چند روزی بیشتر تا فرا رسیدن ماه رمضان باقی نمانده است؛ دلها پراکنده، روان‌ها افسرده، اراده‌ها ضعیف و ناتوان و دلها و عقل‌ها پرمشغله؛ نه حال امت خوشایند است و نه سکوت جایز است؛ سرگرمی‌ها پایانی ندارد و خواسته‌ها دست نیافتنی است.
در جهانی آکنده از پراکندگی و آشفتگی زندگی می‌کنیم کم هستند کسانی که با عزم و همت باشد؛ در این شرایط بهترین ما کسی است که به آرامش رمضان و زیبایی تراویح و خشوع قرآن امیدوار است…
این چه حالی است! روح نمی‌تواند در فضای عطرآگین رمضان نفس بکشد؛ پس چگونه است حال قلبی که جایی در آن باقی نمانده است که نرم باشد و فروتنی کند و در کلام پروردگارش تدبر نماید. چگونه است حال عقلی که سرگرمی‌ها آن را از تفکر و تدبر باز داشته اشت؟ امیدوار بودم لحظاتی که در نماز و ذکر می‌گذارنم برایم کافی باشد اما اعمال اعضاء و جوارح چه سودی می‌بخشد اگر قلب در وادی دیگری باشد و هر لحظه شتاب کند تا وردش زودتر پایان یابد و به کارهای روزمره‌اش بپردازد؟ قلبی که کمتر روی آرامش دارد و همواره مشغول است. آیا ظرفی که لبریز است باز گنجایش دارد؟ آیا قلبی که نیاز به زنده شدن دارد از او انتظار دویدون می‌رود؟ شبیه حالت سوارکاری است که به سرعت می‌تازد اما مرکبش آمادگی سوارش را ندارد و در نیمه‌های راه تلف می‌شود در نتیجه نه به مقصدش می‌رسد و نه مرکبش سالم می‌ماند.
پس اصل کار زنده کردن قلبی است که باید در رمضان در کنارت باشد و از تو مراقبت کند. تا از نوای دل‌انگیز آیات قرآن در لابلای نمازها فیض ببری؛ از عبادت رمضان بی‌نصیب نمانی؛ سرگرمی‌هایت را کنار بگذاری و آن را به خدا بسپاری. تو فقط تلاش می‌کنی و اسباب را فراهم می کنی بدون این که قلبت را به تدبر منور کنی. در این صورت خدا به تو پشت خواهد کرد زیرا اگر قلب خالی از اندوخته و لیاقتش اندک باشد نمی‌توانی سنگینی عبادت رمضان را بر دوش بکشی؛ اینجاست که رسول خدا می‌فرماید: "ألا وإن فی الجسد مضغه: إذا صلحت صلح الجسد کله، وإذا فسدت فسد الجسد کله، ألا وهی القلب" بدانید که در بدن پاره گوشتی که اگر اصلاح شود تمام بدن اصلاح خواهد شد و اگر فاسد شود تمام بدن فاسد خواهد شد و آن هم قلب است.
شیخ الاسلام ابن تیمیه می‌گوید: "اعمال ظاهری نمی‌تواند مقبول واقع شود مگر با عمل قلبی". ابن قیم با ترسیم ارتباط جوارح و قلب به ما نشان می‌دهد که کدام یک نزد پروردگار بالاتر است: "واجبات قلبی از واجبات بدنی مهم‌تر و مؤکدتر است گویی بسیاری از مردم اعمال قلبی را واجب نمی‌دانند بلکه آن را در باب فضایل و مستحبات قرار می‌دهند. به همین خاطر گاهی به خاطر ترک یکی از واجبات بدنی سخت در تنگنا قرار می‌گیرد در حالی که مهم‌تر و واجب‌تر را که عمل قلبی است ترک کرده است. به خاطر ارتکاب اندکی حرام احساس شرمندگی می‌کند در حالی که حرام‌های قلبی به مراتب بزرگ‌تری را مرتکب شده است".
چرا آماده باشیم؟
گاهی ذهن با این پرسش درگیر می‌شود که اگر عمل قلبی اهمیت بیشتری دارد پس چرا باید برای رمضان آماده شویم؟ پاسخ آسان است: زیرا عمل قلب بدون عمل جوارح پایدار نیست و رمضان ماه فرصت‌ها و بخشش‌ها است: "مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ" هر کس رمضان را از روی ایمان و امید پاداش روزه بگیرد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود. پس از آن که اعمال در شعبان بر خداوند عرضه می‌شود و هر یک از ما می‌داند نزد خدا چه حالی دارد و عمل سال گذشته‌اش چه بوده است، پس باید ماه رمضان را فرصت شمارد و مژده‌ی آمرزش گناهان گذشته را به جان بپذیرد.
آمادگی زودهنگام نشانه‌ی صدق ایمان است و خدای متعال می‌فرماید:
"وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لأَعَدُّوا لَهُ عُدَّهً" اگر [به راستى] اراده بیرون رفتن داشتند، قطعاً براى آن ساز و برگى تدارک مى‌دیدند.
روزهای پیش از رمضان فرصتی برای نشان دادن صداقت و راستی و کمر همت بستن است. بنابراین آمادگی ماه شعبان که در آن اعمال به خدا عرضه می‌شود لازم است؛ امری که بسیاری از مردم از آن بی‌خبرند. پیامبر اسلام درباره‌ی علت عبادات زیاد خود در شعبان فرمود:
"ذَلِکَ شَهْرٌ یَغْفُلُ النَّاسُ عَنْهُ بَیْنَ رَجَبٍ وَرَمَضَانَ، وَهُوَ شَهْرٌ تُرْفَعُ فِیهِ الْأَعْمَالُ إِلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ، فَأُحِبُّ أَنْ یُرْفَعَ عَمَلِی وَأَنَا صَائِمٌ"
این ماهی است که بین رجب و رمضان قرار دارد و بسیاری از مردم از فضیلت آن بی‌خبرند؛ ماهی است که اعمال انسان‌ها به پروردگار جهانیان عرضه می‌شود و من دوست دارم در حالی اعمالم عرضه شود که روزه هستم.
برنامه‌ی عملی برای پیشواز رمضان
چه بسا این صحنه هر سال تکرار شود؛ مردم ناگهان می‌بینند رمضان در حال رفتن است و مساجد برای استقبال معتکفین آماده است برخی از مسلمانان گویی تازه متوجه شده‌اند که دو سوم ماه گذشته است و غیر از روزه کاری انجام نداده‌اند. با وجود پاداش بزرگ روزه، از بسیاری از خیرات و برکات محروم مانده اند و بیش از بیست فرصت برای آمرزش و رهایی از آتش را از دست داده‌اند مگر قرائت قرآن و اندک مناجات‌های سحرگاهی. حقیقت این است که به خاطر عدم آمادگی و ترس از سختی کار روزانه، روزش را با خواب سپری می‌کند تا ساعت‌ها به سرعت بروند و به اذان مغرب برسد. ساعات و روزها را به همین منوال می‌گذراند و هدفی ندارد جز این که هر روز اذان مغرب برسد و روزه‌اش را افطار کند و نمی‌داند که از رمضان سودی نبرده است. به همین خاطر باید برنامه‌ای عملی ترسیم کنیم تا اعمال ما را منظم کند و بتوانیم به خوبی از رمضان استفاده کنیم.
پرداختن به قلب و آماده‌سازی و پاکسازی آن
شیخ الاسلام ابن تیمیه درباره‌ی حقیقت آمادگی قبلی برای عمل می‌گوید: "درجات اعمال با توجه به فزونی ایمان و اخلاص قلبی افزایش می‌یابد؛ دو نفر را می‌بینید که در یک صف ایستاده‌اند اما نماز آنان زمین تا آسمان با هم فرق دارد". بنابراین باید به آمادگی قلبی اهمیت دهیم. بیشتری چیزی که به آمادگی قلبی کمک می‌کند زیارت قبور و پند گرفتن از حال امواتی است که از راندن حشره‌ای ناتوانند چه رسد به این که بتوانند حسنه‌ای کسب کنند و ترازوی عمل یا درجات‌شان را تغییر دهند.
سر زدن به بیمارستان‌ها و دیدن حال بیماران و تغییر احوال آنان؛ همین کسانی که اکنون از حرکت عاجزند روزی زمین را در می‌نوردیدند؛ شاید برخی از آنان اهل عبادت بودند اما اکنون از نشستن برای نماز ناتوانند؛ برخی به دنبال دنیا می‌دویدند و برخی ظلم می‌کردند به گمان آن که قدرت و امکانات‌شان همیشگی است.
خدا را با صفاتش بشناسیم
بهترین کار بنده آن است که خدا را با صفاتش بشناسد و در راستای همان صفات او را عبادت کند. بداند چه کسی را عبادت می‌کند؛ با خود فکر کند که اعمالش به خدا عرضه می‌شود و حالتی بین ترس از عذاب به خاطر کوتاهی در عمل و امید به رسیدن به رمضان برای عمل بهتر و بهرمندی از رحمت و آمرزش خداوند داشته باشد.
دوری از بحث و جدل
پیامبر اسلام می‌فرماید: "یطلع الله إلى خلقه فی لیله النصف من شعبان فیغفر لجمیع خلقه إلا لمشرک أو مشاحن" در شب نیمه‌ی شعبان خداوند به بندگانش می‌نگرد و همه را می‌آمرزد جز مشرک و کسی که جدال می‌کند. این شخص از آمرزش خدا محروم است؛ در حالی که ما به آمرزش بسیار نیازمندیم پس هم‌دیگر را ببخشیم تا خدا ما را بخششد.
صله‌ی رحم
مهم‌ترین وسیله‌ای که باعث نزدیکی یا دوری از خدا می‌شود رحم است؛ پیامبر گرامی اسلام فرمود: "إن الله خلق الخلق حتى إذا فرغ من خلقه قالت: الرحم هذا مقام العائذ بک من القطیعه قال: نعم، أما ترضین أن أصل من وصلک وأقطع من قطعک؟ قالت: بلى یا رب، قال فهو لک" خداوند مخلوقات را آفرید و وقتی از کارشان فارغ شد، رحم گفت: به تو پناه می‌برم از کسی که مرا قطع کند. خداوند فرمود: آری آیا خشنود می‌شوی به کسی که تو را وصل کند وصل شوم و از کسی که تو را قطع کند بگسلم؟ گفت: آری پروردگارا فرمود: پس از چنین می‌کنم. بنگر چگونه خداوند وعده داده است کسی که صله‌ی رحم را به جای آورد به او وصل می‌شود و کسی که قطع کند از او می‌برد.
خداوند قاطع رحم را وعده‌ی لعنت داده است: "فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ * أُولَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ"
پس [اى منافقان،] آیا امید بستید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] در [روى] زمین فساد کنید و خویشاوندیهاى خود را از هم بگسلید؟
در تفسیر سعدی درباره‌ی آیه‌ی زیر آمده است: "وَالَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَیَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ"
و آنان که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده مى‌پیوندند و از پروردگارشان مى‌ترسند و از سختى حساب بیم دارند.
با پدران و مادران خود با گفتار و کردار و فرمانبری از آنان پیوند محبت را حفظ می‌کنند و با اقوام و بستگان با کردار و گفتار نیکو و با همسران و زیردستان با ادای حق و فراهم کردن حقوق دینی و دنیایی آنان.
ترس از خدا و حساب آخرت است که باعث می‌شود بنده پیوند خویشاوندی را حفظ کند به همین خاطر فرموده است: "وَیَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ" یعنی از او می‌ترسند و این ترس باعث می‌شود پیوندها را نگسلند و جرأت سرپیچی از خداوند و کوتاهی در انجام اوامر او پیدا نکنند.
توجه به اخبار آخرت
خدای متعال بر پیامبرانش ابراهیم و اسحاق و یعقوب منت می‌نهد و از آنان با ویژگی خاص یادآوری آخرت یاد می‌کند: "إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَهٍ ذِکْرَى الدَّارِ" ما آنان را با موهبت ویژه‌اى -که یادآورى آن سراى بود- خالص گردانیدیم. زیرا یاد آخرت بزرگ‌ترین عامل نرمش قلب و توبه و بازگشت به سوی خداست.
ذکر
خدای متعال می‌فرماید:
"الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ"
همان کسانى که ایمان آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا آرام مى‌گیرد. آگاه باش که با یاد خدا دلها آرامش مى‌یابد. ا
گر در این روزها ملاک عمل پاکسازی و آماده کردن قلب‌هاست هیچ عملی بهتر از ذکر نیست؛ با ذکر است که دلها آرام می‌گیرد. خوشحالی از عبادت
خوشحالی از توفیق طاعت را فراموش کرده‌ایم اما این یک عبادت ویژه و از بالاترین عبادات است؛ خدای متعال می‌فرماید:
"قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ"
بگو: «به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند.» و این از هر چه گرد مى‌آورند بهتر است.
ابن قیم در مدارج سالکین می‌نویسد: خوشحالی از با خدا و رسول بودن؛ خوشحالی از علم و ایمان و تلاوت قرآن بالاترین مقامات عارفان است.
مطالعه‌ی اخبار صالحین
یکی از بهترین انواع تربیت تربیت الگومحور است؛ آگاهی از اخبار صالحین و آمادگی آنان برای رمضان و پاکسازی قلب‌ها و جان‌ها برای استقبال از رمضان همت‌ها را بالا می‌برد و انسان را به انجام طاعت تشویق می‌کند؛ با اقتدا به صالحان و پاکان می‌توان از فضایل این ماه بهتر استفاده کرد.
آشنایی با معانی کتاب خدا
به کتاب خدا بازگردیم تا ببینیم خدای متعال چگونه هویت رمضان را برای ما ترسیم کرده است و پیامبر اسلام برای این ماه چه برنامه‌ای داشته است. رمضان همواره در کنار قرآن آمده است: "شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ" همچنین: "إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ". خداوند ماه رمضان را برای پیامبرش انتخاب کرده بود تا به مدارسه‌ی قرآن بپردازد. در صحیح بخاری آمده است: رسول خدا سخاوتمندترین مردم بود به ویژه در رمضان که جبرئیل را ملاقات می‌کرد. جبرئیل در شب‌های رمضان نزد او می‌آمد و قرآن را با او مدارسه می‌کرد.
خداوند رمضان را برای پیامبرش جهت مدارسه‌ی قرآن انتخاب کرد؛ پس چه نیکوست ما نیز با اقتدا به او در این ماه قرآن را مدارسه کنیم؛ برای این کار بهتر است مختصری از تفسیر و معانی الفاظ قرآن را مطالعه کنیم.
محیط خانواده در رمضان
برای آمادگی در رمضان هر چند هم تلاش کنیم اما اگر جو خانواده و محیط زندگی آماده نباشد کار بسیار مشکل است؛ اگر محیط مناسب نباشد انسان ناگزیر متأثر می‌شود و در برنامه‌ای که دارد موفق نمی‌شود و مشاغل و سرگرمی‌های دنیا در برابر انسان قرار می‌گیرد. در حالی که انسان نسبت به پیرامون خود و دعوت اطرافیان به عبادت مسؤول است پس نباید بی‌تفاوت باشد.
آشنایی با احکام روزه
مقصود از روزه دستیابی به تقوا است. در تعریف تقوا آمده است: تقوا یعنی خدا را در پرتو نورش عبادت کنی و از او امید ثواب داشته باشی؛ گناه را در پرتو نور خدا ترک کنی و از مجازات او بیم داشته باشی. پس شناخت احکام روزه و شرایط صحت و مبطلات آن بر ما لازم است تا به اجر و پاداش روزه‌ی صحیح نایل شویم و زاد و توشه‌ی تقوا برگیریم.
برای این کار سفارش می‌کنم به سلسله احکام "فتاوای روزه" نوشته‌ی دکتر محمد حسن عبد الغفار که بیشتر مردم به آن نیاز دارند مراجعه کنید.
برنامه‌ریزی برای استفاده‌ی بهینه از وقت
شرط موفقیت آن است که هر کس خواستار موفقیت باشد باید هدفش را مشخص کند؛ اگر برنامه‌ی منظمی نداشته باشیم رمضان ما به هدر می‌رود و ناگهان متوجه می‌شویم که زیان کرده‌ایم و پیش از آن که سودی برده باشیم ماه از دست رفته است. پس برای موسم اجر و پاداش و برکات آماده باشیم؛ از آمدنش شادمانی کنیم و از توفیقی که خدا به ما داده است سپاسگزار باشیم. سنگینی گناه را از قلب‌مان برداریم و روح و روان‌مان را با آیات الهی و انجام شعائر دینی آرامش دهیم. تلاش کنیم با توشه‌ای از تقوا از این ماه خارج شویم تا خداوند توفیق رمضان دیگری را نصیب‌مان کند.
منبع : اصلاح وب
ثبت دیدگاه