اخلاص

گردآورنده : محمد حسین زاده

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * وَسَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى (۱۷) الَّذِی یُؤْتِی مَالَهُ یَتَزَکَّى (۱۸) وَمَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَهٍ تُجْزَى (۱۹) إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَى (۲۰) وَلَسَوْفَ یَرْضَى (۲۱)
رسول الله (صلی الله علیه وسلّم):«إن الله لا ینظر إلی أجسادکم ولا إلی صورکم ولکن ینظر إلی قلوبکم.(مسلم/۲۵۶۴)»
رسول الله (صلی الله علیه وسلّم):«إنّماالأعمالُ باالنّیات،و إنّما لکلّ امریءٍ ما نوی. . .(متفقٌ علیه)»
رسول الله (صلی الله علیه وسلّم):«مال هیچ بنده ای با صدقه کم نمیشود،برهیچ بنده ای ظلم نشد که بر ان صبر کرد،مگر انکه خداوند بر عزت او افزود و هیچ بنده ای دروازه سوال(در خواست از غیر خدا)را نگشود مگر اینکه خداوند باب فقر و تنگدستی را بر وی گشود…(مسند احمد[۴/۲۳۱]وترمذی[۶/۲۳۲]). »
رسول الله (صلی الله علیه وسلّم):«إنّ الله عفا عن امتی ما حدّثت به أنفُسَها ما لم تعمل او تتکلّم به».(صحاح شش گانه از ابو هریره[رضی الله عنه])»

– امام محمد غزالی(رحمه الله):«ارباب قلوب با بصیرت ایمان و انوار قرآن دریافته اند که وصول به سعادت جز با علم و عبادت میسر نیست،همه ی مردم جز عالمان،همه ی عالمان جز عاملان و همه ی عاملان جز مخلصان در معرض هلاک هستند.مخلصان را نیز خطر بزرگی تهدید میکند،عمل بدون نیت ؛رنج،و نیت بدون اخلاص، ریا است.(احیاءعلوم الدین)»
– ابن القیم:«یک شیءواحد که دارای صورت واحد است به پسندیده و ناپسند تقسیم می گردد، مانند:توکل و عجز،امید وتمنا،حب خدا وحب غیر خدا،نصیحت و سرزنش،هدیه و رشوه، شرح حال و شکوی،در تمامی این کلمات ،اولی پسندیده و دومی ناپسند است و در صورتی که شکل یکی است و فقط نیت، آن را تغییر میدهد.(کتاب الروح)».بنابر روایت ابن مسعود (رضی الله عنه):قول بی عمل،قول و عمل بی نیت و قول و عمل و نیتی که با سنت هماهنگ نشود فاقد ارزش است.حضور نیت در عمل مهم است.انسان مسلمان بدون: حضور نیت،آغشتن عمل با نیت، و توجیه عمل بوسیله نیت وهمچنین بطور خودکار نباید کاری را انجام دهد.
– سفیان ثوری:تا کنون مشکلی که از تصحیح نیت دشوارتر باشد حل نکرده ام زیرا همیشه درمقابل فعالیت های من ایستادگی میکرد.
اما زدودن هوس های ظاهری و باطنی از نفس و تصفیه نیت از هوس ها وخواسته های شخصی ودنیوی چه سخت ودشوار است زیرا مقاومت در مقابل خود خواهی ها و خودستایی ها ومحبت دنیا و بریدن نفس از لذات واهداف زود گذر، کار بس بزرگی است.
– یوسف بن حسین رازی:« سخت ترین کار دنیا اخلاص است وجهت زدودن ریا از قلب چه تلاشهایی میکنم اما با رنگ دیگر و ازجهت دیگر همچون قارچ از زمین سر بلند میکند.». اینهاهمه بخاطرسهم هواهای نفس در کار و دشواری حذف وزدودن هوس ها از آن است.خداوند قلب معیوب و مشغول به دیگران را نمی پذیرد.فقط کار کردن مهم نیست بلکه جویا شدن و دنبال کردن رضایت حق تعالی از همه چیز مهمه تر است.
رسول الله (صلی الله علیه وسلّم):«أللّهم إنّا نعوذ بکَ مِن أن نُشرکَ بکَ شیئاً نَعلمُهُ،ونستغفرکَ لِما لا نعلمُهُ»(امام احمد)                                                عناصر اصلی در تشکیل اخلاص: ۱- مخلص باید به نظر خالق اهمیت دهد نه به نظر مخلوق.۲- ظاهر و باطن و نهان واشکار او باید یکی باشد.۳- مدح و ذم مردم برای او یکی باشد.۴- اخلاص خود را ننگرد و بدان مغرور نشود.۵- عدم توقع پاداش در آخرت.۶- ترس از نفوذ ریا و هوای نفس به درون . هرگاه که انگیزه ومحرک انسان تقرب به خدای عز و جل باشد اما اندیشه ای از اندیشه های دنیایی با آن امیخته شود تا عمل او به وسیله آن آسان گردد،کار از دایره ی اخلاص خارج شده است.
سفیان ثوری:در میان اعمال خود انچه را ظاهری است به حساب نمی اورم.
عبدالعزیز بن ابی روّاد:«چیزی از اعمال نیک انجام ندادم مگر اینکه نفس خود را پیرامون ان محاسبه کردم و نصیب شیطان را در ان بیشتر از نصیب خدا یافتم،کاش این عمل نهایتا سر به سر تمام می شد.»
لازم به ذکر است: نباید به بهانه ترس از آفت ریا،عمل ترک شود زیرا ترک عمل بزرگترین آرزوی شیطان است.هدف این است که اخلاص از بین نرود وهر گاه عمل ترک شود،عمل واخلاص هردو ضایع میشوند!!!!…..ابن مسعود روزی از  منزل بیرون امد ومردم پشت سر او حرکت می کردند.وی به ایشان نگاه کرد و گفت: به چه دلیل دنبال من افتاده اید، بخدا قسم اگر بدانیدکه وضعیت من چگونه است دو نفر از شما پشت سرم حرکت نمی کردید.
اصرار براینکه مردم خصوصیات تو را بدانند و ببینند دلیل بر عدم صداقت تو در عبودیت است با فارغ شدن از جلب نظر مردم،نظر خدا را به سوی خود جلب کن وبا فارغ شدن از امدن مردم به سوی تو،امدن خداوند را به سوی خود تدارک ببین.
رسول الله (صلی الله علیه وسلّم):«خداوند پرهیزکارانی را که به خاطر پرهیز از ریا خود را نهان میدارند دوست میدارد. انها هنچنان بی سر و صدا هستند که اگر غایب باشند کسی سراغشان را نمی گیردو از حالشان نمی پرسد و اگر در میان مردم حاضر باشند به علت عدم تظاهر شناخته نمی شوند. دل هایشان چراغ هدایت و از هرگرد و غبار و تاریکی رهایی می یابند.»
  یظنون بی خیرا وما بی من خیر / ولکننی عبد ظلوم کما تدری. سترت عیوبی کلها عن عیونهم / و البستنی ثوبا جمیلا من الستر
فامسوا یحبونی و ما انا بالذی / یحب ولکن شبهونی بالغیر. فلا تفضحنی فی القیامه بینهم/ و کن لی یا مولای فی موقف الحشر.
یکی دیگر از نشانه های اخلاص این است که انسان از ستایش کسی که شایسته ستایش است و کسی که اهلیت و شایستگی ستایش دارد،بخل نورزد.
نباید به رضایت مردم که در ورای آن خشم خداوند نهفته است اهمیت داد چرا که مردم از جهت ذوق و بینش ،تفکر و ارزو ها و اهداف و روش ها به شدت با هم مختلف هستندو فعالیت برای راضی کردن همه بیهوده است.طولانی بودن راه ، دیر رسیدن ثمر، به تاخیر افتادن پیروزی و سختی تلاش با سلیقه ها وجاذبه های مختلف مردم او را با سستی و راحت طلبی وشانه خالی کردن از زیر بار مسولیت و توقف در نیمه راه وادار نکند زیرا:
دعوتگر مومن فقط برای پیروزی کار نمی کند بلکه قبل از هر چیز فقط برای رضایت خداوند و فرمانبرداری او کار میکندو این هدف اول و آخر است.اساس، نزد خداوند، کار مخلصانه است،انسان باید کنجکاو باشد ودر حد توان به صورت منطقی تلاش کند و اگر تلاش او نتیجه داد، پس سپاس برای خداوند واگر چنانچه تیرش به هدف نخورد و به نتیجه دنیوی نرسید پس لا حول ولا قوه الا بالله. مومن مخلص کاری را ترجیح میدهد که سودمندتر و کارا تر است گر چه با هوس او سازگار نباشد و هیچ لذت و مطلوبیت شخصی به او نبخشد.غرور مومن به عمل و تکیه و بالیدن به آن، عمل را فاسد می کندو پرهیز از این درد ، تکمیل کننده اخلاص است.
علی بن ابی طالب (رضی الله عنه):«گناهی که وجدان تو را بیازارد به از کار نیکی است که نفس، تو را بدان مغرور کند. »
ابن عطاء الله اسکندری در توضیح این سخن میگوید:« چه بسا خداوند درب طاعت را بر تو بگشاید اما درب قبول باز نکند و چه بسا معصیتی بر تو تقدیر کند که سبب رجوع و اتصال به او گردد،گناهی که سبب تواضع و احساس نیاز به خداوند شود به از طاعتی است که سبب غرور شود.»

منبع : اخلاص ، نویسنده :دکتر یوسف قرضاوی  ، مترجم : عمر قادری