نووسەر: کولسووم حەسەن زادە /// قوڕئان چرایه، قوڕئان ڕۆشنی به‌خشی ڕێگای تاریک و سه‌رلێشێواوی ژیانه‌که ڕاسته‌ڕێی گه‌یشتن به ئامانج بۆ مرۆڤ ڕوون ده‌کاته‌وه. چرایه‌که که مرۆڤ له تاریکایی جه‌هل و نه‌فامی قوتار ده‌کات و به‌ره‌و ژیانێکی گه‌شاوه و ڕوونی ڕێنمایی ده‌کات.
قوڕئان به‌رنامه‌ی ژیانه، ئایا ئینسان ده‌توانێ به بێ به‌رنامه بگاته ئامانجێکی ڕوون و دیاری کراو؟! بێگومان ناتوانێت، هه‌رچه‌ند حه‌ول بدات ئه‌گه‌ر به‌رنامه‌یه‌ک نه‌بێت که ڕێنمایی بکات که به‌کوێدا بڕوات و به‌کوێدا نه‌ڕوات و چۆن بڕوات، ئه‌وه دوای هوڵ و ته‌قه‌لایه‌کی زۆر خۆی له سه‌رلێشێواویدا ده‌بینیته‌وه.
ئێمه ته‌نانه‌ت بۆ ساده‌ترین کاره‌کانی ژیان پێویستیمان به به‌رنامه و ڕێ‌نیشانده‌رێکه که یارمه‌تیمان بدات و ڕێگامان نیشان بدات. مناڵێک که ده‌چێته قوتابخانه؛ هه‌ر له سه‌ره‌تای ساڵی خوێندنی به‌رنامه‌ی ده‌ده‌نێ، تاکوو بزانێت هه‌ر ڕۆژه‌ی چ ده‌رسێک بخوێنیت و سه‌ری لێ نه‌شه‌وێت.
بێگومان ئێمه بۆ پڕۆسه‌ی ژیانمان زۆرتر پێویستیمان به به‌رنامه هه‌یه؟ به تایبه‌ت که ئه‌و ژیانه ده‌ستپێکی ژیانی هه‌تاهه‌تایی دواڕۆژه و ژیانی دواڕۆژ له گیرۆده‌ی چۆنییه‌تی ژیانی ئه‌و دنیایه دایه و پێوه‌ریش ڕێژه‌ی پابه‌ندی به یاسا و به‌رنامه‌کانی قوڕئانه. بۆیه پێویسته به‌رده‌وام ڕوو بکه‌ینه قوڕئان و ببینین که چیمان فه‌رمان پێ ده‌کات و له چیمان ده‌گێڕیته‌وه. وه‌ک ئه‌و مناڵه‌ی که ده‌بێ هه‌موو ڕۆژێ چاو له به‌رنامه‌که‌ی بکاته‌وه.
قوڕئان واته‌یه‌کی نوێ و تایبه‌ت به ژیان ده‌به‌خشیت و بیر و فکری مرۆڤ زۆر به‌ربڵاوتر ده‌کات. له ئاست ناخۆشی و ناڕه‌حه‌تییه‌کانی ژیان –که سروشتی ژیانی ئه‌و دونیایه‌یه- سه‌بر و خۆڕاگری پێ ده‌به‌خشیت و خۆشییه‌کانیشی بۆ مه‌عنادار ده‌کات و به گشتی ژیان ڕووناک و ڕێک و پێک ده‌کات.
ئامانجی قوڕئان سه‌باره‌ت به تاکی مرۆڤ
قوڕئان هێندێک ئه‌هداف و ئامانجی بۆ مرۆڤ دیاری کردووه که مرۆڤ به بێ ئه‌وان ناتوانێت ڕێگای خێر و مه‌سڵه‌حه‌تی خۆی بدۆزێته‌وه. گرینگترینی ئه‌و مه‌به‌ستانه بریتین له:
الف) چاکسازی له بیر و عه‌قیده
۱- یه‌که‌م و گرینگترینیان چاکسازی بڕوا و عه‌قیده‌یه سه‌باره‌ت به «اولوهیت» و په‌یام و نیزامی سزا و پاداش.
قوڕئان زۆر به توندی به‌ره‌نگاری هاوهڵدانان بۆ خوا ده‌بێته‌وه و به گه‌وره‌ترین تاوان و سته‌می هه‌ژمار ده‌کات.
«إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَغۡفِرُ أَن یُشۡرَکَ بِهِۦ وَیَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِکَ لِمَن یَشَآءُۚ وَمَن یُشۡرِکۡ بِٱللَّهِ فَقَدِ ٱفۡتَرَىٰٓ إِثۡمًا عَظِیمًا» (نسا:۴۸)
واته: «به ڕاستی خوا خۆش نابێت ئه‌گه‌ر هاوه‌ڵی بۆ بڕیار بدرێت، بێجگه له‌وه له هه‌رگوناهێکی¬تر بیه‌وێت خۆش ده‌بێت، بۆ ئه‌و که‌سه‌ی که ده‌یه‌وێت، جا ئه‌وه‌ی هاوه‌ڵ و شه‌ریک بۆ خوا بڕیار بدات، ئه‌وه ئیتر به‌ڕاستی تاوانێکی گه‌وره‌ی هه‌ڵبه‌ستووه.»
«إِنَّ ٱلشِّرۡکَ لَظُلۡمٌ عَظِیم» (لقمان:۱۳)
واته: «بێگومان هاوهڵدانان بۆ خوا، سته‌مێکی زۆر گه‌وره‌یه.»
بۆیه خوای گه‌وره فه‌رمانمان پێ ده‌کات که خۆمان له شه‌ریک‌دانان بپارێزین و خوای گه‌وره به تاقانه‌یی و بێگه‌ردی بپه‌ره‌ستین.
۲- چاکسازی له بڕوای سه‌باره‌ت به پێغه‌مبه‌ران:
خوای گه‌وره پێغه‌مبه‌رانی ناردووه تاکوو هیچ عوزر و به‌هانه‌یه‌ک بۆ خه‌ڵک نه‌مێنیت. هه‌روه‌ها ئه‌رکی ئه‌وانی دیاری کردووه که ئه‌وان ته‌نیا ئاگادارکه‌ره‌وه و موژده‌ده‌ر و ترسێنه‌رن و به‌رپرسی ئێمانی که‌س نین.
«إِنَّآ أَرۡسَلۡنَٰکَ شَٰهِدٗا وَمُبَشِّرٗا وَنَذِیرٗا» (فتح:۸)
۳- پته‌وکردنی ئیمان به دواڕۆژ و سزا و پاداشی ئاخیره‌ت:
یه‌کێک له‌و بابه‌تانه‌ی که قوڕئان زۆری له‌سه‌ر دواوه باسی ئیمان به دواڕۆژ و سزا و پاداشی ئه‌و ڕۆژه و حیساب و کیتابێک که هه‌موو که‌س ده‌گریته‌وه و که‌سی لێ قوتار نابێ و نامه‌ی کرده‌وه‌کان که هیچ کارێکی چوک و گه‌وره‌ی به‌جێ نه‌هێشتووه و هه‌روه‌ها هیچ که‌س باری تاوانی هیچ که‌س هه‌ڵناگریت و هه‌ر که‌س گیرۆده‌ی کاری خۆیه‌تی. باس له سزای سه‌خت و به‌هێشی دۆزه‌خ و نیعمه‌ته‌کانی به‌هه‌شت ده‌کات. موشریکان ئاگادار ده‌کاته‌وه که هیچ که‌س و هیچ شتێک مه‌گه‌ر خوا ئیزنی پێ‌بدات، ناتوانێت شه‌فاعه‌ت بۆ که‌س بکات.
«أَلَّا تَزِرُ وَازِرَهٌوِزۡرَ أُخۡرَىٰ ٣٨ وَأَن لَّیۡسَ لِلۡإِنسَٰنِ إِلَّا مَا سَعَىٰ ٣٩» (نجم:۳۸ و ۳۹)
واته: «هیچ گوناهبارێک گوناهی تاوانبارێکی‌تر هه‌ڵناگریت. به‌ڕاستی ئاده‌میزاد خاوه‌نی هیچ شتێک نییه ته‌نیا ئه‌وه نه‌بێت که خۆی کردوویه‌تی.»
ب) تاوتوێ کردنی که‌رامه‌تی مرۆڤ و جه‌خت له‌سه‌ر مافی مرۆڤ
قوڕئان ڕێزی تایبه‌ت له که‌رامه‌تی مرۆڤ ده‌گریت و ئاماژه به‌وه ده‌کات که مرۆڤ لای خوای گه‌وره خاوه‌ن پێگه‌یه‌کی به‌رز و تایبه‌ته:
«وَلَقَدۡ کَرَّمۡنَا بَنِیٓ ءَادَمَ وَحَمَلۡنَٰهُمۡ فِی ٱلۡبَرِّ وَٱلۡبَحۡرِ وَرَزَقۡنَٰهُم مِّنَ ٱلطَّیِّبَٰتِ وَفَضَّلۡنَٰهُمۡ عَلَىٰ کَثِیرٖمِّمَّنۡ خَلَقۡنَا تَفۡضِیلٗا» (الاسرا:۷۰)
واته: «سوێند به خوا به‌ڕاستی ئێمه ڕێزمان له نه‌وه‌ی ئاده‌م گرتووه و به‌سه‌ر وشکانی و ده‌ریادا هه‌ڵمان گرتوون و له ڕزق وڕۆژی پوخت و چاکی جۆراوجۆر به‌هره‌وه‌رمان کردوون، به‌ڕاستی ئێمه ڕێزی زیاده‌ی ئه‌وانمان داوه به‌سه‌ر زۆربه‌ی ئه‌و به‌دیهێنراوانه‌دا که دروستمان کردوون.»
و هه‌روه‌ها خوای گه‌وره هه‌رچی له حه‌رز و ئاسمانه بۆ ئیستیفاده‌ی ئینسانی به‌دی هێناوه و له ئیختیاری هاویشتووه.
«وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَأٓیَٰتٖلِّقَوۡمٖیَتَفَکَّرُونَ» (جاثیه:۱۳)
واته: «هه‌رچی له ئاسمانه‌کان و زه‌ویدا هه‌یه بۆ ئێوه‌ی ڕام هێناوه، بۆ خزمه‌تگوزاری ئێوه‌ی فه‌راهه‌م هێناوه، هه‌موویشی تێکڕا به‌خششن له لایه‌ن ئه‌و زاته‌وه، به‌ڕاستی ئا له‌و به‌خششه و دیاردانه‌دا به‌ڵگه و نیشانه‌ی زۆر هه‌ن بۆ که‌سانێک که بیر بکه‌نه‌وه و تێفکرن.»
بابه‌تی مافی مرۆڤ که ئه‌وڕۆ زۆر له‌سه‌ر زاره و زۆربه‌ی خه‌ڵک له به‌رهه‌می فه‌رهه‌نگی نوێی ده‌زانن، له ڕاستیدا قوڕئان ۱۴ سه‌ده له‌مه‌و پێش جه‌خت ده‌کاته سه‌ر مافی مرۆڤ و گرینگی زۆری پێ ده‌دات، بۆ نموونه:
مافی ئازادی به‌یان و بیر و فکری ئازاد
مافی ئازادی بڕوا و عه‌قیده
مافی ئازادی ده‌ربڕینی بیر و بۆچوون
فه‌رمان به چاکه و گه‌ڕاندنه‌وه له خراپه
ئه‌سڵی به‌رابه‌ری له نێو هۆز و گه‌له‌کان
ئازادی له به‌هره‌مه‌ندی له نیعمه‌ته‌کانی پاکی خوا
ته‌نانه‌ت مافی هه‌ڵبژاردنی ئازادی خێزان و پێک هێنانی بنه‌ماڵه
ڕێز له پاراستنی مافی ئافره‌تان
پاراستنی مافی مناڵان و نه‌کوشتنی ئه‌وان به هه‌ر هۆیه‌ک
ڕێز له گیانی مرۆڤ و فه‌رمان به پاراستنی خوێنی مرۆڤه‌کان (که‌س بۆی نییه بێ هۆکار خوێنی هیچ مرۆڤێک بڕێژیت)
ئازادی له به‌رگری له گیان و ته‌نانه‌ت ڕێز گرتن له ژیانی تایبه‌تی هه‌ر که‌سه و…
ج) سێوه‌مین بابه‌ت به‌ندایه‌تی خوای گه‌وره و پارێزکارییه،که ته‌نیا به‌ندایه‌تی خوای گه‌وره بکرێت و پارێزکار بن.
د) هه‌روه‌ها باس له تزکییه‌ی نه‌فس و بێهداشتی ڕه‌وان ده‌کات که ته‌نیا که‌سانێک سه‌رفراز و سه‌رکه‌وتوو ده‌بن که نه‌فسی خۆیان خاوێن کردبێته‌وه و ڕێگه‌ی ته‌زکییه‌یان گرتبێته به‌ر:
«وَنَفۡسٖوَمَا سَوَّىٰهَا ٧ فَأَلۡهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقۡوَىٰهَا ٨ قَدۡ أَفۡلَحَ مَن زَکَّىٰهَا ٩ وَقَدۡ خَابَ مَن دَسَّىٰهَا ١٠» (شمس:۷-۱۰)
واته: «سوێند به ده‌روون و ئه‌و زاته‌ی که به ڕێک و پێکی به‌دی هێناوه. جا توانای خراپه و چاکه و خواناسی و خوانه‌ناسی تێدا دابین کردووه. به‌ڕاستی ئه‌و که‌سه سه‌رفرازه که نه‌فسی پاک و پوخته کردووه و ئیمان و ترسی خوای تێدا ڕواندووه. بێگومان نائومێد بوو ئه‌و که‌سه‌ی نه‌فسی خۆی به گوناح و تاوان ناپوخت کرد.»
ئامانجی قوڕئان سه‌باره‌ت به ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی مرۆڤ
قوڕئان نه‌ک ته‌نیا ژیانی تاکی مرۆڤ، به‌ڵکو سه‌رنج ده‌دات به ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تیشی. قوڕئان بنه‌ماڵه و پێک‌هێنانی خێزانی وه‌ک نیشانه‌یه‌کی خوای گه‌وره هه‌ژمار ده‌کات و ده‌فه‌رموێت:
«وَمِنۡ ءَایَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَ لَکُم مِّنۡ أَنفُسِکُمۡ أَزۡوَٰجٗا لِّتَسۡکُنُوٓاْ إِلَیۡهَا وَجَعَلَ بَیۡنَکُم مَّوَدَّهٗوَرَحۡمَهً» (الروم:۲۱)
واته: «یه‌کێک له نیشانه‌و و به‌ڵگه‌کانی‌تری ئه‌وه‌یه؛ که هه‌ر له خۆتان هاوسه‌ری بۆ دروست کردوون بۆ ئه‌وه‌ی ئارام بگرن له لایدا و له نێوانتاندا خۆشه‌ویستی و سۆز و میهره‌بانی فه‌راهه‌م هێناوه.»
هه‌ره‌ها قوڕئان زۆر جه‌خت ده‌کاته سه‌ر پێک هێنانی کۆمه‌ڵگایه‌کی تایبه‌ت له‌سه‌ر ئه‌ساسی عه‌مه‌ل به بنه‌ما قوڕئانییه‌کان و کرده‌وه به شه‌ریعه‌ت و ئه‌حکامی خوای گه‌وره. ته‌نانه‌ت سه‌رنج ده‌دات به پێوه‌ندی و ژیانی هاوبه‌ش و ئاشتیخوازانه له‌گه‌ڵ ناموسوڵمانان و له ئاستی نێونه‌ته‌وه‌ییدا؛ بۆ نموونه:
– ئازاد کردنی مرۆڤ له کۆیلایه‌تی
– برایه‌تی و به‌رابه‌ری مرۆڤه‌کان
– دادپه‌روه‌ری نێوان مرۆڤه‌کان
– ئاشتی و هێمنایه‌تی جیهانی
– سازان له‌گه‌ڵ ناموسوڵمان
ئادابی خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان
قوڕئان هه‌ر وه‌ک له نێوه‌که‌شی‌ڕا دیاره، کتێبی خوێندنه‌وه‌یه. ئیمام غه‌زاڵی ده‌فه‌رموێت: خوای گه‌وره ئه‌وکتێبه‌ی ناردووه که زمان بیخوێنیته‌وه، گوێ بیبیستێ، هزر و عه‌قل بیری لێ بکاته‌وه و دڵ پێی به ئارامی و ئاسووده‌یی بگات.
ئایه‌ت و حه‌دیسی زۆر هه‌یه که موسوڵمانان هان ده‌دات قوڕئان بخوێننه‌وه:
«إِنَّ ٱلَّذِینَ یَتۡلُونَ کِتَٰبَ ٱللَّهِ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰهَ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ سِرّٗا وَعَلَانِیَهٗ یَرۡجُونَ تِجَٰرَهٗ لَّن تَبُورَ» (فاطر:۲۹)
واته: «به‌ڕاستی ئه‌وانه‌ی که په‌یامی خوا، قوڕئان ده‌خوێننه‌وه و نوێژه‌کانیان به چاکی ئه‌نجامداوه و له‌و ڕزق و ڕۆژی و سامانه جۆراوجۆرانه‌ی پێمان به‌خشیوون، به‌خشیوویانه به نه‌هێنی و ئاشکرا، ئه‌وانه به هیوای بازرگانییه‌ک ئه‌و کاره ده‌که‌ن که هه‌رگیز بێ‌هیوا و زه‌ره‌رمه‌ند نابن.»
و حه‌دیسی زۆریش له‌و بواره‌وه هه‌یه، ترمێزی حه‌دیسێک ده‌گێڕیته‌وه که پێغه‌مبه‌ر(د.خ) ده‌فه‌رموێت:
«مَن قَرأ حَرفًا مِن کِتَابِ الله، فَلَهُ حَسَنَه و الحسَنه بِعَشرِ امثَالِهَا، لَا أًقُول: (الم) حرفٌ. و لکن: الف حرفٌ، لام حرفٌ و میم حرف.»
واته: «هه‌ر که‌س پیتێک له قوڕئان بخوێنیته‌وه، چاکه‌یه‌کی بۆ ده‌نووسرێت و چاکه‌کان ده به‌رابه‌ر پاداش ده‌درێته‌وه. ناڵێم: (الم) پیتێکه. به‌ڵکوو: (الف) پیتێکه، (لام) پیتێکه و (میم) پیتێکه.»
له ڕاستیدا خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان کاریگه‌ری زۆری له‌سه‌ر دڵ و ده‌روون هه‌یه و موسوڵمان و ناموسوڵمان دان به‌وه داده‌نێن. بۆیه ته‌نانه‌ت موشریکانی مه‌ککه‌ی کاتێک گوێیان له قوڕئان ده‌بوو، بۆوه‌یکه کاریگه‌ری له‌سه‌ر خۆیان و بنه‌ماڵه‌یان دانه‌نێت، ده‌ستیان ده‌کرد به هه‌را و قاوه‌قاو.
«وَقَالَ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ لَا تَسۡمَعُواْ لِهَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانِ وَٱلۡغَوۡاْ فِیهِ لَعَلَّکُمۡ تَغۡلِبُونَ» (فوسسیله‌ت:۲۶)
واته: «بێ‌باوه‌ڕان ده‌یانگوت: گوێ مه‌گرن بۆ ئه‌م قوڕئانه و بیکه‌ن به‌گاڵه و هه‌را و هوریا، بۆ ئه‌وه‌ی ئێوه زاڵ ببن و بیبه‌نه‌وه.»
بۆیه موسوڵمان پێویسته به‌رده‌وام به زمان و دڵ و عه‌قڵ و کردار له‌گه‌ڵ قوڕئان بژیت. قوڕئان ڕێزێکی تایبه‌تی هه‌یه و خوێندنه‌وه‌که‌شی ئادابێکی تایبه‌تی هه‌یه. هێندێک ئادابی ڕواڵه‌تین و هێندێک مه‌عنه‌وی.
ئادابی ڕواڵه‌تی خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان
یه‌کێک له ئادابه هه‌ره گرینگه‌کانی خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان ئه‌وه‌یه به «ترتیل» بخوێندرێته‌وه. واته به ئارامی و به وردی و تێفکرینه‌وه بخوێندرێته‌وه.
«وَرَتِّلِ ٱلۡقُرۡءَانَ تَرۡتِیلًا» (مزمل:۴)
واته: «و ده‌وری قوڕئان بکه‌وه به وردی و له‌سه‌رخۆ.»
زانایان ده‌ڵێن: «ترتیل» واته خوێندنه‌وه‌یه‌کی ڕۆشن، ڕوون، وشه به وشه و ئارام و له‌سه‌ره‌خۆ.
خاڵێکی دیکه ئهوهیکه قوڕئان به ده‌نگی خۆش بخوێنیته‌وه. قوڕئان خۆی ئه‌وپه‌ڕی جوانییه و کاتێک به سه‌وت و ده‌نگێکی جوان و خۆشی ده‌خوێنییه‌وه، جوانییه‌که‌ی زۆرتر ده‌بێت و کاریگه‌ریشی له‌سه‌ر دڵه‌کان زۆرتر و پته‌وتر ده‌بێت.
ئادابی مه‌عنه‌وی خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان:
ورد بوونه‌وه و تێڕامان له ئایه‌ته‌کانی قوڕئان (تدبر)، له گرینگترین ئادابی مه‌عنه‌وی خوێندنه‌وه‌ی قوڕئانه، واته ورد بوونه‌وه له مه‌عنا و ته‌فسیر و په‌یامه‌کانی قوڕئان.
واته هاوکات به دڵ و به عه‌قڵ بیر له ئاکام و په‌یامی ئه‌و ئایه‌ته بکه‌یته‌وه که ده‌یخوێنییه‌وه و بیر که‌یه‌وه که ده‌بێ هه‌ڵوێستی ئێمه سه‌باره‌ت به‌و ئایه‌ته چ بێت؟ خوای گه‌وره قوڕئانی بۆ ناردوویین، تاوه‌کوو لێی ورد بینه‌وه:
«کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ إِلَیۡکَ مُبَٰرَکٞ لِّیَدَّبَّرُوٓاْ ءَایَٰتِهِۦ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ» (ص:۲۹)
واته: «ئه‌م قوڕئانه کتێببێکی پیرۆزه دامانبه‌زاندووه بۆ لای تۆ، بۆ ئهوهیکه ئایه‌ته‌کانی لێک بده‌نه‌وه و بیری لێ بکه‌نه‌وه و بۆ ئه‌وه‌ی خاوه‌ن بیر و هۆشه‌کان په‌ند و ئامۆژگاری وه‌ربگرن و تێفکرن.»
قوڕئان خه‌زێنه‌یه‌که پڕه له حیکمه‌تی ژیان‌به‌خش، مه‌عریفه‌ت و ڕاستییه‌کانی جیهانی هه‌ستی و نه‌هێنییه‌کانی ژیان و غه‌یب و بایه‌خه‌کان، ئایه‌ت و نیشانه‌کانی ڕۆشنگه‌ر و په‌ند و ئامۆژگاری و ئاگادار کردنه‌وه. ده‌ی ئه‌گه‌ر لێی ورد نه‌بینه‌وه ناتوانین به هه‌مووی ئه‌و گه‌نجینه پڕبایه‌خه بگه‌ین و ڕه‌نگه وه‌ک ئه‌وه وابێت که هه‌ر له دووره‌وه چێژ له جوانییه‌کانی وه‌رگرین.
قوڕئان وه‌ک به‌حرێکی بێ‌بن وایه که سه‌ر ڕووی ئه‌و به‌حره زۆر جوان و ڕازاوه‌یه، به‌ڵام ناوه‌ڕۆک و بنی ئه‌و به‌حره جوانییه‌کانی زۆر زیاتره و پڕه له دوڕڕ و مه‌رجانی زۆر گرانبه‌ها. بێگومان ئه‌وه‌ی هه‌ست به بایه‌خه‌کانی ناوه‌وه‌ی بکات ئه‌وه تێده‌کۆشیت زوو خۆی بگێنیت و به جوانییه‌کانی سه‌ره‌وه‌ی ڕازی نابێت.
خشوع و گریان له کاتی خوێند‌نه‌وه، بابه‌تێکی گرینگی دیکه‌یه. خوای گه‌وره له سوڕه‌تی حه‌شردا ده‌فه‌رموێت:
«لَوۡ أَنزَلۡنَا هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانَ عَلَىٰ جَبَلٖ لَّرَأَیۡتَهُۥ خَٰشِعٗا مُّتَصَدِّعٗا مِّنۡ خَشۡیَهِ ٱللَّهِ» (حشر:۲۱)
واته: «ئه‌گه‌ر ئه‌م قوڕئانه‌مان دابه‌زاندایه سه‌ر که‌ژ و کێو، ده‌تبینی ملکه‌چ ده‌بوو، ورد و خاڵ ده‌بوو له ترسی فه‌رمانی خوا، له هه‌یبه‌ت و گه‌وره‌یی و ده‌سه‌ڵاتی خوا.»
که بیر له‌و ئایه‌ته بکه‌ینه‌وه ده‌بێ ڕاچڵه‌کێین و به خۆماندا بێینه‌وه که ئه‌و کێوانه به هه‌موو هێز و پته‌وییان، ئه‌گه‌ر قوڕئانیان به‌سه‌ردا دابه‌زیبا، ئه‌وه له ترسان ملکه‌چ ده‌بوون و سه‌ری کڕنووشیان داده‌نواند و لێک هه‌ڵده‌وه‌شاون. به‌ڵام ئێمه قوڕئان ده‌خوێنینه‌وه و به خه‌یاڵیشماندا نایه‌ت، له ده‌ره‌وه که گوێمان له قوڕئان ده‌بێت، ئه‌وه ده‌ڵێین ده‌بێ کێ مردبێت؟ خوا لێی خۆش بێت. ده‌ڵێی دڵمان قفڵی لێ دراوه:
«أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ ٱلۡقُرۡءَانَ أَمۡ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقۡفَالُهَآ» (محمد:۲۴)
واته: «ئایا ئه‌وه بۆچی ئه‌وانه وردبینی له قوڕئاندا ناکه‌ن و گوێی بۆناگرن؟ یان ئه‌وه‌یه دڵه‌کان له ئاستی ڕاستیدا قفڵ دراوه؟»
به‌داخه‌وه ئێستا قوڕئان زۆر غه‌ریبه، هه‌میشه حازره به‌ڵام غایبه، موسوڵمانانی ئه‌وڕۆ به شێوازی جوراوجۆر له‌گه‌ڵ قوڕئان ده‌ژین و هه‌رکه‌سه‌ی جۆرێک هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات؛ هێندێک به شێوازی جۆراوجۆر و دڵڕفێن ده‌یخوێننه‌وه ته‌نیا به مه‌به‌ستی ڕازاننه‌وه‌ی کۆڕ و مه‌جلیسه‌کان، هێندێک له‌سه‌ر پلاک و تابڵۆ و… ده‌ینووسن و له نێو ماشێن و ماڵ و … هه‌ڵیداوه‌سن و یا وه‌ک موتفه‌ڕک و شیفا له‌سه‌ر کاغه‌ز ده‌ینووسن و له ئاوی هه‌ڵده‌کێشن و ده‌یخۆنه‌وه یا بۆ چاوه‌زار به‌کاری دێنن و… ئێمه کارمان به‌وه‌دا نییه که ئه‌و کارانه دروسته یا نا؟
به‌ڵام بزانین ئایا قوڕئان ته‌نیا بۆ ئه‌و شتانه هاتۆته خوار؟
خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت:
«وَهَٰذَا کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَکٞ فَٱتَّبِعُوهُ وَٱتَّقُواْ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ» (انعام:۱۵۵)
واته: «ئه‌و قوڕئانه کتێبێکی پیرۆزه دامانبه‌زاندووه، ئێوه‌ش شوێنی بکه‌ون و خۆتان له یاخی بوون دوور بگرن بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌حمتان پێ بکرێت.»
ده‌بینین هه‌مووی ئه‌و که‌سانه پێوه‌ندیان له‌گه‌ڵ قوڕئان هه‌یه، به‌ڵام له‌هه‌مان کاتدا ئامانجی سه‌ره‌کی و ئه‌سڵی ئه‌و له‌بیر کراوه. ئه‌وڕۆ زۆرتر گرینگی ده‌درێت به ڕواڵه‌تی قوڕئان، نه‌ک به ناوه‌ڕۆکی په‌یامه‌که‌ی. سه‌رقاڵی په‌راوێزی بووین و دقه‌که‌مان له‌بیر کردووه، به فه‌ڕعه‌کان وه‌نووساوین و ئه‌سڵه‌کانمان له‌بیر چۆته‌وه.
له کاتێکدا له سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر(د.خ) و هاوه‌ڵانی به‌و شێوه نه‌بوو. ئه‌وان هه‌موو هه‌وڵیان ئه‌وه بوو که قوڕئان بخوێننه‌وه و په‌یامه‌که‌ی ده‌رک بکه‌ن و له ژیانیاندا به‌کاری بهێنن و به‌م چه‌شنه هه‌موو ژیانیان ئاویته‌ی قوڕئان بکه‌ن.
له ڕاستیشدا به‌ره‌که‌تی قوڕئان له هه‌ڵواسین و ئه‌و شتانه‌دا نییه، به‌ڵکو له په‌یڕه‌وی له قوڕئان و ته‌قوا و پارێزکاری دایه.
«وَهَٰذَا کِتَٰبٌ أَنزَلۡنَٰهُ مُبَارَکٞ فَٱتَّبِعُوهُ وَٱتَّقُواْ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ» (انعام:۱۵۵)
واته: «ئه‌و قوڕئانه کتێبێکی پیرۆزه دامانبه‌زاندووه، ئێوه‌ش شوێنی بکه‌ون و خۆتان له یاخی بوون دوور بگرن بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌حمتان پێ بکرێت.»
قوڕئان بۆوه‌ی دابه‌زیوه که عه‌مه‌لی پێ بکرێت. ئه‌و ده‌م له ژیانی موسوڵماندا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه. کاتێک که ئێمه ئه‌خلاقمان قوڕئانی بوو و بیر و فکر، قسه و کردارمان به پێی قوڕئان بوو، ئه‌و ده‌م به‌ره‌که‌تی قوڕئان به ته‌واوی تێده‌گه‌ین و قوڕئان له ژیانماندا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه.
وه‌ک پێغه‌مبه‌ر(د.خ) که دایکه عایشه سه‌باره‌ت به ڕه‌وشتی ده‌ڵێت: «ئه‌خلاقی پێغه‌مبه‌ر(د.خ) ته‌واو قوڕئانی بوو».
ئێمه ده‌ڵێین قوڕئان به‌رنامه‌ی ژیانی موسوڵمانه و به‌رنامه‌ش ده‌بێ له ته‌واوی بواره‌کاندا ڕه‌نگ بداته‌وه و به‌کار بهێندرێت.
ئایا کاتی ئه‌وه نه‌هاتووه که قفڵی سه‌ر دڵه‌کانمان به کلیلی خشوع واڵا بکه‌ینه‌وه؟
«أَلَمۡ یَأۡنِ لِلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَن تَخۡشَعَ قُلُوبُهُمۡ لِذِکۡرِ ٱللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ ٱلۡحَقِّ» (حدید:۱۶)
واته: «ئایا کاتی ئه‌وه نه‌هاتووه بۆ ئه‌وانه‌ی که باوه‌ڕیان هێناوه، دڵه‌کانیان به نووری ئیمان ملکه‌چ و ڕووناک بۆته‌وه، ترسی خوای تێدا بڕوێنن به هۆی یادی به‌رده‌وامی خوا و ئه‌و قوڕئانه‌ی که ڕه‌وانه کراوه!؟»
سه‌رچاوه:
کتێبی (قرآن منشور زندگی)
ته‌فسیری ئاسان
ثبت دیدگاه