توشه ای برای راه و منبعی برای تجدید قوا

گردآورنده : متین لطفی

« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » (البقره: ۱۸۳)
معنی: ای کسانی که ایمان آورده اید روزه بر شما مقرر شد همانگونه که بر اسلافتان مقرر بود، باشد که پرهیزگارى کنید!
روزه انسان را به لباس تقوا و پرهیزگاری ملبس می سازد و همچون سپری او را از ارتکاب فساد و فتنه باز می دارد. امتیازی که این عبادت در مقایسه با عبادات دیگر دارد این است که خالص برای خداست! از ابوهریره روایت شده که رسول(ص) فرمود که خداوند می فرماید:
« کُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ لَهُ الّا الصِّیام فَإنَّه لی و أنا أَجزی بِهِ، والصِّیامُ جُنَّهٌ فَاِذا کانَ یومُ اَحَدِکُم فَلایَرفَث و لایَصخَب ولایَجهَل، فَاِن شاتَمَهُ اَحَدٌ اَو قاتَلَهُ فَلیَقُل: إنِّی صائمٌ، مَرَّتَینِ والَّذِی نَفسٌ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ اَطیَبُ عِندَاللهِ یَومَ القیامهِ مِن رِیحِ المِسکِ، و لِلصَّائِمِ فَرحَتانِ یَفرَحُهُما، إذا أفطَرَ فَرِحَ بِفَطرِهِ ، و إذا لَقِیَ رَبَّهُ فَرِحَ بِصَومِهِ » (متفق علیه)

معنی: هر عمل و رفتاری که انسان انجام می هد برای خودش می باشد غیر از روزه که آن برای من است و من خود پاداش آن را می دهم. روزه از معاصی و گناهان جلوگیری میکند. پس هرگاه یکی از شما روزه باشد از بدگویی و سخن ناشایست و از فریاد کشیدن و رفتار سفیهانه، اجتناب ورزد. اگر کسی به وی فحش و ناسزا گفت یا با وی به نزاع برخاست، به وی پاسخ ندهد، بلکه دوبار بگوید: من روزه هستم. سوگند بدانکس که جان محمد در دست اوست، بوی بد دهان روزه دار، که در اثر روزه پدید می آید در روز رستاخیز به نزد خداوند، خوشبو تر از رایحه ی مشک است. روزه دار، دو شادی دارد که دیگران ندارند، یکی به هنگام افطار، که بسیار شادمان است و دیگری وقتی که خدای خویش را ملاقات می کند از نتیجه روزه اش شادمان است.(به روایت احمد و مسلم و نسائی).

فرضه ی روزه مربوط به ماه رمضان است.  وقتی که صحبت از رمضان می شود چنین به نظر می آید که آن، باغ سرسبز و شادابی در میان صحرای گرم و سوزان است که حیات و زندگی انسان را از هلاکت و سوختن نگه می دارد.

اگر روزه به تنهایی باعث افزایش خیر معنوی و فضیلت و توشه راه است، در رمضان واقع شدنش نیز فضیلت دیگری است که برتری آن را چند برابر می کند و قدر و ارزشش را فزونی می بخشد. اگر ما همه ی آن فضایل را درک کنیم، آرزو می کنیم که ای کاش همه ی سال ماه رمضان باشد. قرآن کریم نیز در رمضان نازل شده

 شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ

معنی : ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابى ] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است.

« إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ * لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ »(القدر: ۱-۳)

ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم * و تو چه دانی که شب قدر چیست * شب قدر از هزار ماه بهتر و ارجمندتر است.

رمضان ماه اعتکاف و شب زنده داری هاست، همه مسلمانان به شادی و خوشی از آن استقبال می کنند و از فضل و مرحمت خداوندی در آن ماه شاد می شوند، از مشقّات دنیا و کارهای سخت زندگی خلاص شده و به استراحت می پردازند و توشه و نشاط را تجدید کرده و قدرت ادامه ی سفر کسب می کنند و کسی می تواند این خیر و فضیلت را بدست آورد که تمام ماه را مطابق فرموده های رسوالله (ص) روزه بدارد.

در این ماه تلاوت قرآن، حفظ و عمل به آن بیشتر می گردد، شب زنده داری و عبادت فزونی می یابد و بدین ترتیب مسلمانان از چشمه های نور، حکمت، هدایت، موعظه و شفای امراض، که هرگز خشک شدنی نیستند جرعه هایی می نوشند.

روزه به روزه دار اخلاص و پاکدامنی می آموزد زیرا که آن سرّی میان خدا و بنده است که از بزرگترین توشه ها به شمار می آید. پس هرکار و عبادتی که بدون اخلاص و عبادت انجام شود، خیر و ثوابی در آن نیست و چون خدا از شریک مبراست، غیر عمل صالح و خالص را نمی پذیرد.

روزه جهاد با نفس و تن است و موجب تقویت اراده ی شخص می گردد و این توشه ای ارزنده برای داعی الله و مجاهد فی سبیل الله است. روزه دار در طول ماه، نفس خویش را از سرکشی باز می دارد و از تمام آرزوها و امیالش می گذرد و بدین وسیله خویشتن داریش را تقویت می نماید که در تمام طول عمر او را از ارتکاب حرام و اعمال نامشروع باز میدارد.

روزه شخص را به صبر و استقامت که از ضروری ترین خصوصیات داعی الی الله است، آراسته می گرداند و باعث می شود که به راه خود ادامه داده و بر تمام  مشکلات چیره شود.

« فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَکَانُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ »(آل عمران: ۱۴۶)

معنی: و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید سستى نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن] نگردیدند و خداوند صابران را دوست دارد.

یک ماه روزه تمام اعضای بدن را پرورش داده و آنها را به صبر و نیکی عادت می دهد. روزه منحصر به شکم و مسائل جنسی نیست بلکه باید همه ی اعضای بدن مانند چشم و گوش و شکم و فرج و دست و پای و… از محرمات پرهیز کنند. و اینها از مهمترین مسائل تربیتی شخصیت مسلمان است.

روزه انسان را در برابر جاهلان به زیور حلم و تواضع می آراید. اگر کسی با وی منازعه کند یا دشنام و ناسزا گوید، خشم خود را فرو برده و با حلم و بردباری به خود می گوید: من روزه دار هستم!

داعیان راه خدا به این صفت زیبا نیاز شدید دارند و باید خود را کنترل کرده و خشم خویش را فرونشانند. این است راه دعوت:

« وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ » (آل عمران: ۱۵۹)

معنی: اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پیرامون تو پراکنده مى‏شدند.

چنین صفاتی مانع اتلاف وقت به هنگام دعوت است و هر سعی وتلاشی را به نفع دعوت جهت می بخشد و از موارد غیر ضروری باز میدارد.

« وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلَا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ » (فصلت: ۳۴)

معنی: نیکی و بدی باهم برابر نیستند، بدی را دفع کن به طریقه ای که بهتر و نیکوتر است.

روزه دل مسلمان را به فقراء و مساکین مهربان می سازد. روزه دار به درد گرسنگی پی می برد، به کمک مستمندان می شتابد و صدقه ی عید فطر این معنا را تایید و تاکید می کند. و این یکی از اوصاف مهم تربیت است که باید مسلمانان از آن برخوردار شوند.

درحال روزه و سبک بودن معده، روح به مراتب عالی عروج می کند و قلب پاک می گردد و حجاب و پرده های چرکین از میان می رود، آنگاه نور حق در دلها تابش کرده و جان را برای ذکر و دعا و تلاوت قرآن و توبه و استغفار آماده می گرداند. پس به واسطه ی تقرب به خدا، سعادت حقیقی و روحی نصیب مسلمان شده و توشه های بسیار برایش فراهم می گردد. رسول خدا(ص) این مضمون را در حدیثی چنین بیان می فرماید:

« إنَّ الشَّیطان یَجری مِن ابن آدم مجری الدم فضیقوا مجاریه بالجوع »(متفق علیه)

معنی: شیطان در مجاری خون انسان جریان دارد، پس آن مجرا را با گرسنگی تنگ سازید.

روزه در ایام گرما و حرارت شدید، مسلمان را برای مبارزه با دشمنان در میدانهای داغ و سوزان جهاد و در شرایطی سخت و دشوار آماده می گرداند و دیگر خواهش های جسمانی و امیال نفسانی او را از این کار باز نمی دارد. روزه مسلمان را با شادی و خوشی آشنا کرده و توفیق و نصرت خداوندی را درپی تحمل شداید و سختی ها به ارمغان می آورد. حضرت رسول(ص) می فرماید: برای روزه دار دو خوشی موجود است: یکی در وقت افطار و دیگری وقت ملاقات با پروردگار.

قرآن کریم می فرماید:

« قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ » (یونس: ۵۸)

معنی: بگو به فضل و رحمت‏خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این از هر چه گرد مى‏آورند بهتر است.

مردم از داشتن مال و متاع دنیوی خوشحال می شوند و با از دست دادن آن، شادی ایشان به حزن و اندوه مبدل می شود. این آیه تصورات و اوهام بی اساسی را که به غلط در میان مردم رایج است از بین برده و افکار صحیح را جانشین آن می سازند.

روزه مفهوم اجتماعی بودن را در وجود شخص تقویت می کند زیرا مسلمانان همه باهم در یک ماه واحد روزه می گیرند و احساس می کنند که باهم در خیر و ثواب آن شریک اند. حس وحدت و برادری با وجود اختلاف رنگها و نژادهای افراد، از لازمترین توشه های راه دعوت به شمار می رود.

به سبب خیر و ثواب و فضایل فراوان روزه است که حضرت محمد(ص) روزهای دیگری را تعیین کرده و ما را برای روزه گرفتن در آنها تشویق نموده است. اما از طرف دیگر مهر خداوند، تکلیف روزه را در سفر و بیماری و… از ما ساقط کرده و در چنین مواقعی اجازه ی افطار داده است. ولی قضا کردن و فدیه ی آن واجب می باشد.

روزه مسلمان را به عالم علوی بویژه ماه و ستارگان متوجه می سازد. وقتیکه در اول رمضان و شوال به دنبال هلال می گردد و در طلوع آن دقت و تعمق میکند، به قدرت و عظمت خداوند در خلقت پی می برد و از روی صداقت و اخلاص در پیشگاه وی سر به سجده می نهد.

روزه دار مدت یک ماه بطور دقیق وقت امساک و افطار را رعایت می کند تا مبادا به سبب غفلت و عدم دقت روزه اش باطل شود، بدین ترتیب به رعایت ارزش وقت عادت کرده و وقت شناس می شود.

داعیان راه صداقت نیز باید در وعده ها و تعیین زمان ملاقاتهایشان دقیق و منظم باشند زیرا عدم رعایت آن موجب تعطیل امور و سبب اتلاف وقت می شود. علاوه بر تمام منافع معنوی که بر روزه مترتب است، منافع جسمانی نیز در روزه وجود دارد که طب جدید هم آن را به اثبات رسانده و در بسیاری از موارد، روزه را به عنوان دارویی برای درمان دردها ذکر کرده اند. اگر کسی نیت صادق داشته و آنطور که خدا و رسول مقرر فرموده روزه بدارد میتواند تمام آثار تربیتی، روحی و فواید مادی روزه را به سهولت به دست آورد، ولی اعمال مذمومی را که امروزه در میان مسلمانان می بینیم سبب مسخ شدن حقیقت رمضان گردیده و نامشروع و غیر مجاز می باشند، خدا و رسول هم از آن ناراضیند. به عنوان مثال می توانیم: افراط شدید در خوردن و آشامیدن،  استفاده از غذاهای رنگارنگ و متنوع به جای کم خوری و تهیه ی غذاهای ساده، لهو و لعب شبانه، پای سریالهای تلویزیون نشستن به جای عبادت و تلاوت قرآن و ادعیه و اذکار و… را می توان نام برد.

در انتهای بحث از بارگاه ایزد متعال خواهانم که ما را از فضیلت رمضان و توشه روزه بی نصیب نگرداند. آنچه در این مقال ذکر کردیم شامل تمام جوانب و فراگیرنده ی همه ی فواید روزه نبود، و تنها پرتوی از آن منبع سرشار و بی کران فیض الهی است.

الله الموفق والهادی الی سواء السبیل

پایان

………………………………………………………………………….

کتاب توشه راه /  مصطفی مشهور   /  نشر احسان