وضعیت شاخص ثابت را اندکی مشکل کند.

تعریف راه رفتن:به حرکت انتقالی و پیشرونده کل بدن که به صورت تدریجی، ریتمیک، موزون و تکراری  صورت می گیرد.

نحوه صحیح راه رفتن:

۱- سر را بالا نگاه داشته و با چشمهایتان مستقیم به جلو نگاه کنید؛
۲- شانه های خود را در یک راستا با مابقی بدنتان حفظ کنید؛
۳- حرکت طبیعی بازوها هنگام راه رفتن را مختل نکنید؛
۴- پاها را در یک راستا و موازی هم قرار داده و به اطراف منحرف نکنید.

مراحل راه رفتن :

راه رفتن شامل دو مرحله ی سکون یا حمایت و نوسان یا تعلیق است.

مرحله سکون:درهنگام راه رفتن به مرحله ای که پا زمین را لمس می کند تا مرحله ای که آن را ترک می کند، مرحله سکون(stance) می گویند.

۱. ضربه پاشنه به زمین؛

۲. تماس کف پا با زمین؛

۳. کف پا کاملا روی زمین قرار می گیرد و وزن بدن به طور کامل روی کف پا قرار دارد؛

۴. بلند شدن پاشنه از زمین؛

۵. جدا شدن انگشت شست از زمین

مرحله ی نوسان:مرحله ای که همان پا در وضعیت تعلیق قرار داشته باشد و تماسی با زمین ندارد مرحله نوسان( swing) گویند. این مرحله خود از چند مرحله به شرح ذیل تشکیل شده است:

۱. سرعت گرفتن اندام- پا به هوا پرتاب می شود: در این مرحله پنجه ی پا تازه از زمین جدا شده و پا به هوا پرتاب شده است و آماده شتاب به جلو می شود؛

۲. به جلو راندن اندام: در این مرحله ،پای در حال نوسان؛ درست در زیر بدن قرار می گیرد.

۳. کاهش یافتن سرعت اندام: لحظه ای که از شتاب پا کاسته شده  و برای سقوط و تماس مجدد با زمین آماده می شود. ۴۰ % راه رفتن مربوط به این مرحله است.

چند نکته مهم در رابطه با راه رفتن:

l       در حین باز شدن پاها ارتفاع فرد کم و مرکز ثقل پایین می آید و در حین قرار گرفتن روی یک پا ارتفاع زیاد و مرکز ثقل نیز ازسطح زمین بیشتر فاصله می گیرد؛

l       در راه رفتن یک حرکت زیگزاگ به راست و چپ وجود دارد؛

l       همان طور که ارتفاع کم و زیاد می شودحرکت سر نیز به میزان کمی موجی شکل است؛

l       در راه رفتن،حین اینکه یک پا را بلند می کنیم مرکز ثقل به سمت دیگر متمایل می گردد؛

l       چرخش لگن هنگام حرکت پای راست به جلو و سمت چپ است و شانه به سمت راست می چرخد؛

l       مرکز چرخش لگن و تنه ستون فقرات است؛

l       هنگام ایستادن روی پای راست سمت چپ لگن به پایین حرکت می کند و حین راه رفتن مرکز ثقل به صورت سینوسی شکل بالا وپایین می آید.

برای شناسایی راه رفتن طبیعی از راه رفتن غیر طبیعی توجه به مشخصات ذیل ضروری است:

سیکل راه رفتن:به اتفاقات مشابه و متوالی در یک اندام گفته می شود؛ یعنی از ضربه یک پاشنه تا پاشنه بعدی همان پا سیکل راه رفتن می گویند.

طول گام: فاصله خطی میان دو اندام را طول گام  گویند؛ به عبارتی دیگر فاصله بین پاشنه یک پا تا پاشنه همان پا در راه رفتن را طول گام می نامند، که این فاصله در مردان به طور متوسط بیشتر از زنان است؛ به طور کلی متوسط طول گام در انسان ۴۰سانتی متر می باشد.

طول قدم: مسافتی که فرد در نیم سیکل طی میکند؛ به عبارتی دیگر فاصله بین پاشنه یک پا تا پاشنه یک پای دیگر در راه رفتن را طول قدم گویند.

خط پیشرفت: مسیر پیشروی در راه رفتن را گویند؛ مچ پا نسبت به خط پیشرفت یک زاویه ۷درجه دارد.

عرض گام:فاصله بین دو پا را بر روی خط پیشرفت عرض گام گویند که به هنگام راه رفتن سریع طول آن کاهش می یابد؛ عرض گام بیشتر موجب کسب تعادل بیشتر است، مانند آنچه کودکان در ابتدای راه رفتن انجام می دهند؛ عرض گام در مردان اندکی کمتر از زنان، اما به طور متوسط ۵-۱۰سانتی متر است.

سرعت گام برداری: به تعداد گام های برداشته شده در دقیقه گویند؛ مطلوب ترین سرعت قدم زدن ۷۰-۱۰۰گام در دقیقه است.

سرعت راه رفتن:به مسافت طی شده در واحد زمان، سرعت راه رفتن گویند.

اختلال در راه رفتن ناشی از چیست؟

۱) ضعف اندام‌ ها:ضعف اندام ناشی از بیماری اعصاب محیطی و یا طناب نخاعی همراه با تحلیل عضلانی و کاهش رفلکس تاندون‌ ها است.
نوع راه رفتن به صورت قدم‌ های بلندی است که با ضربه محکم به زمین می‌ خورد اما ضعف ناشی از بیماری اعصاب مرکزی همراه با سفتی عضلانی، سختی در خم کردن زانو و ران و افزایش رفلکس تاندون ‌ها است و طرز راه رفتن به صورت کشیدن پا روی زمین همراه با سکندری خوردن است.

۲) اشکال در قوس حسی: در اختلال مربوط به قوس حسی، بیمار قادر به تشخیص موقعیت شست پا با چشم بسته نیست و در حالت ایستاده اگر چشمان خود را ببندد، تلو تلو می ‌خورد.
طرز راه رفتن به صورت گذاشتن انگشتان پا به روی زمین و سپس محکم کوباندن پاشنه پا است.

 3) آتاکسی: در آتاکسی یا عدم تعادل مربوط به مخچه، عدم هماهنگی بین حرکات دست و پا‌ها دیده می‌ شود؛ طرز راه رفتن به صورت برداشتن قدم‌ های باز برای حفظ تعادل است.؛ اما بیمار ممکن است تلوتلو بخورد.

۴) احساس گیجی در سر: احساس گیجی در سر به سیستم وستیبولار در بدن مربوط می ‌گردد؛ گوش داخلی و مجاری نیم ‌دایره ای در این امر دخیل هستند و به همین علت عفونت ‌های گوش داخلی هم ممکن است باعث سرگیجه شود؛ عملکرد مناسب سیستم وستبولار جهت تنظیم وضعیت بدنی و تعادل، بسیار مهم و ضروری است. سیستم وستیبولار را می توان به عنوان یک سیستم حسی که نقش مهمی در تنظیم حرکات دارد، در نظر گرفت؛ این سیستم اطلاعات مربوط به وضعیت و حرکت سر و جهت جاذبه را به سیستم اعصاب مرکزی منتقل می کند؛ همچنین در کنترل مرکز ثقل بدن در وضعیت های ایستاده و در حال حرکت موثر می باشد؛ سیستم وستیبولار قادر به کنترل وضعیت سر نسبت به تنه و خط افق نیز می باشد.
بیمار حالت تهوع داشته و احساس عدم تعادل می ‌کند و گاهی به هنگام راه رفتن به سمت ضایعه منحرف می‌ گردد.

۵) اختلال در سیستم اکستراپیرامیدال: بیماری‌ های اکستراپیرامیدال مربوط به مشکلات ایجاد شده در ساقه مغز است؛ مهم‌ ترین بیماری این دسته پارکینسون است و کندی حرکات، لرزش دست و سفتی عضلات، مشخصه این بیماری است.
بیمار قدم ‌های کوتاه برداشته و چون به راحتی به عقب سقوط می‌ کند خود را به جلو متمایل می ‌کند، به هنگام حرکت، دست ‌ها را در اطراف بدن حرکت نداده و از آرنج خم می ‌کند؛ بیمار در شروع حرکت مشکل دارد ولی وقتی حرکت کرد می ‌تواند قدم‌ های تند بردارد.

۶) مشکل در لب پیشانی:بیمار با مشکل لب پیشانی معمولا دچار تغییر در شخصیت نیز می‌ گردد؛ سازگاری ‌اش کم شده و یک گفته را ممکن است چندین بار تکرار کند. شروع راه رفتن سخت بوده و به تناوب می ‌ایستد؛ کنترل ادرار هم ممکن است از دست برود.

چند نرمش برای اینکه صحیح راه برویم :

۱.       بازوان خود را در هنگام راه رفتن کمی حرکت دهید؛  بهتر است ابتدای حرکت ۳۰ ثانیه بر روی  یک پای خود ایستاده و دستها را از ناحیه آرنج با زاویه ۹۰ درجه خم کنید؛ سپس سعی کنید تا تعادل خود را حفظ کنید؛ آنگاه با برداشتن قدمهایتان بازوان را نیز با حرکت هر گام هماهنگ سازید.

۲.       نرمش زانو؛ یک بند را به آرامی به دور مچ پای خود ببندید و انتهای آن را به جایی شبیه پایه صندلی محکم کنید؛ آنگاه زانو را خم کنید تا با ران زاویه ۹۰ درجه را بسازد و برای ۳ ثانیه نگه دارید؛ این حرکت را تا ۱۲ بار تکرار کنید تا عضلات ران و زانو ورزیده شوند.

۳.       بر روی سطحی با عرض نسبتا کم بایستید و سعی کنید تنها با کمک یک پای خود وزن بدنتان را برای ۴۰ ثانیه تحمل کنید؛ دستان خود را به طرفین باز کنید و تنفسی عمیق داشته باشید؛ این کار در حفظ تعادل و داشتن تمرکز بسیار مفید است.

۴.       در حین راه رفتن تمام سطح پای خود را بر روی زمین بگذارید و در زمان برداشتن، ابتدا پاشنه پا را بر داشته، زمانیکه پای شما خم شد و زاویه ای را در حد ۴۵ درجه با سطح افق ایجاد کرد آنگاه انگشتان پا را از روی زمین بر دارید.

۵.       اگر علاقه به دوچرخه سواری نیز دارید؛ رکاب زدن در ورزیده شدن عضلات ران و ساق پا بسیار مفید است.

۶.       در حین راه رفتن نباید هیچ زاویه ای در ستون فقرات شما ایجاد شود؛ انحنا و قوس طبیعی کمر با این زاویه متفاوت است؛ برای جلو گیری از این امر سعی کنید شانه های خود را تا آستانه درد کمی عقب داده و سپس راه بروید.

۷.       برای درست قدم برداشتن خطی فرضی بر روی زمین تصور کنید؛ آنگاه سعی کنید تا گام های خود را در دو طرف این خط راست فرضی بر دارید؛ با این کار گامهای شما عمود و بدون زاویه داخلی و یا خارجی خواهند بود.

منابع:

۱)     «حرکت اصلاحی» -دکتر حسن دانشمندی،دکتر محمد حسین علیزاده،دکتر رضا قراخانلو

۲)     «مفاهیم بنیادی مکانیک ورزش»-امیر سرشین،سردار محمدی،رضا رستمی

۳)     «حرکت شناسی» -دکتر فریدون تند نویس

۴)     «حرکت شناسی پیشرفته ی اوتیز»

۵)     «حرکت اصلاحی ودرمانی»، خداداد لطافت کار،مهدی بخششی هریس،سهراب قربانی

۶)     بکارگیری سخنان دکتر بهروز نیکنام(متخصص مغز و اعصاب)