نویسنده : گونا مهردانش / ارزیابی و تحلیل عوامل موثر در توسعه واقامت گردشگری روستای هدف گردشگری مطالعه موردی؛ (روستای دشه )
گردشگری یا همان توریسم ، امروزه یکی از سریعترین صنایع در حال رشد دنیا و ابزاری برای افزایش درآمد ملی کشورهای جهان به حساب می آید. در این صنعت یکی از جذابترین و شاید جدیدترین آنها ، گردشگری روستایی است که اخیرا مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است.امروزه بسیاری از سیاستگذاران و برنامه ریزان ، گردشگری را به مثابه ابزاری برای ثبات اقتصادی و توسعه برای جوامع روستایی می دانند و بسیاری نیز ، توسعه گردشگری روستایی را در حل مشکلات مناطق روستایی موثر و ضروری می دانند و آن را شرط لازم برای حرکت به سوی عمران و توسعه نواحی قلمداد می کنند.صنعت گردشگری روستایی را باید همانند لبه های تیز یک تیغ بدانیم که اگر صحیح و بر اساس اصول و نظم ،توسعه و گسترش نیابد ، نه تنها به عمران و اصلاح مناطق روستایی کمک نخواهد کرد بلکه اثرات مخرب و جبران ناپذیری را بر بخشهای اجتماعی ، اقتصادی ، طبیعی ، زیست محیطی و… جوامع روستایی و نهایتا کل جامعه برجا خواهد گذاشت.لذا برنامه ریزی و مدیریت صحیح و هماهنگ در زمینه گردشگری روستایی ، مسئولیتی پیچیده می باشد چراکه تنوع در زمینه گردشگری روستایی زیاد است و از طرفی به علت اینکه یک فعالیت غیر رسمی و در عین حال اختیاری است ، مدیریت و تحت نفوذ قرار دادن آن دشوار می باشد. بر این اساس یکی از سوالهای مهم که باید در بحث مدیریت روستایی مورد توجه ویژه قرار گیرد این است که : در تدوین ساختار مدیریت روستایی ، تا چه میزان به بخش گردشگری روستایی و اکوتوریسم توجه شده است ؟ چگونه می توان از این صنعت به عنوان ابزار کارآمد مدیریتی در جهت توسعه روستایی استفاده نمود؟همچنین ارتباط دو سویه بین این دو بخش ، به خوبی لزوم توجه و اهمیت به صنعت گردشگری را در ساختار مدیریت روستایی می رساند چراکه با توسعه گردشگری روستایی ، مدیریت روستا می تواند منبع مالی قابل توجهی را برای اجرای برنامه های خود ایجاد نماید و از طرف دیگر با مدیریت صحیح در روستا می توان توسعه و گسترش گردشگری را به طور اصولی هدایت نمائیم.هدف از تدوین وتهیه این مقاله ، شناسایی و تعیین جایگاه بخش گردشگری روستایی در مدیریت کلان و منطقه ای روستایی می باشد. همچنین عوامل و عناصری که در توسعه و گسترش این صنعت در ساختار مدیریت روستایی موثر هستند ، شناسایی و مورد تحلیل قرار می گیرند.در تدوین این مقاله از روش کتابخانه ای ، بررسی منابع ، اسناد و… استفاده شده است
.کلید واژگان: اقامت روستا ، برنامه ریزی روستا، ، گردشگر هدف گردشگری روستا،روستای دشه
۱-۱ مقدمه
مقدمه
پس از انقلاب صنعتی، با اختراع وسایل نقلیه سریع‌السیر، توسعه و بهبود وسایل ارتباطی بین کشورهای جهان، کوتاه شدن زمان سفر، ایجاد تسهیلاتی که از جهات مختلف برای مسافرت در اکناف جهان فراهم آمده بود و افزایش نسبی درآمدهای ناشی از رشد اقتصادی کشورها، تحولات شگرفی در زمینه سیاحت و جهانگردی صورت گرفت (دخیلی کهنموئی، ۱۳۸۲). بنابراین امروزه گردشگری گستره¬ای جهانی یافته است و پدیده¬ای برآمده از توسعه همه جانبه نوآوری¬های فناوری در دوران نوین به شمار می رود. درحال حاضر صنعت گردشگری بزرگترین صنعت خدماتی است و رشد آن تغییرات اجتماعی و اقتصادی شدیدی را به دنبال داشته است ( سلیمانی، ۱۳۸۶). توسعه صنعت گردشگری برای کشورهای که اقتصاد تک محصولی (نفت)، اهمیت فراوانی دارد و توجه به این صنعت به عنوان پدیده ای نو در زندگی ماشینی قرن بیست و یکم کاملا محسوس است (Butler, 2000). به طوری که امروزه جهانگردی در سطوح بین‌المللی توسعه فراوان یافته و یکی از ارکان مهم اقتصادی کشورهای جهان را تشکیل می‌دهد. این صنعت در مدت زمان کوتاهی توانسته است اقلام بزرگی از مبادلات بین‌المللی را به خود اختصاص دهد. امروزه جهانگردی علاوه بر جنبه های فرهنگی، به عنوان یک از فعالیتهای سودآور اقتصادی و اجتماعی نیز مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته و پایه های اقتصادی برخی از کشورها بر این صنعت استوار گردیده است (غضنفر پور و کمانداری، ۱۳۹۳)، اما جایگاه گردشگری در کشور ایران با توجه به در اختیار داشتن منابع طبیعی و انسانی فراوان در سطح جهان جزو پنج کشوری است که از بیشترین تنوع محیطی و جغرافیایی برخوردار بوده، و یکی از ذخیره¬گاه¬های مهم زیستی به شمار می-رود بررسی در خصوص وضعیت صنعت گردشگری کشور ایران حاکی از آن است که به لحاظ سهم بخش گردشگری از تولید ناخالص داخلی، کشور ایران در میان ۱۷۴ کشور جهان رتبه ۸۶ و در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس جایگاه سوم را پس از بحرین و قطر به خود اختصاص داده و نیز در زمینه سرمایه گذاری در صنعت گردشگری، کشور ایران در میان ۱۷۴ کشور جهان رتبه ۱۷۲ و در میان کشورهای خاورمیانه در رتبه آخر قرار گرفته است. همچنین به لحاظ ارزش صنعت گردشگری در سال (۲۰۰۵) کشور ایران در میان ۱۷۴ کشور جهان رتبه ۴۳ را کسب کرده است (غلامرضایی و همکاران، ۱۳۹۱). مطابق با سند چشم انداز بیست ساله، کشور ایران می‌بایست در کلیه زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سطح منطقه، رتبه اول را کسب نماید که دست‌یابی به ۵/۱ درصد کل گردشگر و ۲ درصد کل درآمد گردشگری جهان از اهداف سند چشم انداز بیست ساله تلقی میشود. بی تردید یکی از عوامل کلیدی دست‌یابی به این امر همانا ارتقای کارایی و بهره‌روی در صنعت گردشگری است (کاظمی، ۱۳۸۵).
بنابراین گردشگری را می توان صنعت سفید نام نهاد، زیرا برخلاف اغلب صنایع تولیدی بدون آلوده سازی محیط زیست انسانی، زمینه ساز دوستی و تفاهم بین ملت هاست و صلح و صفا را برای مردم به ارمغان می آورد توجه به مقوله ی گردشگری زمانی مهم تر جلوه می کند که بر اساس آمارهای موجود، صنعت گردشگری امروزه دومین منبع درآمد کشورهای درحال توسعه به حساب می آید و راهبردی است برای افزایش درآمد و فقرزدایی این کشورها و بر اساس تا سال (WTO) پیش بینی سازمان جهانگردی جهانی۲۰۲۰ بیش از ۵۳ درصد از اشتغال جهان مربوط به صنعت گردشگری خواهد بود (امان پور و همکاران، ۱۳۹۵).از آنجا که گردشگری صنعتی پاک و یکی از صنایع مهم در دنیا است، بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که صنعت گردشگری، پس از صنایع نفت و خودروسازی در ردیف صنایع مهم جهان قرار گرفته است (امیر حاجلو و همکاران، ۱۳۹۲).امروزه صنعت گردشگری به عنوان صنعتی نوپا دارای ویژگی های بارز و منحصر به فرد،بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی و تولید کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه را به خود اختصاص داده است و عامل مهمی برای توسعه اقتصادی به حساب می آید (طیبی و همکاران، ۱۳۸۷). یکی از ویژگی های مهم صنعت گردشگری مصرف درآمدهای حاصل از منافع گردشگری در همان مناطق است. بنابراین، گردشگری وسیله ای برای انتقال منابع عظیم درآمدی گردشگران به مناطق مقصد وگردش پذیراست (بیشویی،۱۳۹۰).گردشگری همچنین موجب رشد تولیدات صنایع دستی و صنعتی می شود و این باعث حفظ آثار فرهنگی ومحلی، مردمان بومی محلی منطقه مربوطه می شود (امیر حاجلو و همکاران، ۱۳۹۲).
رشد جمعیت و افزایش جمعیت جوان کشور در چند ده اخیر لزوم توجه به راهکارهای جدید برای ایجاد اشتغال را نمایان می سازد .بهره گیری از توان گونا گون گردشگری کشور در راستای ایجاد درآمد پایدار و اشتغال را می توان یکی از همین راهکارها دانست .با توجه به موقعیت منطقه اورامانات از لحاظ سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در استان کرمانشاه ،جمعیت این منطقه از رشدی نسبتا بالا برخوردار شده است، رشدی که تاثیر گذاری بر کل ساختار جمعیتی منطقه ،جمعیتی جوان به بار تکفلی و تحصیلات عالی بالا را پدید آورده است . بنا براین ،به ویژه با توجه به همین جمعیت جوان،و فرهنگ غنی جاذبه های طبیعی از گردشگر به مثابه راهکار اشتغال زایی سود جست .بر همین اساس ،در این مقاله ،با در نظر گرفتن ساختار جمعیتی و افزایش ورود گردشگران به منطقه اورامانات روستای دشه ،به بررسی گروهای عمده شغلی و میزان اشتغال ایجاد شده از گردشگری در این روستا پرداخت و در پایان نتیجه گیری لازم به عمل آمده است . روش اصلی پژوهش تجزیه تحلیل آمار اطلاعات موجود با هدف مورد مطالعه بوده است .
تعریف گردشگری
در زمینه صنعت گردشگری تعاریف متعددی ارائه شده است که در اینجا به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم: واژه توریسم (توریسم) معادل فارسی واژه‌ی“Tourism” در زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به صورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه این واژه از اصطلاح “Tornus” یونانی و لاتین گرفته شده، که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند“ISM” به صورت اسم مصدر توریسم و یا توریسم در آمده است (ارمغان،۱۳۸۶). طبق گفته ماتسیون و وال در اوایل دهه ۱۹۸۰، گردشگری عبارت است از: تغییر مکان موقتی افراد به مقاصدی خارج از محل معمول کار یا اقامتشان، فعالیت‌هایی که در طول اقامت افراد در آن مقاصد انجام می‌گیرد و تسهیلاتی که به منظور برآوردن نیازهای آنان فراهم میشود (میسون،۱۳۸۷).
بنابراین با توجه به مطالب گفته شده توریسم برگرفته از کلمه یونانی tourn میباشد و به معنی دور زدن است .تعریفی که توسط سازمان جهانی توریسم (WTO ) در سال ۱۹۹۳ در باره گردشگری ارائه شده است، عبارت از گردش یا سفر توسط گردشگر به اماکنی به جز محل زندگی یا کار به شرطی که بیشتر از یک سال و کمتر از ۴۲ ساعت نباشد و هدف کسب درآمد نباشد است (غلامرضایی و همکاران، ۱۳۹۱).
تعریف گردشگر
گردشگر عبارت است از کسی که مدتی بیش از یک شب و کمتر از یک سال متوالی را باهدفی غیر از کسب درآمد به سرزمینی به جزء اقامتگاه معمول خود سفر می کند) رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۶). توریست برای نخستین بار در سال ۱۸۰۰ میلادی در فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد چاپ شد و به معنای کسی بود که برای تفریح یا آموختن و یا برای رسیدن به اهداف شخصی خود از چندین مکان دیدن می کند)باتی و همکاران، ۲۰۰۸). از دهه ۱۹۷۰ مطالعات مربوط به صنعت توریسم به مفهوم امروزی خود جایگاه خاصی در میان سایر علوم دانشگاهی به وجود آورده است)حیدری چیانه، ۱۳۸۳) و امروزه توریسم یکی از امیدبخش ترین فعالیت های ، است که از آن به عنوان گذرگاه توسعه یاد می شود (خسروی نژاد، ۱۳۸۷).
عناصر مربوط به مقصدگردشگری
در زمینه ی عرضه‌ی گردشگری و عناصر آن محققان بسیاری اظهارنظر نموده اند. پیرس (2001) با دیدگاهی عرضه محورانه، گردشگری را شامل: جاذبه ها، حمل و نقل، اقامتگاه ها، تسهیلات پشتیبانی کننده (مانند دفاتر خدمات سفر، خدمات بانکی، خدمات تفریحی، خرید، بیمه) و زیرساخت ها در نظر مى‌گیرد (ابراهیم زاده و همکاران، ۱۳۹۱). اینسکیپ (۱۹۹۱و ۱۹۹۴) شش عامل: جاذبه ها و فعالیت ها، تأسیسات اقامتی، سایر تسهیلات و خدمات جهانگردی، حمل و نقل، سایر زیرساخت ها و عناصر نهادی را به عنوان عوامل عرضه برشمرده است. این عوامل هر یک دارای اجزا یا عناصری است که به شرح زیر بیان شد ه‌اند:
-جاذبه ها و فعالیت ها: طبیعی، فرهنگی، انواع ویژه، – تأسیسات اقامتی: خانه بوم گردی روستایی،هتل، مهمان پذیر، هتل آپارتمان – سایر تسهیلات و خدمات جهانگردی: عملیات سفر و گردش، تأسیسات پذیرایی – مراکز خرید، بانک‌ها و صرافی ها، تسهیلات و خدمات درمانی و پستی – حمل و نقل: هوایی، جاده ای، ریلی، آبی، – سایر زیرساخت ها: آب، برق، دفع زباله، ارتباطات راه دور، – عناصر نهادی: ساختار سازمانی (بخش دولتی و بخش خصوصی)، قوانین و مقررات مربوط به جهانگردی، برنامه‌ها و سازمان‌های تعلیم و تربیت، سرمایه ی مالی برای توسعه ی جاذبه ها، استراتژی بازاریابی وتبلیغات و هماهنگی تشکیلاتی و تسهیلات سفر (ابراهیم زاده و همکاران، ۱۳۹۱)
۱-۲ بیان مسئله
فعالیت¬های گردشگری یک گزینه¬ی اقتصادی در نظر گرفته می¬شوند تا حمایت مالی و تسهیلات استخدام برای اهالی دهکده را فراهم کنند. گردشگران می¬توانند یک هزینه¬ی اقامت بپردازند یا به جای هزینه اقامت در کارهای دهکده مشارکت کنند. پس می¬توان نتیجه گرفت که گردشگری برای احیای اقتصادی و تحرک نیروی انسانی و کار در مناطق رو به افول روستایی فرصت¬های مناسبی را فراهم می¬کند، زیرا تنها فعالیتی است که می¬تواند در کنار فعالیتهای کشاورزی سنتی و صنایع روستایی که به سرعت در حال از بین رفتن هستند قرار بگیرد و عاملی شود تا روستاییان علاوه بر فعالیتهای روزمره¬ی خود، از منبع درآمد دیگری نیز بهره¬مند شوند. از این¬رو امروزه گردشگری در مناطق روستایی و دورافتاده، اهمیت ویژه¬ای یافته و وسیله¬ای برای رفاه جوامع محلی تلقی می¬شود (قادری؛ ۱۳۸۳: ۱۶).
در حال حاضر منطقه اورامانات در استان کرمانشاه نیز با جاذبه های طبیعی و تاریخی منحصر به فرد ،پذیرایی هزاران مسافری است که سراسر کشور و برخی کشورهای خارجی برای گذراندن اوقات فراغت خود در فصل بهار و تابستان بدین منطقه سفر می کنند (ولدبیگی ،۲:۱۳۸۰) .از انجا بر خلاف امار رسمی مبنی بر ۱۹/۵ در صد نرخ بیکاری در منطقه اورامانات (کلهر ،۱۳۸۳) این منطقه با میانگین ۴۲ درصد (محمدی ،۱۳۸۶) بیشترین نرخ بیکاری در استان را به خود اختصاص داده است، مطالعه توان و ظرفیت های بالقوه توسعه روستای شرایط بهره گیری از آن در بهبود شاخص رفاه اجتماعی از جمله اشتغال و کاهش بیکاری ضروری به نظر می رسد . علی رغم پتانسیلهای روستایی در جذب گردشگر تا کنون از جاذبه های این روستا گسترش گردشگری چندان بهره برداری نشده است ،در حالی که طبق نظریات تجربیات موجود در رابطه گردشگری و کاهش بیکاری و درنتیجه ،کاهش فقر و اشتغال کنار خانواده ،می توان با استفاده از امکانات گردشگری روستا یی،زمینه بهبود این شاخص ها را در روستا فراهم ساخت . همچنیین بررسی رابطه گردشگری روستای و اشتغال در تبین و توجیه سرمایگذاری در این صنعت دارای چنان اهمیتی است که برای حل مشکل بیکاری قرن بیست و یکم ،سازمان بین اللملی کار توسعه صنعت گردشگری را به تمام کشورها توصیه کرده است و سازمان یونسکو از کشورهای خواسته است در بحث اوقات فراغت به مقوله گسترش گردشگری توجه کند .بنابراین ،با توجه به جاذبه های فراوان گردشگری در ایران اعم از میراث فرهنگی ،چشم انداز طبیعی و زیست محیطی گردشگران زیسراسر جهان علاقه زیادی به سفر کردن به کشورمان دارند و از این لحاظ ایران جزو ده کشور برتر دنیا ست(برادران ،۴،۱۳۸۵).چرایی توسعه گردشگری در روستایی دشه دو بعد متفاوت قابل بررسی است.یکی اینکه این روستا وضعیت بیکاری چنان شدید است که جوانان بیشتر به سمت شغل های سخت روی می آورند که سلامتنی انها در خطر است .بخش کشاورزی در این روستا بیشتر باغبانی و شغل آزاد و باعث ورشکستگی بیشتر جوانان شده است .در این روستا توان پتانسیلهای بالا از نظر فرهنگی و طبیعی و تاریخی نیز به چشم می خورد .از این رو با توجه به در صد بیکاری در این روستا و مهاجرت به سمت شهرها با استفاده از امکانات و زیر ساختهای در راستای محرومیت وایجاد اشتغال و درآمد و کاهش فقر در این روستا صورت گیرد . بنابر این هدف از این مقاله حاضر آن است که با بررسی نقش کارکرد گردشگری روستایی وآگاهی فرهنگی به مردمان روستا تکیه بر اشتغال گردشگری مشخص شود :«چه رابطه ای میان گسترش صنعت گردشگری و ایجاد اشتغال در این روستا وجود دارد ؟»؛وآیا توسعه گردشگری در این روستا جذب شاغلان دیگر بخش های اقتصادی (کشاورزی و صنایع دستی )را موجب شده است ؟»
پیشینه پژوهش
هرچند تحقیقاتی اندک در رابطه توسعه گردشگری روستایی و اشتغال در دنیا به ویژه در ایران صورت گرفته ،اما کارهای زیادی در مورد گردشگری انجام شده است بنابراین در پژوهش به اختصار به برخی از این پژوهش ها می پردازیم .مرادنژاد و نظری (۱۳۸۲) ،در پژوهش خود با عنوان «توریسم و توسعه روستایی در ایران»،به بررسی تاثیر توسعه گردشگری بر توسعه روستایی پرداخته و گردشگری را یک عامل اقتصادی عمده و بسیار موثر دانسته اند که در سالهای اخیر ،مورد توجه قرار گرفته است . نتایچ پژوهش نشان می دهد که گردشگری می تواند اثرات گونا گونی بر توسعه داشته باشد ،از جمله :ایجاد مشاغل گوناگون و نیز گستردگی زمینه اشتغال در گردشگری ،به گونه ای همه کارگران ساده بدون مهارت و همچنین ،همه صاحب مهارت های گونا گون می توانند می توانند در این رشته شاغل شوند .مهدوی(۱۳۸۱)،در مطالعه موردی که با استفاده از روش پیمایشی در دهستان لواسان صورت گرفته ،به بررسی این مسئله پرداخته که آبا آیا گسترش گردشگری در نواحی روستایی به لحاظ اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و محیطی به ایجاد توسعه در محیط روستایی انجام شده است یا خیر .نتایج این پژوهش نماینگر رابطه گسترش گردشگری با افزایش اشتغال زنان و جوانان ،جذب نیروی آزاد بخش کشاورزی و افزایش فرصت شغلی در بخش ساختمان سازی است .
شریف زاده ومراد نژادی (۱۳۸۱)،مقاله ای با عنوان «توسعه پایدار و توریسم روستایی »آورده اند که با گسترش گردشگری روستایی،امکان انجام فعالیت های اقتصادی وایجاد مشاغل گوناگون در مناطق روستایی فراهم می شود؛ این فرصت شغلی بیشتر جنبه خدماتی دارند و ممکن است به طور مستقیم یا غیر مستقیم به وجود آیند ،که از آن جمله اند :حمل و نقل ،هتل داری ،خدمالت مشاوره ای وراهنمایی ،سازمان دهی و بازار یابی ،تولیدات صنایع دستی و روستایی .همچنیین ،این پژوهشگران نتیجه می گیرند که یکی از مهم ترین کار کردهای گردشگری روستایی همانا ایجاد فرصت های شغلی جدید در مناطق روستایی است که در نتیجه آن ،با حل معضل بیکاری ،از نرخ مهاجرت جمعیت روستایی به کلان شهرها و گسترش حاشیه نشینی کاسته می شود؛ همچنیین انتقال آرام نیروی بیکار (پنهان یا آشکار) بخش کشاورزی – که باعث کاهش بهره وری در این بخش شده –به سمت بخش های خدماتی صورت می گیرد و ایجاد فرصت شغلی جدید ایجاد می کند .تقوی (۱۳۸۵)نیز در یک مطالعه موردی ،»به بررسی جایگاه صنعت گردشگری در منطقه بلاد شاپور دهدشت پرداخته ودر پژوهش خود ،از روش پیمایشی استفاده کرده است .پژوهشگر به دنبال پاسخ بدین پرسش بوده که گسترش گردشگری چه تاثیری در بهبود وضع امکانات و خدمات زیر بنایی و رفاهی ودر مجمع ،در توسعه منطقه داشته است .یافته های این پژوهش نشان می دهد که با وجود توان های فراوان اقتصادی ،اجتماعی –فرهنگی و کالبدی –محیطی در منطقه مورد مطالعه ،نقش گردشگری در آن منطقه چشمگیر نبوده است .
همچنین ،درتحقیقات خارجی ،لیپر (۱۹۹۹،(Leiperبر این باور است که در بسیاری از کشورها ،مردم گردشگری را صنعتی بسیار بزرگ با فرصت های شغلی فراوان می دانند .چوی(۱۹۹۹،choy)نیز در مقاله با عنوان «کیفیت اشتغال گردشگری»، معتقد است که خاستگاه اصلی حرفه های خدماتی گردشگری مواد غذایی و مشروباتی است که بیشتر مؤسسه ها ،به مشتریان ارائه می شود. البته این مسئله تنها به گردشگری مربوط نمی شود .اساسا با وجود دستمزدها ی مختلف ،سطح رضایت شغلی در مشاغل مربوط به گردشگری خیلی بالا ست؛و کیفیت اشتغا ل گردشگری نیز بهتر از سایر است.
کوکییر و همکارانش (۲۰۰۲،cukier-snow et al)،در یک مطالعه موردی با عنوان «اشتغال غیر رسمی گردشگری :فروشندگان در بالی اندونزی »با استفاده از روش کیفی (مصاحبه) ،بررسی اهمیت اشتغال غیر رسمی گردشگری در دو منطقه بالی اندونزی پرداخته اند .یافته های پژوهش حاکی از آن است که بیشتر فروشندگان را نوجوانان ۱۳تا ۱۹ ساله و جوانان مجرد تشکیل می دهند. البته بحث اصلی این پژوهش چه داخلی و چه خارجی ،به رابطۀ گردشگری و اشتغال باز نمی گردد؛در جریان این پژوهش ،تنها به اهمیت اشتغال در این صنعت و صنعت صنایع دستی و زنده شدن آثار اشاره ای شده است . اما مقالاتی که به بحث اشتغال در صنعت گردشگری پرداخته اند ، در حقیقت ،مطالعاتی عمیق نیستند که درآنها ،نقش گردشگری از تمام زوایا بررسی شده باشد ،بلکه با تجارب کشورهای گردشگر پذیر ،بیشتر به باید و نبایدها و نقاط قوت و ضعف اشتغال گردشگری پرداخته اند .بنابراین ،تفاوت این پژوهش با پژوهشهای پیش گفته ودر حقیقت ،مزیت پژوهش حاضر این است که در مطالعه ای گسترده ،با مراجعه بهآمار و ارقام موجود در منابع مختلف و معتبر (هست ها و نیست ها)،از تمام زوایا به بررسی تاثیر توسعه گردشگری روستای در اشتغال روستا مورد مطالعه پرداخته است .
بسیاری از صاحب نظران درباره نقش گردشگری نظریه های را مطرح کرده اند در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود.
شارپلی در مورد رابطه گردشگری روستایی و اشتغال بر این باور است چون گردشگری روستایی منبعی مهم جدید برای ایجاد درآمد در جوامع روستایی است ،بنابراین :
*در کارهای مرتبط گردشگری ،مانند آماده سازی اتاق برای گردشگران ،تهیه غذا ،خورده فروشی ،حمل نقل و تدارک سرگرمی ها،مشاغل جدید به وجود می آید؛
* از فعالیت های خدماتی موجود مانند سامانه حمل نقل ،مراقبت های پژشکی ،و صنایع و حرفه های سنتی روستایی ،حمایت می شود؛
*فرصت هایی برای فعالیت های چند گانه پدید می آید و بدین ترتیب ،از رکود اقتصادی موقت جلوگیری و از درآمد حمایت می شود؛
*مشاغل جدید و متنوع در مناطق مختلف ایجاد می شوند وبا کاهش هزینه های کشاورزی ،اقتصاد محلی تقویت می شود (شارپلی ،۴۱:۱۳۸۰)
لی در مورد تاثیرات اقتصادی گردشگری می گوید که گردشگری باعث افزایش درآمد ملی تولید خالص ملی می شود .همچنین ،او گردشگری را منبع درآمدی برای دولت می داند و اعتقاد دارد که این صنعت به بهبود خدمات اجتماعی منجر می شود (لی،۵۵،۵۴:۱۳۷۸)
لاندبرگ بر این باور است که مطابق نظر سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل،گردشگری بزرگترین صنعت فعال در جهان است .تولید ناخالص پردشگری مسافرت در ۱۹۹۳تقریبا معادل ۳/۲ تریلیون دلار یا در حدود شش درصد تولید ناخالص ملی در جهان برآورد شده که نماینگر رشدی نزدیک به دو برابر آن است .در سراسر جهان ۱۲۷ میلیون نفر به فعالیت های مرتبط با گردشگری اشتغال دارند واز این رو ،گردشگری از صنایع بزرگ اشتغال زا به شمار می رود ودر ازای هر یک میلیون دلار درآمد تولید شده در این صنعت ۲۰ هزار شغل جدید ایجاد می شود.
به عقیده بسیاری از صاحب نظران ،گردشگری صنعتی کاربر و اشتغال زا است که برای افرادی دارای مهارت های گوناگون ،شغل ایجاد می کندویکی از راه های مؤثر برای غلبه بر مشکل بیکاری است (گی ،۱۳۸۲)(لی، ۱۳۷۸). اما نقش این صنعت در اشتغال زایی بستگی به نحوه محاسبه اشتغال و ماهیت بازارهای کار محلی دارد؛ و اگر گردشگری داخلی در مناطق متعدد پراکنده شده باشد ،موجب باز توزیع درآمد و اشتغال خواهد شد (بول،۱۳۷۹)،که در این مورد سه نوع اشتغال مستقیم ،غیر مستقیم والقایی شناسایی شده است (لی ۱۳۷۸)،(گی،۱۳۸۲؛سازمان جهانگردی ،۱۳۸۰) .یکی از بزرگترین منافع صنعت گردشگری در نواحی روستایی ایجاد درآمد و دستمزد برای افراد شاغل در این صنعت است ،اغلب انها افراد محلی و بومی تشکیل می دهند .
بنابراین اولین تاثیر اقتصادی گردشگری افزایش درآمد فردی و یا عمومی ساکنان بومی است .دیگر تاثیر مثبت گردشگری ایجاد فرصت شغلی جدید و نیز افزایش اشتغال زنان جوان در فعالیت های مرتبط با این صنعت است .به عبارت دیگر ،توسعه گردشگری باعث افزایش نقش زنان و جوانان در جوامع سنتی و دور افتاده می شود(شارپلی ،۱۳۸۰).همچنیین توسعه گردشگری باعث افزایش فرصت شغلی و ارتقای پایگاه اجتماعی زنان و جوانان می شود (باتلر :۱۳۸۱)(در منابع نیست ).بر اساس امار نیز باید اعتراف کرد که دو طبقه «زنان» و«جوانان»از گردشگری سود می برند (لانکوار ،۱۳۸۱).همچنین ممکن است گردشگری شاغلان ئیگر بخش اقتصادی را جذب کند(لی،۱۳۷۸)؛و نوع فعالیت های گردشگری بر اشتغال تاثیر می گذارد ،زیرا برخی از انواع آن کاربرتر به شمار می روند.(لی ،۱۳۷۸)( بول ؛۱۳۷۹)همچنین ،گردشگری موجب اشتغال پاره وقت و فصلی می شود .
۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش
در صنعت گردشگری امروزه توجه به نیاز بازار، تقاضای مشتری و تطبیق آن با قابلیت¬ها و توانمندی¬های هر منطقه بسیار مد نظر قرار گرفته است. این فرآیند مرحله¬ی نخست در تطبیق تقاضا و عرضه¬ی گردشگری می¬باشد تا در گام بعدی با استفاده از اطلاعات حاصل از این بررسی¬ها به ارائه¬ی راهکارهای مناسب جهت ارتقای وضعیت گردشگری به ویژه در مناطق با اهمیت زیستی و با رویکرد مشتری محور به تدوین استانداردها و قوانین توسعه¬ی پایدار گردشگری اقدام گردد (آخوندی و همکاران، ۱۳۹۴). یکی از مناطق خوش آب‌وهوا شهرستان پاوه ، روستای دشه است. این روستا در غرب شهر پاوه واقع شده است و به خاطر دارا بودن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی از شاخص‌ترین روستاهای شهرستان و به عنوان روستای هدف گردشگری انتخاب شده است. وجود بخشی از قلعه دوران مادها به نام قلعه پاسگاه و تپه تله ثبت ملی آن درسال ۱۳۸۴ محدوده¬ی عرفی این روستا اهمیت آن را چند برابر کرده است و هم¬چنین آثار تاریخی با ارزش چون قلعه مراد و چشمه سر تاویران و هانی کوان زیبا و آبشار وه زه نه بن ،و گور دخمه های روستای دشه به اسم تپه ول ،همچنین ارتفاعات، کوها آتشگاه ،هیلاوو ،سه یاسه ر،قله قندی (قله به روژ)کوه‌های مرتفع، ییلاق¬های سر سبز و نیز چشمه‌های پرآب و درختان جنگلی مناطقی چون چشمه جنگلی ییلاق، چشمه گلزار و چشمه¬ی هانی کوان وآبشار وزه نه بن از مهمترین مناطق دیدنی این روستا به شمار می‌آیند
صنایع دستی
. عمده‌ترین صنایع‌دستی روستای دشه، شال‌بافی وجاجیم بافی توسط چند نفر در روستا رواج داشت چو خه را نک ،لباس از جنس پشم بز از گونه مرس، است و درست کردن میخک و اشکال مختلف آن از جمله گردنبند و گیره و آویز میخک و …کاموا بافیگیوه بافی برخی زنان و درست کردن طرح طباس زنانه …
ورزش روستا
در بین ورزش‌های محلی آن کشتی با و هفت سنگ و تیله بازی ،الک ملک،جوراب بازی،هلمه قو،تناب کشی،کیل و برد،و بازی با گردو بهش می گفتند خلان گردو ،وزنه برداری… بوده است اما متاسفانه به فراموشی سپرده شده است.
محصولات روستا
این روستا که به قطب تولید رب انار و انار ساوه در استان کرمانشاه معروف شده است همه‌ساله بیش از چند تن رب انار و و انار بازارهای هدف می‌کند و گردو انجیر و توت ،دوشاب توت و عسل طبیعی روستای هدف گردشگری دشه به دلیل موقعیت استراتژیک و خوب منطقه در مجاورت شهر پاوه که منبعی غنی از جاذبه¬های طبیعی و حیات وحش متنوع جانوری و گیاهی می¬باشد و نزدیکی به محور گلال و نوریاب و بله بزان و هیروه و نجار که یکی ازپر وسعترین روستاهای کشور است و هم¬چنین پتانسیل بالای روستای دشه در بخش کشاورزی و وجود منابع و چشمه¬های فراوان و هم¬چنین وجود بخشی از جنگل¬های ده ره تفی و قولی بلچان در این منطقه، روستایی با پتانسیل بالا به منظور ایجاد تقاضای جدید در بازار گردشگری روستایی محسوب می¬شود. در این روستا با ایجاد و توسعه¬ی گردشگری اکوویلج که مبتنی بر رعایت کردن مسائل زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی است هم به حفاظت هر چه بیشتر کمک خواهد شد و هم باعث توسعه¬ی گردشگری روستایی در این منطقه می¬شود.گردشگری اکوویلج در کنار فعالیت¬های کشاورزی گزینه¬ی مناسبی می¬باشد زیرا به اهمیت توسعه¬ی گردشگری مسئولانه به منظور حفظ بخشی از جنگل¬های و درختان مثمر کوهی که در این منطقه است کمک خواهد کرد و هم¬چنین با ایجاد تقاضای جدید در توسعه¬ی گردشگری این روستا باعث توانمندی اقتصادی اهالی روستا و بالا رفتن مشارکت محلی در حفاظت از منابع طبیعی خدادادی خواهد شد. هدف از پژوهش حاضر این است که به منظور دست¬یابی به اطلاعات دقیق بر اساس ویژگی¬های خاص منطقه مورد مطالعه در مرحله اول اقدام به بررسی شرایط و ویژگی¬های منطقه به منظور ایجاد اکوویلج پرداخته شده سپس به بررسی بخش بازار منطقه از دیدگاه گردشگران منطقه به منظور توسعه¬ی گردشگری اکوویلج پرداخته شود تا با سلایق، ترجیحات و عوامل فردی و اقتصادی موثر بر تقاضا برای توسعه اکوویلج به منظور شناسایی بازار هدف و برنامه¬ریزی و ارائه¬ی پیشنهادات مرتبط با آن انجام شده است.
۱-۴ سوالات پژوهش
۱. تا چه میزان امکان ایجاد توسعه گردشگری مبتنی بر توسعه اقامت گردشگری در روستای دشه وجود دارد؟
۲. مهمترین عوامل موثر بر توسعه گردشگری روستای دشه کدامند؟
۱-۵- فرضیات پژوهش
۱. بنظر می¬رسد امکان ایجاد توسعه گردشگری مبتنی بر توسعه اقامت در روستای دشه وجود دارد.
۲. بنظر می رسد خدمات و تسهیلات مورد نیاز گردشگران مهمترین عوامل موثر بر توسعه گردشگری روستای دشه هستند.
۳. ۱-۵ جامعه و نمونه¬ی آماری پژوهش
جامعه¬ی آماری پژوهش شامل گردشگران روستای دشه و گردشگرانی که در شهر پاوه در فاصله¬ی ۷ کیلومتری از روستا اقامت داشته و این منطقه را برای اقامت انتخاب کرده¬اند می¬باشد. جامعه¬ی آماری پژوهش با توجه به جدول مورگان جامعه¬ی نامحدود می¬باشد که تعداد ۱۰۰ پرسشنامه توزیع گردید که از آن تعداد ۳۲۲ عدد جمع آوری شده
۱-۶-قلمرو پژوهش
۱-۶-۱-قلمرو زمانی پژوهش
پژوهشگر به منظور انتخاب مکان مورد مطالعه و آشنایی اولیه با منطقه ساکن این روستا بوده در سال 1397 به روستای دشه داشته و با موقعیت روستا آشنایی نسبی پیدا کرده و پس از تحقیقات کتابخانه¬ای و مرور پژوهش¬های انجام شده و تهیه¬ی پرسشنامه در ۲۰روز به روستا در خرداد ماه ۱۳۹۷ اقدام به تکمیل مطالعات میدانی و پرسشنامه و بازدید از جاذبه-های منطقه، تعامل با بخشی از اهالی روستا و مصاحبه با رئیس شورای روستای دشه جناب آقای حسن احمدی به عمل آمد و در بازه¬ی زمانی شهریور 1397 تا شهریور مطالعات مربوطه به طول انجامیده است.
۱-۶-۲- قلمرو مکانی پژوهش
قلمرو مکانی تحقیق روستای دشه از توابع شهرستان پاوه بخش مرکزی استان کرمانشاه می¬باشد. منطقه گردشگری دشه با وسعت حدود ۲۴۳۵۸ هکتار از جهت شرق و به جاده¬ی اصلی شهر پاوه و مرز شهرستان، از جهت غربی و به مرز نوسود و سد داریان و هیروه نزدیک می باشد ، از جهت جنوب‌شرقی و شرق به روستای گلال جاده قدیم روستا به شهر پاوه عرفی روستای دشه و چشمه‌سرتاویران با فاصله مرکز روستا واقع شده است. روستای دشه در منطقه اورامانات در استان کرمانشاه و کردستان می باشد از شمال به مریوان .از جنوب به شهرستان جوانرود از غرب به کشور عراق واز شرق به ارتفاعات شاهو مر تبط است نزدیک به شهرستان پاوه می باشدونزدیک به روستای گلال و نوریاب از طرف شرق واز طرف غرب به روستای هیروه و کومره و از طرف جنوب غربی روستای متروکه بلبزان و از طرف جنوب به روستای زردویی نزدیک می باشدبا این حال این روستا قسمت بسیار زیبای از استان قرار گرفته .دشه حدوداًده کیلومتری از پاوه تقریباًصد کیلومتر کرمانشاه فاصله دارد این روستا دارای آب هوای سرد کوهستانی که در بهار و پاییز هوا معتدل ودر تابستان هوا کمی گرم و در زمستان هوا نسبتاًسرد جمعیت بیش از دو هزار ۲۰۰۰نفر وجز روستاهای پاوه می باشد و جود وسعت زیاد و شرایط اقلیمی ونزدیک به شهرستان پاوه و طبیعت بکر چشم هر بیننده را به طرف خود می کشد و طبیعت خدادادی زیبا می توان روستای اورامی زبان نام برد مردمان مهمان نواز روستا که صفا و صمیمت در این مکان وجود دارد اکثر کارها با همکاری مردم انجام شده است از جمله ساختن مسجد و خرید یک آمبولانس به کمک خیرین روستا خرده شده و از آن استفاده می شودو در مراسمات روستا از جمله عروسی و اعزا شرکت میکنند و دین مردم اسلام و مردمانی با فرهنگ و مردمان روستا با اخلاق که مو جب میشود به این روستا سفر کنند و چند روز در خانه آشنای خود پذیرای شوند و سطح سواد از نظر امار نهضت سواد آموزی همه باسوادندو تحصیلات عالی در دانشگاها مشغول به تحصیل هستند در این روستا تپه های ماهور وجود دارد که موجب جذابیت و توریسم میشود معروفترین آن تپه به نام تپه هول می باشد که روبه شمال روستا قرار دارد وجود این تپه ها و سنگهای از جنس آهک در دامنه زاگرس و درهای عمیق که دره پاسکه وده پان و جود باغات توت که جزئ باغات قدیم روستا در کنار این دره که از شمشیر و نوسمه دوریسان وپاوه خانگاه و گلال آب این روستا ها از این روستا عبور می کند که در فصل بهار نزدیکی این طبیعت زیبا با عث جذب گردشگر به روستا می شوند که و دره دیگر به نام دره بامه و دره جمه که آب این دره از چشمه های که در قسمت جنوب روستا می باشد به این دره می ریزد و آب شدن برف ها در دامنه کوه هاو جنگل که واردچشمه وسط رو ستا یعنی سر تا ویران و از آبشار وزنه بن جاری می شود در یک نقطه به نام شمله نزدیک جاده هانه کوان با آب که از روستاهای اطراف می ریزد و وارد چشمه هانه کوان می شود یکی می شود و وارد دره هیورد و از انجا وارد سیروان می شود روستا جزروستا های خطی به صورت پلکانی می باشد از سه قسمت کلو دگه و نساله و پچه گاه که جدید ترین محله روستا پچه گاه می باشد و قدیم ترین محله روستا نساله
۱-۶-۳- قلمرو موضوعی پژوهش
این پژوهش به بررسی امکان معرفی گردشگری (بازار جدید گردشگری روستایی) بر اساس تقاضای گردشگران پرداخته شده است تا میزان تقاضای آن¬ها برای ایجاد توسعه گردشگری سنجیده شود که برای متغیر تقاضا دو عوامل فردی که شامل شاخص¬های جنسیت، سن، وضعیت تأهل و میزان تحصیلات می¬باشد در نظر گرفته شده و عوامل اقتصادی که شامل شاخص¬های میزان درآمد و شغل می¬شود در نظر گرفته شده است. برای متغیر توسعه گردشگری سه بعد اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و اکولوژیکی در نظر گرفته شده است و برای متغیر گردشگری روستایی فعالیت¬ها و جاذبه¬های مرتبط با مناطق روستایی در نظر گرفته شده است تا میزان تمایلات، ترجیحات و نگرش گردشگران نسبت به فعالیت¬های مرتبط با مناطق روستایی سنجیده شود.
۱-۷- تعاریف مفهومی و عملیاتی پژوهش
در این بخش از تحقیق به ارائه¬ی مفاهیمی ازپژوهش پرداخته می¬شود.
۱-۷-تعاریف مفهومی و عملیاتی
۱-۷-۱- امکانسنجی
در تحقیقاتی که به مطالعه امکانسنجی گردشگری پرداخته¬اند،پژوهشگران ضمن بررسی پتانسیل¬های توسعه گردشگری و شناسایی مهم¬ترین توانمندی¬های توریستی مناطق، به ارزیابی نقش اکوتوریسم در توسعه مناطق روستایی و نیز به برنامه-ریزی برای بهره برداری بهینه از قابلیت¬های بالقوه و بالفعل مناطق پرداخته¬اند و در نهایت به منظور بهره¬برداری بهینه از منابع، به ارائه راهبردها و راهکارهایی برای توسعه گردشگردی ارائه نموده و کمتر با رویکرد سیستمی موضوع را تحلیل نموده¬اند (رضوانی، محمدرضا و مرادی، مهنوش؛ ۱۳۹۱). گردشگری مانند یک محصول اقتصادی به نظام عرضه و تقاضا وابسته است که امکانسنجی محصول گردشگری را به مثابه راهبرد بنیادی در رابطه با ارزیابی قابلیت¬های گردشگری در فضای سرزمینی یعنی عرضۀ محصول گردشگری برای پاسخگویی به بازار گردشگری در مقیاس¬ منطقه¬های ملّی و بین المللی را ضروری می¬سازد (سقایی، جوانبخت قهفرخی؛ ۱۳۹۱). اغلب افراد مطالعات بازار و امکانسنجی را یکی می¬دانند اما آن¬ها دو مفهوم متفاوت هستند و به طور کلی تجزیه و تحلیل بازار ابعاد تقاضا و عرضه را جستجو می¬کند که منجر به ایجاد بازار برای یک محصول می¬شود اما مطالعات امکانسنجی به دنبال تجزیه و تحلیل این هستند که آیا یک محصول در یک بازار توجه مشتریان را جلب خواهد کرد و آیا تقاضا برای آن محصول وجود دارد و میزان موفقیت بازار بر اساس تقاضای مشتریان چقدر است.
۱-۷-۲-خدمات گردشگری
تاثیر عمده اقتصاد گردشگری ،از طریق خدمات تهسیلات برای مسافران ایجاد می شود . رستوران ها و خدمات غذایی ،تهسیلات اسکان و پذیرایی ،خدمات حمل نقل ،ارودگاه ها ،خدمات اطلاع رسانی ،تسهیلات تفریحی – ورزشی و فروشگاه ها ،بیشترین میران اشتغال ، درآمد و منبع اخدذ مالیات هستند .مجموعه این خدمات معمولا «صنعت خدمات مهمان یاری » نامیده شده است . اقتصاد دادانان بر این باورند که گردشگری نه تنها آثار مستقیم اقتصادی ،بلکه آثار تکاثر دارد ؛برای مثال هتل ها ،رستوران ها و فروشگاه های خرده فروشی،محصولات خدمات خاص عرضه می کنند ،آما درآمد حاصله در اقتصاد جامعه آثار زیادی دارد ؛از جمله باعث سرمایگذاری در خدمات غذایی ،خدمات بهداشتی و درمانی ،حمل نقل و همچنیین اشتغال زایی بیشتر می شودGunn,2002:45))بنابراین ،برای حداکثر کردن درآمدهای حاصل از گردشگری ،باییید ملاقات کنندگان را تشویق کرد تا آنجا که ممکن است از امکان تماشایی دیدن کنند و از تسهیلات رفاهی استفاده هر چه بیشتر خرید کنند (Doswell,1997:64)البته تحقق این امر مسلزم توزیع بهینه خدمات ،با قیمت منا سب است .
ادامه دارد
ثبت دیدگاه