نوینسده : صدیق قطبی / در اصطلاح ادبی طنز به نوعی خاص از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته می شود که اشتباهات یا جنبه های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی- سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوه ای خنده دار به چالش می کشد.
آنجا که سخن به صراحت نمی توان گفت، طنز چاره ی ناچار است. البته لزوماً گفتار طنز در غیبتِ آزادی و امنیتِ در انتقاد و اعتراض پدید نمی آید؛ چرا که طنز فُرمی پویا و اثرگذار است برای بیان آنچه که شاید در سایر قالب ها نتوان به آن زیبایی بیان کرد. منظورم از طنز سیاسی، سخنانی است باریک و نغز که برخوردار از چاشنی لبخند و ظرافت است و نهاد قدرت و سیاست و بازیگران آن را هدف می گیرد. در گذشته شاید شدید ترین نقد ها و اعتراض ها به نهاد قدرت و سیاست به زبان طنز عنوان می شد و چون از منظری، خنده ساز و تبسم آفرین بود، چندان محلّ حساسیت حاکمان قرار نمی گرفت. دکتر علی اصغر حلبی دراین باب میگوید:
«هزل و طنز ابزار انتقاد ملت هایی هست که در آنجا مردمان آزادی سیاسی نداشته اند، و زمامداران و فرمانروایان آنها فراموش کرده اند که«انسان حیوان سیاسی است»(نقل شده از ارسطو و شوپنهاور)مردمانی که نتوانسته اند زهر نفرت و خشم خود را مستقیماً بر جانِ ستمگران و زورگویان و ریاکاران بریزند، از زیان حیوانات سخن گفته اند، و یا خود را به دیوانگی و پریشانی ذهنی زده اند و یک دنیا میراث گرانبها بجا گذاشته اند، و این است معنی سخن عبید زاکانی آنجا که می گوید: « هزل را بیهوده مدانید، وهزّالان را خوار مشمارید.»(خواندنی های ادب فارسی، ص۱۴)
استاد میر جلال الدین کزازی می گوید:
« عبید پهلوانی است که با تیغ طنز که زخمش جانشکاف و جانشکار است، نامردمان و دیوخویان را از پای می اندازد. او همدست و همپشت با خواجه ی بزرگ به ستیزی بی امان با محتسب که نماد سالوس و ریاست است برمی خیزد.»
بزرگان معانی پرور که در عرصه ی طنز، دستی بلند داشتند، تأکید کرده اند که سخن هزل که نشانی از شوخی دارد، نوعی تعلیم است و نزد اهل جدیت و اشارت، سخنی جدّی و در خور اعتنا است:
هزل من هزل نیست تعلیم است بیتِ من بیت نیسـت اقــلیــم است
گر چه با هزل جدّ بیگانه اسـت هزل و جدّم هم از یکی خانـه است
شکر گویم که نزد اهل هــنــر هزلـم از جـــدّ دیگـــران خوشــتر (حدیقه الحدیقه ی سنائی)
هزل تعلیم است آن را جدّ شنو تو مشو بر ظاهر هزلش گرو
هر جدی هزلست پیش هازلان هزل ها جدند پیش عاقلان (مولوی)
امید است که آنچه پیش روست هم از همین منظر نگریسته شود.
* دهقانی در اصفهان به درِ خانه ی خواجه بهاءالدین صاحب دیوان رفت. با خواجه سرا گفت که «با خواجه بگوی که خدا بیرون نشسته است و با تو کاری دارد.» با خواجه بگفت؛ به احضار او اشارت کرد. چون در آمد، پرسید که «تو خدایی؟» گفت: «آری» گفت«چگونه؟» گفت: « حال آنکه، من پیش از این، ده خدا و باغ خدا و خانه خدا بودم، نُوّاب تو، ده و باغ و خانه از من بظلم بستدند، خدا ماند!»(رساله ی دلگشا، عبید زاکانی)
* اعرابیی را پیش خلیفه بُردند. او را دید بر تخت نشسته و دیگران در زیر ایستاده اند. گفت: «السلام علیک یا الله» گفت: من الله نیستم. گفت: «یا جبرائیل» گفت: من جبرائیل نیستم. گفت: «الله نیستی، جبرائیل نیستی، پس چرا بر آن بالا رفته تنها نشسته ای؟ تو نیز در زیر آی و در میانِ مردمان بنشین.» (رساله ی دلگشا، عبید زاکانی)
* گویند یکی از حکمای یونان بر پای جابری بوسه داد زبان به طعن او گشادند که افتادن بر پای لئیمی از حکیمی ناسزاوار بود. حکیم بشنید بگفت: اگر گوش او در پاست، بیغاره ی(سرزنش) من چراست. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* مردی از دولت به نکبت افتاده بود. روزی در آن حال عطسه یی بزد، جمعی که نزدیک او بودند گمان کردند که مگر بادی از او جدا شد، او را دشنام دادند و ناسزا گفتند. بخندید و گفت: عجیب حالیست، در ایام دولت اگر بادی تند از من جدا می شد مردم آن را عطسه می شمردند و «خدا ترا رحمت آرد» می گفتند، و اکنون که در نکبتم عطسه ی مرا تیز می پندارندو «خدا ترا لعنت کند» می گویند.(لطائف الطوایف، علی صفی)
[ هر کلمتی که توانگری را مدح است درویشی را نکوهش است: اگر درویش دلیر باشد بر حُمق حمل افتد، و اگر سخاوت ورزد به اسراف و تبذیر منسوب شود، واگر در اظهار حُلم کوشد آن را ضعف شمرند، و اگر به وقار گراید کاهل نماید، و اگر زبان آوری و فصاحت نماید بسیار گوی نام کنند، و اگر به مأمن خاموشی گریزد مُفحَم(- فرومانده از پاسخ) خوانند. – کلیله و دمنه- نصرالله منشی]
* وقتی که میرزا رضای کرمانی را محاکمه می کردند، قاضی گفت: چرا سلطان را کُشتی؟ گفت: برای آنکه سلطان، ظالم و جائر بود. قاضی گفت: مردِ حسابی مگر انوشیروان را پُشت دروازه نگه داشته بودی که این را بکُشی و آن را جای این بگماری؟!(خواندنی های ادب فارسی، علی اصغر حلبی)
* فیلسوفی را اسیر گرفتند. مردی خواست تا او را بخرد. از او پرسید که: به چه درد می خورد؟ فیلسوف گفت: به درد آزادی. (محاضرات الأدباء، راغب اصفهانی)
* شاهزاده امیر اعظم پسر وجیه الله میرزای سپهسالار میرزای سپهسالار غلامی سیاه داشت. روزی او را گریان دید، سبب پرسید. سیاه از بیان آن سرباز زد. پس از اصرار زیاد، گفت: عاشقم! امیر گفت: به که؟ سیاه پس از اندیشه ی طویل گفت: به هر کس که شما صلاح بدانید. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* شیخ بوالحسن خرقانی مرد بزرگ بود و در عهد سلطان محمود رحمه الله، و او پادشاه بیدار بود و طالب. حکایت شیخ کردند، به خدمت او بیامد به نیاز. شیخ او را التفات زیادتی نکرد. گفت: شما به نظاره ی سلطان بیرون نیامدیت. گفت: ما به مشاهده ی سلطان شرع و سلطان تحقیق بودیم، نرسیدیم بدان. شاه گفت: آخر قول خداست که: أطیعوا اللهَ وأطیعوا الرسولَ و اولی الأمر [از خدا فرمان برید و از رسول و اولوا الامر، نساء:۵۹]. گفت: ای پادشاه اسلام، ما را چندان لذت أطیعوا الله فرو گرفت که خبر نداریم که در عالم رسول هست یا نی؛ به مرتبه ی سیم کجا رسیم؟ بگریست و دستش لرزان، دست شیخ بگرفت و ببوسید.(مقالات شمس تبریزی)
* عربی بدوی به مسجد رسول(ص) آمد و با شتاب نمازی خواند و خواست تا بیرون رود. علی(ع) حاضر بود، بانگ بر او زد و نعلین خویش حواله ی او کرد که باز گرد و نماز تازه کن. عرب از ترس بازگشت و نماز تازه کرد و به آهستگی به پایان برد. علی گفت ای عرب نمازنخستین نیکو بود یا این که به آهستگی خواندی؟ گفت: نه ای امیر مؤمنان، نماز نخستین از ترس خدا بود و نماز دوم ازترس نعلین شما!(لطائف الطوایف، علی صفی)
* حسینقلی خان بختیاری را ظل السلطان پسر ناصر الدین شاه حکمران اصفهان به میهمانی به شهر آورده و بسیار تجلیل می کرد. روزی که حکمران و میهمان با جمعی از سران شهر در تالار حکومت نشسته بودند. لری سر و پا برهنه وارد شده، سلام گفت. خان سر برداشت و خشمگین گفت: برای چه به شهر آمده ای؟ گفت: آمده ام ترا زیارت کنم. خان گفت: احمق! خر و گاو و گوسفند خود را رها کردن، و چندین فرسخ پیاده به دیدن من؛ آمدن چه ضرورت دارد. گفت: ای خان! خرم تویی، گاو تویی، گوسفندم تویی. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* سلیمان عبدالملک خلیفه ی اموی، بلال ابی بُرده را گفت: حجاج را برای من توصیف کن. گفت: وی چون زنان فاحشه آرایش می کرد، و بر فراز مِنبر چون کشیشان سخن می گفت، و چون فرود می آمد مانند فرعون رفتار می کرد.(خواندنی های ادب فارسی، علی اصغر حلبی)
* دهقانی به حاکم از عامل شکایت برد حاکم عامل را نفرین می گفت. دهقانِ نومید راه در گرفت. حاکم گفت: کجا روی؟ گفت: نزد مادرم چه او بهتر از تو نفرین می کند. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* یکی از ملوک خراسان محمود سبکتکین را به خواب چنان دید که جمله وجود او ریخته بود و خاک شده مگر چشمان او که همچنان در چشم خانه همی گردید و نظر می کرد. سایر حکما از تأویل این فروماندند مگر درویشی که به جای آورد و گفت: هنوز نگران است که مُلکَش با دگران است.(گلستان سعدی، باب اول)
* گویند آنگاه که کار مصادرت و مطالبت نادر شاه بر مردمان دهلی توان فرسا شد روزی جمله ی ذیل را با خطی جلی نوشته در رهگذر پادشاه ایران آویختند: «اگر خدائی ترا بندگان باید و اگر پادشاهی از رعیت گزیر نباشد با این همه ستم دیار هند خراب و یباب و از مردم تهی مانَد.» نادر شاه از میرزا مهدیخان پرسید چه نوشته اند؟ دبیر جلیل شرح بگفت. نادر شاه پس از لحظه ای تأمل فرمود به آنها بگو: من این گونه سخنان که خدایم یا شاهم ندانم. من نادر قلی ام و پول می خواهم. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* پادشاهی شعری ساخت و بر ملک الشعراء دربار خویش بخواند. او گفت شعر تو متوسط است و در خور قدر پادشاه نیست. ملک برآشفت و امر کرد او را به اخیه(میخ آخور) بستند. پس از چند روز شفاعت کردند و شاه او را عفو کرد. مدتی بر آمد شاه شعر دیگری ساخت و به ملک الشعراء گفت: بنگر نیک است؟ ملک الشعراء بخواند و به شتاب راهِ در گرفت. ملک گفت: کجا روی؟ گفت: به اخیه. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* فرزدق، محتسبی را دید که در مردی آویخته و می خواهد تازیانه اش بزند، چون در دست او چیزی دیده بود که بدان شراب سازند. محتسب را گفت: با این فقیر چه کار داری؟ بگذار تا پی کار خود برود. گفت: نمی گذارم که او آلت شراب به همراه دارد. فرزدق دامن برافراشت و عضو تناسل بدو نمود و گفت: بیا مرا هم تازیانه بزن که آلت زنا همراه دارم! محتسب سخت شرمنده شد و مرد فقیر را رها کرد!(لطائف الطوایف، علی صفی)
* مردی را نزد خلیفه آوردند که او زندیق است. خلیفه او را پیش طلبید و گفت: به من رسیده که تو زندیقی، گفت: هرگز، چه من مردی مؤمن و نمازگزار و روزه دار و شب خیز و پرهیزگارم. خلیفه گفت: من ترا تازیانه می زنم تا به زندیقی اقرار کنی، گفت: عجب حالتست، پیامبر به شمشیر می زد که به مسلمانی اقرار کنید و تو که خلیفه و امیر مؤمنانی به تازیانه می زنی که به کافری اقرار کن. خلیفه بخندید و او را بخشید.(لطائف الطوائف، علی صفی)
* گویند پادشاهی، بوالهوسی را فرمان کرد تا هر صاحب عیبی را دِرَمی تاوان کنند. یکی از عوانانِ شحنه مردی اَعور(لوچ) دید و گفت: دِرَمی ببایدت داد. مرد گفت: چه چه چرا دهم. گفت: دو درم ده که الکن(گنگ) نیز باشی و گریبان او بگرفت. مرد دفاع کردن خواست پیدا شد که هم اَشل(شل) است. عوان سه درم طلبید . در گیر و دار کلاه از سر او بیفتاد و معلوم شد کل(کچل) نیز بوده است و عوان این بار چهار درم مطالبت کرد. مرد پای به گریز نهاد و در رفتن لنگی او نیز آشکار گشت. عوان گفت: مَجُنب که گنجی. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* شافعی در پیش پادشاهی نشسته بود و پادشاه را خواب می آمد. هرگاه که پادشاه در خواب شدی، مگسی بیامدی و بر روی او نشستی و او به دست خود طپانچه ای سخت بر روی خود زدی. پس یک بار شافعی را گفت که: خدای را حکمت چیست در آفرینش مگس؟ شافعی گفت: تا آن کسانی را که دعویِ جبّاری کنند، عجز ایشان بدیشان نماید.(جوامع الحکایات محمد عوفی)
* گویند عمرو بن عبید به گروهی برگذشت که ایستاده بودند. پرسید: چه خبر است؟ گفتند: پادشاه دست دزدی را می برد. عمرو گفت: عجب است که دزد نهانی دست دزد آشکار را می بُرَد.(خواندنی های ادب فارسی، علی اصغر حلبی)
* منصور خلیفه ی عباسی، عربی شامی را گفت: چرا شکر حق- سبحانه و تعالی- به جای نمی آوری که تا من بر شما حاکم شده ام، طاعون از میان شما دفع شده است. عرب گفت: حق سبحانه از آن عادلتر است که دو بلا بر ما گمارد! (لطایف الطوایف، علی صفی)
* مردی با نوکر حاکم آویخت و بینی او ر ابه دندان بکند. حاکم او را بخواند و بازخواست فرمود. مرد گفت: من نکنده ام، گفت: پس که کنده؟ گفت: خود او. گفت: کسی بینی خویش به دندان چگونه تواند کندن؟ گفت: او نوکر حاکم است هرچه خواهد تواند کرد. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
*گویندض وقتی سلطان محمود گرسنه بود، بادنجان بورانی پیش او آوردند از آن بخورد و گفت: بادنجان نیک چیزی است. ندیمش در مدح بادنجان فصلی بلیغ بگفت. سلطان چون سیر شد گفت: بادنجان را مضرت هاست. ندیم بر فور در مذمت آن مبالغت کرد. سلطان گفت: مردک همین زمان چه می گفتی؟ گفت: من ندیم سلطانم نه ندیم بادنجان(رساله ی دلگشا، عبید زاکانی)
* حاکمی ابله را گویند در ملأ بیشتر سخنان نه بر وجه صواب گفتی و وزیر یا ندیم هر بار او را در خلوت ملامت کردی. در آخر ندیم ریسمانی بر گُند او بست که از زیر بساط می گذشت و سر رشته به نهانی در دست ناصح بود تا هر گاه او بر خلاف مصلحت سخنی گوید رشته بکشد و گوینده از گفتار باز ایستد. روزی بر سر جمع ناصوابی گفتن گرفت و مرد ریسمان بجنبانید. گوینده به آواز بلند به حاضرین گفت: افسوس که ریسمان را کشیدند. (امثال و حکم، علی اکبر دهخدا)
* پادشاهی پارسایی را دید گفت هیچت از ما یاد می آید گفت بلی وقتی که خدا را فراموش می کنم.(گلستان سعدی، باب دوم)
* یکی از وزرا پیش ذوالنون مصری رفت و همت خواست که روز و شب به خدمت سلطان مشغولم و به خیرش امیدوار و از عقوبتش ترسان ذوالنون بگریست و گفت اگر من خدای عزوجل چنین پرستیدمی که تو سلطان را از جمله ی صدیقان بودمی
گرنه امید و بیم راحت و رنج پـای درویـش بر فلــک بودی
ور وزیر از خدا بتــرسیـــدی همچنان کزملِک، مَلَک بودی (گلستان سعدی، باب اول)
* در ویشی مستجاب الدعوه در بغداد پدید آمد حجاج یوسف را خبر کردند بخواندش و گفت دعای خیری بر من بکن گفت خدیا جانش بستان گفت از بهر خدای این چه دعای است گفت این دعای خیر است تو را و جمله ی مسلمانان را
ای زبردست زیردسـت آزار گرم تا کی بماند این بازار
به چه کار آیدت جهانداری مردنت به که مردم آزاری (گلستان سعدی، باب اول)
* یکی از ملوک بی انصاف پارسایی را پرسید از عبادت ها کدام فاضل تر است گفت تو را خواب نیمروز تا در آن یکنفس خلق را نیازاری
ظالـــمی را خـفته دیـــدم نیـــمــروز گفتم این فتنه است خوابش برد به
و آن که خوابش بهتر از بیداری است آن چــنان بـــــد زندگانی مرده به (گلستان سعدی، باب اول)
* روزی هارون الرشید در موکب خویش با نخوت سلطنت و رونق خلافت می راند. بهلول آواز داد که: «ای!… هارون!» او بازنگریست. گفت: « آن کیست، که مرا به نام می خواند؟»گفت: « هی! مرا نمی شناسی که این گستاخی می کنی؟» بهلول گفت: « می شناسم! تو آنی که اگر در مشرق پای بز پیرزنی به سوراخ پلی فرو رود، و تو در مغرب باشی، فردای قیامت از آنت بپرسند!» هارون الرشید بگریست، گفت: «راست می گویی، نیکم می شناسی!» (مرموزات اسدی)
* مأمون حاضر جواب بود. گوید: روزی در جایگاهی نشسته بودم. اول قصه که به من دادند، اهل کوفه داده بودند، و از عامل خود شکایت داشتند. گفتم: یک کس اختیار کنید تا سخنی که دارید بگوید. پیری را اختیار کردند. اما گفتند: گوش او گران است. گفتم: سهل است سخن بلند گوییم. او سخن آغاز کرد و گفت: یا امیرالمؤمنین، بر ما امیری فرستادی ظالم و بیدادگر. سال اول پیرایه های زنان بفروختیم، و سال دوم خانه ها و اثاثیه بفروختیم، و سال سوم زمین و ملک زراعتی فروختیم و دادیم و دیه ها همه خراب شد اگر ما را از دست او رها نسازی، جز به خدا به کس پناه نداریم. من از آن تنگ دل شدم، ولی به ظاهر گفتم: تو دروغ می گویی، او را بر شما امیر کرده ام به نزدیک من مردی عادل و پارسا و امین است. گفت: اگر او به نزدیک تو بدین صفت است، پس بر تو واجب است که نصیب عدل به همه ی مردمان برسانی، نه چنانکه ما بدان مخصوص باشیم، و دیگران از فایده ی عدل او محروم مانند. مرا از آن خنده آمد، او را معزول کردم وامارت به دیگری دادم، وبدین جمله ی لطیف آن جماعت به مقصود رسیدند.(جوامع الحکایات، محمد عوفی)
* فیلسوفی را اسیر گرفتند. مردی خواست تا او را بخرد. از او پرسید که: به چه درد می خورد؟ فیلسوف گفت: به درد آزادی.(خواندنی های ادب فارسی، علی اصغر حلبی)
* روزی حجاج یوسف در صحرایی با گروهی از خاصان می گشت، از دور شبانی دید که گوسفند می چرانید. ملازمان را گفت: بر جای باشید تا من با آن شبان صحبتی دارم. پس اسب خود برانگیخت و بر سر او رفت وسلام کرد. شبان جواب باز داد. حجاج از او پرسید: ای شبان، حجاج یوسف چگونه حاکمی است؟ گفت: لعنت خدا بر او باد که هرگز از او ظالمتری بر مسند حکومت ننشسته، بی رحی، خون آشامی، بی باکی، خدا ناترسی است و امید می دارم که به زودی روی زمین از لوث او پاک شود! حجاج گفت: مرا می شناسی؟ گفت: نه. گفت: من خود حجاجم! شبان بترسید و رنگش بگردید. حجاج گفت: چه نام داری؟ گفت: من وِردان هستم و در هر ماه سه روز صرع می گیرم و دیوانه می شوم، و امروز یکی از آن سه روز است! حجاج بخندید و اور ا خلعتی داد و برفت.(لطائف الطوایف، علی صفی)
[من سرِ هر ماه سه روز ای صنم بیگُمان باید که دیوانه شوم
هین که امروز اوّل سه روزه است روز پیروز ات نی بیروزه است – مثنوی: دفتر پنجم]
* و اما در پایان چند سخن و حکایتِ پرمعنا و نغز که نمی توان نام طنز بر آن نهاد:
* گویند اسکندر مردی بزرگ از کارداران خویش را معزول کرد از عملی بزرگ، و عملی دادش دون و خسیس. مرد، روزی به درگاه آمد. اسکندر او را گفت: چگونه می بینی عملِ خویش؟ گفت: زندگانی ملک دراز باد، مرد به عمل بزرگ نباشد بل که عمل به مرد نیک و شریف گردد به نیکو سیرتی و انصاف دادن… اسکندر را این سخن خوش آمد، وهمان عمل بدو باز داد و او را بر کشید.(نصیحه الملوک، محمدغزالی)
* در کتب عرب آمده ست که پس از انقراض ساسانیان، بزرگمهر به طبرستان رفت. از او پرسیدند که موجب انقراض ساسانیان چه بود. پاسخ داد برای آنکه کارهای بزرگ را به مردم خُرد سپردند و کارهای خُرد را به مردمِ بزرگ؛ بزرگان به کار کوچک دل ننهادند و خُردان از عهده ی کار بزرگ بر نیامدند و ناچار هر دو کار تباه گشت.(سبک شناسی، محمد تقی بهار)
* سلطان سنجر را پرسیدند در آن وقت که به دستِ غزان گرفتار شده بود که چه بود که مُلکی بدین وسعت و آراستگی که تو را بود چنین مختل شد؟ گفت: کارهای بزرگ به مردم خُرد فرمودم، وکارهای خُرد به مردمِ بزرگ رجوع کردم. مردم خُرد کارهایِ بزرگ را نتوانستند کرد، و مردم بزرگ از کارهای خُرد عار داشتند، و در پی نرفتند؛ هر دو کار تباه شد، و نقصان به مُلک رسید و کارِ کشور و لشکری روی به فساد آورد.(تذکره الشعراء، دولتشاهی سمرقندی)
* المستعصم واپسین خلیفه ی عباسی بر شنیدنِ ساز و آوازِ رامشگران معتکف گشته بود در حالی که پادشاهی او بی بنیاد می شد. و از اموری که از وی مشهور است این است که وی به بدرالدین لؤلؤ صاحبِ موصل نامه نوشت و از وی جماعتی از مُطربان طلب کرد. و در این حال رسولِ سلطان هُلاگو به نزد او رسید و از او منجنیق ها و ابزارهای حصار می خواست. بدرالدین گفت: به این دو خواسته بنگرید و بر اسلام و اهلِ آن بگریید!(تاریخ الفخری)
* درویشی مجرد به گوشه ای نشسته بود پادشاهی بر او بگذشت و درویش از آن جا که فراغ ملک است قناعت است سر بر نیاورد و التفات نکرد سلطان از آن جا که سطوت سلطنت است برنجید و گفت ای جوانمرد سلطان روی زمین بر تو گذر کرد چرا خدمت نکردی و شرط ادب به جای نیاوردی گفت سلطان را بگوی توقع خدمت از کسی دار که توقع نعمت از تو دارد و دیگر بدان که ملوک از بهر پاس رعیتند نه رعیت از بهر طاعت ملوک. (گلستان سعدی، باب اول)
* آورده اند که نوشین روان عادل را در شکارگاهی صید کباب کردند و نمک نبود غلامی به روستا رفت تا نمک آرد. نوشیروان گفت: نمک به قیمت بستان تا رسمی نشود و ده خراب نگردد. گفتند از این قدر چه خلل آید؟گفت بنیاد ظلم در جهان اول اندکی بوده است هر که آمد بر او مزدیتی کرده تا بدین غایت رسیده. (گلستان سعدی، باب اول)
* پادشاهی به دیده ی استحقار در طایفه ی درویشان نظر کرد یکی زان میان به فراست به جای آورد و گفت ای ملک ما در این دنیا به جیش از تو کمتریم و به عیش خوشتر و به مرگ برابر و به قیامت بهتر. (گلستان سعدی، باب دوم)
* نقل است که حاکم هرات شیخ(عبدالله انصاری) را گفت: مرا نصیحتی کن یا کسی را فرست که مرا نصیحتی کند. فرمود: هرکه دنیا طلبد تو را نصیحت نکند وهر که عقبی طلبد با توصحبت نکند، آنکه به در خانه ی تو آید تورا نصیحت نتواند کرد وآنکه تورا نصیحت تواند کرد به درِ خانه ی تو نیاید.(خواجه عبدالله انصاری)
—-
منبع: صدای پای آب
فهرست منابع:
آفتاب معنوی چهل داستان از مثنوی، دکتر نادر وزین پور، انتشارات امیر کبیر، چاپ ششم، ۱۳۸۰
خواندنی های ادب فارسی، دکتر علی اصغر حلبی، انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۷۷
رساله ی دلگشا، خواجه نظام الدین عبید زاکانی، تصحیح دکتر علی اصغر حلبی، چاپ دوم، ۱۳۸۷
گزیده ی امثال و حکم، علی اکبر دهخدا، به کوشش دکتر سید محمد دبیر سیاقی، انتشارات خجسته، چاپ سوم، ۱۳۸۷
گشت و گذاری در لطیفه های ادبی، محمود حکیمی، نشر لوح زرین، چاپ دوم، ۱۳۸۸
گلستان سعدی، شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی، تصحیح محمد علی فروغی، انتشارات ققنوس، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۶
مثنوی معنوی، تصحیح عبدالکریم سروش، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم، ۱۳۸۰
مقالات شمس تبریزی، ویرایش متن: جعفر مدرس صادقی، نشرمرکز، چاپ هفتم،
ثبت دیدگاه