نویسنده: علی کتابدار
اگر از ظهور «اینترنت» به عنوان تحولی در استفاده از وسایل ارتباط جمعی نام بریم، تا چند سال پیش مهمترین اتفاق در این پدیده خارق‌العاده جدید، ظهور
«وبلاگها» بود. وبلاگها در واقع مبتنی بر وب ۱ بودند که براساس آن، امکان «دسترسی» همگانی به اطلاعات اعم از دریافت و ارسال آن فراهم شد.
وبلاگها بدون محدودیت‌های سایر رسانه‌ها به‌ویژه هزینه‌ها و مسایل تخصصی مترتب بر آنها توانستند در زمان کوتاهی امکان دسترسی سریع و بی‌واسطه مردم به اطلاعات را در روزگار امپراتوری کارتل‌های بزرگ رسانه‌ای در رادیو، تلویزیون، شبکه‌های ماهواره‌ای، خبرگزاری‌ها و … فراهم کنند. با وجود این، امکان دسترسی همگانی به محتوای وبلاگها و مونولوگ بودن بلاگر ـ به‌رغم درنظر گرفتن امکاناتی مانند کامنت ـ باعث شد در وب۲، شاهد بروز پدیده‌ای به نام «شبکه‌های اجتماعی» باشیم. اگر اساس کار «وبلاگ» براساس «دسترسی» همگانی بود، ویژگی اصلی «شبکه اجتماعی» مشارکت همگانی است. بسیاری از محققان بر این باور بودند که ظهور اینترنت و فعال شدن بیشتر مردم در فضاهای مجازی باعث دور شدن آنان از دنیای واقعی میشود. ظهور و گسترش ناباورانه شبکه‌های اجتماعی خط بطلانی بر این ادعا بود. در واقع شبکه‌های اجتماعی مجازی ادامه و استمرار عملکرد شبکه‌های اجتماعی واقعی و تکمیل‌کننده کارکرد «گروه‌های محدود» و «طبقات اجتماعی» مدنظر در جامعه‌شناسی هستند.
همان‌گونه که می‌دانیم مردم در چهار سطح درون‌فردی، میان فردی، گروهی کوچک و عمومی با هم ارتباط برقرار می‌کنند. هر چند ارتباط عمومی یا از طریق وسایل ارتباط جمعی فراگیری زیادی دارد ولی به دلیل فقدان «بازخورد» عمق و ژرفای ارتباط میان‌فردی و ارتباط گروهی کوچک را ندارد. ظهور «شبکه‌های اجتماعی» این عیب وسایل ارتباط جمعی را مرتفع کرده و باعث دریافت بازخورد در کمترین زمان ممکن شده است، ضمن اینکه به‌قول کستلز، بی‌مکانی و بی‌زمانی را نیز در ارتباطات به ارمغان آورده است.
در اوایل ظهور وبلاگها، عده‌ای به اشتباه از آن به عنوان دفترچه یادداشت شخصی نام می‌بردند که در وب منتشر میشود ولی از آنجایی که امکان مشاهده مطالب وبلاگ بدون محدودیت برای همه وجود دارد، بعضی از بلاگرها ـ در صورت مشخص بودن هویت‌شان ـ به دلایل مختلف از بیان بعضی اخبار یا نظرات خودداری می‌کردند ولی این محدودیت در شبکه‌های اجتماعی به دلیل اینکه خود فرد تعیین می‌کند مطالبش با چه کسی به اشتراک گذاشته شود و یا حتی در چه سطحی افراد می‌توانند به مطالب، عکس‌ها، فیلم ها و … دسترسی داشته باشند، موضوعیت ندارد.
شاید بتوان مهمترین دلایل نفوذ چشمگیر «شبکه‌های اجتماعی» را در زمانی کوتاه در مواردی همچون امکان مشارکت همگانی اعضا در تولید محتوا، امکان مشخص کردن سطح دسترسی افراد به مطالب منتشرشده، کوتاه و بسته‌ای بودن پیام‌های ارسالی، فضای غیررسمی حاکم بر این شبکه‌ها و فناوری ساده و نیاز نداشتن به تخصص ویژه خلاصه کرد.
جالب است بدانید شبکه اجتماعی «فیس‌بوک» به عنوان پرطرفدارترین شبکه اجتماعی حال حاضر جهان، در حالی که تا دسامبر ۲۰۰۷ کمتر از ۱۰۰ هزار عضو داشت، در زمان نوشتن این یادداشت حدود یک میلیارد عضو دارد و با توجه به مباحث جهانی‌سازی، شاید بتوان آن را بعد از کشور چین، بزرگترین کشور دنیا– البته در فضای مجازی – دانست.
شاید بتوان «حوزه عمومی» مورد نظر "یورگن هابرماس"در دنیای امروز به جای کافه‌ها، گالری‌ها و قهوه‌خانه‌ها برای گفت‌وگو و تعامل به‌منظور دستیابی به تفاهم ارتباطی، امروز در فضای مجازی و به مدد «شبکه‌های اجتماعی» به وجود آمده است. این موضوع در کشورهای دارای آزادی بیان به دلایلی همچون فائق آمدن بر بُعد زمان و مکان و استفاده از قابلیت‌های چندرسانه‌ای محقق شده و در کشورهای محروم از آزادی بیان، علاوه بر این دلایل، این رسانه‌های جدید جایگزینی برای مطبوعات آزاد شده‌اند. از همین‌روست که در کشورهایی چون ایران که هنوز جزو اندک کشورهایی هستند که انتشار نشریه نیاز به مجوز دارد، به رغم محدودیت‌های موجود در زیرساخت های اینترنت و فیلترینگ گسترده، میل عمومی به حضور در این شبکه‌ها روزبه‌روز بیشتر میشود.
به‌رغم اینکه هر تکنولوژی‌ای ـ از چاقو گرفته تا شکافتن هسته اتم ـ می‌تواند دارای کارکردهای مثبت یا منفی باشد، متاسفانه در کشور ما بیشتر اوقات تنها به جنبه‌های منفی هر تکنولوژی توجه میشود و بدون درنظر گرفتن ابعاد مثبت آن و مهمتر از آن، چگونگی استفاده از ابزار یا تکنولوژی موردنظر، تنها با نگاهی سلبی سعی در نفی و نادیده گرفتن آن میشود؛ تجربه‌ای که در زمینه ویدئو شکست خورد و در زمینه ماهواره و فیلترینگ اینترنت نیز شاهد شکست آن هستیم.
یکی از حوزه‌ها و گستره‌هایی که به خوبی می‌توان از قابلیت‌ها و ظرفیت‌های «شبکه‌های اجتماعی» بهره برد، عرصه «روابط عمومیها» است. روابط عمومیها در دو سطح درون‌سازمانی و برون‌سازمانی می‌توانند از این تکنولوژی نهایت بهره را ببرند. در سطح درون‌سازمانی، این شبکه‌ها می‌توانند فضایی به وجود آورند که باعث تقویت ارتباطات انسانی درون‌سازمانی شده و بازده کار را بالا ببرد؛ همچنین امکان تصمیم‌گیری گروهی را به دلیل تعامل و ارایه نظرات مختلف فراهم می‌کند. این کارکرد در واقع به نوعی تلفیقی از روش‌های «طوفان فکری» و روش «اسمی» در تصمیم‌گیری گروهی است. در تصمیم‌گیری گروهی به روش «طوفان فکری» افراد نظرات خود را آزادانه در جمع در مورد موضوع مورد بحث بیان می‌کردند و دیگر حاضران اجازه انتقاد کلامی و یا غیرکلامی نداشتند و در پایان، تصمیم لازم گرفته می‌شد. در روش «اسمی» نیز افراد در یک مکان فیزیکی دیدگاه خود را بدون ذکر نام و مشخصات خود روی کاغذ می‌نوشتند و سپس یک نفر، نظرات همه را می‌خواند و در نهایت، تصمیم گرفته میشود، براساس چه روشی عمل شود. در شبکه‌های اجتماعی، افراد ضرورتاً در یک مکان نیستند ولی در عین حال که مشخصات آنان برای افرادی که خود تعیین می‌کنند، مشخص است می‌توانند نظرات خود را آزادانه بیان کنند و البته از انتقاد آنی غیرکلامی و تا حدی کلامی مصون باشند.
در بُعد برون‌سازمانی نیز، بسیاری از شرکت‌ها می‌توانند از طریق عضویت مشتریان خود در صفحات خاص این شبکه‌ها، از آنان بازخورد مستقیم دریافت کنند. فرض بفرمایید یک شرکت خودروسازی از طریق ایجاد صفحه در یک شبکه اجتماعی مانند فیس‌بوک، به‌طور مستمر در جریان دیدگاه‌های مشتریان خود قرار گیرد. طبیعی است که تعامل بین مشتریان، می‌تواند کمک شایانی برای رفع و اصلاح معایب و ارتقای سطح ارایه محصول داشته باشد؛ البته به شرط اینکه چنین عزمی در آن شرکت برای افزایش کیفیت و خدمات پس از فروش وجود داشته باشد!
هر جایی که مخاطب هست، صاحبان کالا و ارایه‌دهندگان خدمات نیز حضور دارند و سعی در تبلیغ محصول یا خدمت خود می‌کنند. با توجه به رشد سریع شبکه‌های اجتماعی در ایران به‌رغم محدودیت‌های موجود شاهد حضور گسترده‌تر شرکت‌ها و موسسات مختلف در محیط شبکه‌های اجتماعی هستیم. روابط عمومیها نیز می‌توانند در کنار سایت‌ها و وبلاگ‌هایی که در این حوزه فعال هستند، با عضویت در یک شبکه اجتماعی تخصصی «روابط عمومی» در مورد حوزه‌های مختلف به بحث و تبدل نظر بپردازند؛ اتفاقی که در حوزه روزنامه‌نگاری به شکل محدود شروع شد و روزبه‌روز در حال افزایش است و تنها افراد متخصص و فعال در این حوزه با دعوت سایر اعضا، اجازه عضویت در این شبکه را دارند.
نگارنده بر این باور است با گسترش اینترنت و ظهور نسل‌های جدید اینترنت پرسرعت در کنار به‌روزرسانی سریع و دائم ظرفیت‌ها و قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی، در آینده‌ای بسیار نزدیک شاهد تاثیرگذاری بیش از پیش این پدیده در کشور خواهیم بود.
ثبت دیدگاه